ཐུ་བྷོད་དམག་གིས་རྒྱའི་མཁར་རྫོང་ལེན་པར་ལོ་ངོ་ཉི་ཤུར་སྒུག

ཀྲང་ཞོའད་ཧྥང་གིང་བརྩམས། ལྷ་མོ་མཚོས་སྒྱུར།

རྒྱའི་བཙན་རྫོང་གཏོར་ཆེད་ཐུ་བྷོད་པས་རྒྱའི་མཁར་སྒོ་སྲུང་མཁན་ཞིག་ལ་བོད་ཀྱི་བུ་མོ་མཛེས་མ་ཞིག་ཆུང་མར་སྤྲད་དེ་བྱིས་པ་བུ་གཉིས་སྐྱེས་ཤིང་། ལོ་ངོ་ ༢༠ རྗེས་སུ་བུ་དེ་གཉིས་ནར་སོན་ཏེ་བཙན་རྫོང་གི་སྒོ་ཕྱེས་ཤིང་། བྷོད་དམག་ནང་དུ་དྲངས་ཏེ་རྒྱའི་བཙན་རྫོང་བོད་ལ་ཤོར།

བེ་ཀྲུག་(༡)ནི་སྐབས་དེའི་ཐང་གི་གྲི་འཛིང་བྱེད་ས་ཞིག་ཡིན་ལ། ས་ཁུལ་དེ་ནི་ཐང་ཆེན་པོ་དང་བོད་ཆེན་པོ་གཉིས་ཀྱི་ས་མཚམས་སུ་འཁེལ་ཡོད་ཅིང་། ད་ལྟའི་སི་ཁྲོན་བུན་ཁྲོན་(༢)ནུབ་བྱང་གི་ཤེད་(༣)གྲོང་ཁུལ་ལ་གོ་བ་ཡིན།

“ས་དེའི་ལྷོ་ནི་འབྲི་ཆུ་དང་རྒྱལ་ས་ལོ་དབྱང་ཡིན་ལ། རི་བོ་མེན་(༤)གྱི་ནུབ་མཚམས་རི་བོ་ལེན་དང་གཅིག་ཏུ་འདྲེས། བྱང་གི་ཕྱོགས་ན་རི་བོ་ལོན།(༥) མུ་ཏིག་འཚེར་འདྲའི་གངས་རི་བརྩེགས། །ཤར་ཀྱི་ཕྱོགས་ལ་ཁྲིན་ཏུ་གྲོང་། ། ཁྲོན་པ་གཏིང་ཟབ་ལྟ་བུར་ཆགས། ། ས་མཚམས་ཧྲུ་ནུག་རི་(༦)དང་མཐུད། ཤཱ་རྒྱལ་རབས་(༧)འཛུགས་མཁན་ཡུའུ་(༨)ཡང་ཧྲུ་ནུག་རི་ནས་སྐྱེས། མཁར་རྫོང་ནི་རི་བོ་མེན་གྱི་རྩེ་ན་ཆགས་ཤིང་ཕྱོགས་གསུམ་ན་གཙང་བོ་བཞུར།”

བེ་ཀྲུག་ནི་ཧ་ཅང་གལ་འགངས་ཆེ་བའི་ས་གནས་ཤིག་ཡིན་སྟབས། ཐང་ཆེན་མོ་དང་ཐུ་བྷོད་བཙན་པོ་གཉིས་ཀྱིས་ཐེངས་མང་པོར་རྩད་མྱོང་ཡོད།   ༼   སུན་ཙིའི་དམག་ཇུས།  ༽ . ལས། “རང་གཞན་སྡེ་བ་སུས་བཟུང་ཡང་ཕན་པའི་ས་དེ་ལ་རྩོད་པའི་ས་ཞེས་བྱ་ལ།” (༩) བེ་ཀྲུག་ནི་འདི་ལྟ་བུའི་དཔེ་མཚོན་ཅན་གྱི་ “རྩོད་ཡུལ” ཞིག་ཡིན་པ་རེད།

གཅིག

ཀྲང་ཏེ་ཡོན་གྱི་ལོ་སྟེ་ཕྱི་ལོ་(༧༦༣) ལོའི་སྟོན་ཁའི་མཚན་གུང་ཞིག་ལ་བེ་ཀྲུག་རྫོང་དུ། ཐུ་བྷོད་དམག་དཔུང་ཁ་ཁུ་སིམ་པོར་རྫོང་མཁར་འོག་ཏུ་སྦས་བཞིན་མུན་ནག་གི་ཁྲོད་མདུན་སྐྱོད་བྱས། མཁར་རྫོང་བེ་ཀྲུག་ནི་རི་བོ་མེན་གྱི་རྩེ་ན་ཀྲོང་ངེར་འགྱིང་བ་དང་། རྔམ་བརྗིད་ལྡན་པའི་རྫོང་མཁར་དེ་གཙང་བོ་གསུམ་གྱིས་བསྐོར་ཡོད། དེ་ནི་ཧ་ལམ་ཁེར་རྐྱང་གི་མི་བོ་ཆེ་ཞིག་དང་ཀུན་ནས་མཚུངས་ཤིང་། དབེན་འཇགས་ངང་བསླེབ་ལ་ཉེ་བའི་མགྲོན་པོའི་རུ་དཔུང་ཞིག་ལ་མིག་ཅེར་ནས་སྒུག་ཡོད་པ་དང་མཚུངས།

ཐུ་བྷོད་དམག་དཔུང་གི་མདུན་ན་བགྲེས་སོང་ཞིག་མངོན་པ་དང་། དེས་རྫོང་མཁར་སྒོ་ཕྱོགས་སུ་ཁ་གཏད་ནས་ཤུ་སྒྲ་ཞིག་བསྒྲགས། ཅུང་ཙམ་སྒུག་པ་དང་ཐུ་བྷོད་དམག་དཔོན་གྱིས་སྐད་གདངས་དམའ་མོས་བགྲེས་སོང་དེར་གནས་ཚུལ་ཞིག་འདྲི་བའི་སྐབས་སུ་ལྗིད་ཏིག་ཏིག་གི་མཁར་སྒོ་གློ་བུར་དུ་ཕྱེས་བྱུང་བ་དང་། མེ་སྤར་བ་དང་ན་གཞོན་དེ་གཉིས་ཀས་གཡས་གཡོན་ནས་བོད་དམག་གི་དཔུང་ཆེན་སྣེ་དྲངས་ཏེ་མཁར་རྫོང་ནང་དུ་འཛུལ། འདི་ལྟར། ཐང་ཆེན་པོ་དང་ཐུ་བྷོད་ཀྱིས་རྩོད་ཡུལ་འདིའི་ཆེད་ལོ་མང་དམག་འཁྲུག་གི་དུ་སྤྲིན་ཁྱབ་པར་བྱས་ཡོད་སྟེ། མཚན་མོ་དེར། བེ་ཀྲུག་ཡོངས་སུ་བོད་ལ་ཤོར་སོང་།

ཉིན་མོ་འདིའི་ཆེད་དུ་ཐུ་བྷོད་རྣམས་ཀྱིས་ཏག་ཏག་མི་ལོ་ཉི་ཤུ་ལ་རེ་སྒུག་དང་གྲ་སྒྲིག་བྱས་པ་རེད། ཐེངས་འདིའི་ཐུ་བྷོད་དམག་གིས་དཔུང་འཇུག་ལ་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་ན་ “ཐུ་བྷོད་ཀྱི་སོན་དང་བེ། པོ་ཀྲུག་གསུམ་བཙན་བཟུང་བྱས་ཏེ་རི་བོ་ཡོན་ལ་རྫོང་མཁར་གཉིས་པ་བརྩིགས། སུ་ཁྲོན་ས་ཁ་མཐོ་བས་སྐྱོབ་པར་དཀའ། འོན་ཏེ་ལྷོ་དང་ནུབ་རི་ཀྲུག་ཐུ་བྷོད་ཀྱི་ལག་ཏུ་ཤོར།” ཞེས་བཀོད་ཡོད་པ་རེད།

ཞོར་ལ་གོ་ཧྲུ་ཟེར་བའི་ཚིག་འདི་གླེང་ན། ཁོ་ནི་ང་ཚོ་ཚང་མས་ཤེས་པའི་སྙན་ངག་པ་གྲགས་ཆེན་གོ་ཧྲུ་རེད། སྲིད་སྐྱོང་གི་ནང་ཏུ་ཆེས་བློ་སེམས་དཀར་བའི་ཐང་རྒྱལ་རབས་སྐབས་ཀྱི་སྙན་ངག་པ་གཞན་དང་མ་འདྲ་བ་ཞིག་ཡིན། གོ་ཧྲུས་དམག་དཔུང་གིས་དཔུང་སྐྱོད་གྲ་སྒྲིག་བྱ་ལོང་མེད་པར་ཐུབ་བྷོད་དམག་གི་གོམ་ཁ་འགོག་མ་ནུས། གོ་ཧྲུས་དམག་དཔུང་འཇུག་བྱེད་ལོང་མེད་པའི་རྗེས་ལ་ཐུ་བྷོད་དམག་གི་གོམ་ཁའང་འགོག་མ་ནུས།

ཐུ་བྷོད་རྣམས་བེ་ཀྲུག་ནས་མགོ་བརྩམས་ཏེ་ལམ་ཁ་ཤར་ལ་གཏད་པ་དང་། དགུན་ཟླ་བཅུ་བའི་ནང་ཅེན་ཀྲུག་(ཀན་སུའི་ཅེན་ཀྲུག) ཕེན་ཀྲུག(ཕེན་རྫོང་) དམག་གི་སྣེ་མོ་ཁྲང་ཨན་ལ་ཕྱོགས། ཏག་ཏག་ཅེན་ཀྲུག་རྩ་མེད་བཟོས་རྗེས་གོ་ཧོན་གྱིས་བོད་དམག་ལ་མགོ་བསྒུར། དེར་མ་ཟད་དེའི་བཀའ་གསུང་བརྩི་རྒྱུ་བྱས་ཏེ། ཐུ་བྷོད་དམག་གི་ལམ་འཁྲིད་ནས་ནང་ཁུལ་དུ་བསླེབས། ཁྲང་ཨན་རྒྱལ་ས་གཏོར་བ་དང་འདི་ལ་ “རྒྱལ་སར་འཇིགས་པས་གཡོལ་བ” ཞེས་གྲགས།

ཛ་དྲག་གི་སྐབས་སུ་ཐང་ཏེ་ཙོང་གིས་དམག་དཔོན་ཆེན་མོ་གོ་ཙུ་ཡུ་ལ་ཤན་དབྱང་གི་མདུན་ནས་འགོག་དགོས་བའི་བཀའ་བཏང་། འོན་ཀྱང་། རྒྱལ་རབས་སྔོན་མའི་དུས་སུ་གོ་ཙུ་ཡུ་ལ་དོགས་ཟོན་ཡོད་པའི་རྐྱེན་གྱིས་གོ་ཙུ་ཡུ་སྔ་ས་ནས་ “རྒོལ་བར་སྒུག་ཡུན་རིང་དྲགས་པས།། ཚོགས་པའི་མི་རྣམས་ཁ་འཐོར་སོང་།།” ཞེས་པའི་རྣམ་པ་མངོན།

བཤད་རྒྱུན་ལ་དམག་གི་བཀོད་འདོམས་མེད་པར་དམག་མི་འཐོར་མཁན་ཞིག་རེད་ཟེར། བཀའ་ལ་སྒུག་པ་དང་སླར་ཡང་དཔུང་འཇུག་གི་བཀའ་སླེབས་ཡོང་སྐབས། བློ་སྤོབས་ལྡན་པའི་གོ་ཙུ་ཡུ་ནི་ “ མི་རྟ་ཉི་ཤུ་ཙམ་” ཁོ་ནར་གྱུར་འདུག མ་ཟད་ཐུ་བྷོད་དམག་གི་སྟོབས་ཤུགས་ཧ་ཅང་ཆེ་ལ།   “ཐུ་བྷོད་ཀྱི་དཔའ་པོས་ཐུའུ་ཡུ་ཧྤེ་དང་ཏང་ཤང་། ཏུས་དང་ཆང་ལ་སོགས་དབང་དུ་བསྡུས་ནས་དམག་མི་ཁྲི་གཉིས་ལྷག་འདུས། ལེ་བར་བཅུ་རེ་མཚམས་ན་སྤྲིན་འཁྲུག་པ་བཞིན་ཁྱབ་པ་དང་། ནགས་དང་གཙང་པོ་བརྒལ་ཏེ། རི་ཆེན་འཛེགས་ནས་ཤར་ལ་བསྐྱོད།” ཞེས་སོ།།

དགྲ་མང་བས་རེ་བ་བརླག་པའི་ངང་ཚུལ།

གོ་ཙུ་ཡུ་ལྷ་ཞིག་མིན་པས་ཐུ་བྷོད་དམག་གི་མདུན་འགོག་མ་ནུས་པ་དང་། ཁྲང་ཨན་གྲོང་ཁྱེར་ནང་བཙན་རྒོལ་བྱས། “ཐུ་བྷོད་དམག་གིས་རལ་གྲི་མཁའ་ལ་འཕྱར་ཏེ་རྒྱ་ནག་རྒྱལ་པོ་ཅི་བྱ་གཏོལ་མེད་དུ་གྱུར། གློ་བུར་དུ་ཅི་བྱེད་འདི་བྱེད་མེད་པར་གནམ་སྲས་ཅ་ཀྲུག་ལ་བྲོས། ཐུ་བྷོད་དམག་གིས་ཕམ་པར་བརྒྱབ་པས་རྒྱལ་པོ་བྲོས་ཤིང་ཀྲུག་དམག་རྣམས་ནི་ཁ་འཐོར།” ཞེས་སོ།། (འདིའི་སྐོར་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་མས་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁུང་གི་སྐབས་དེར་གཟིགས་ན་གསལ། སྒྱུར་བ་པོས་མཆན།)

ཐུ་བྷོད་དམག་མི་རྣམས་ཀྱིས་ཉམས་ཐག་པའི་རྒྱ་ནག་རྒྱལ་པོའི་རྗེས་འདེད་བྱས་སྟབས་འབྲོ་སའི་ཁུངས་མ་རྙེད། “ཤིང་རྟ་འཁོར་བཅས་དཔའ་ཀྲུག་ལ་བསླེབས་པ་དང་། རྒྱལ་པོའི་འཁོར་རྣམས་འཐོར། ཞབས་འབྲང་རྣམས་ཀྱང་བྱ་ཐབས་མེད། ཚང་མས་གྲང་ངད་དང་བཀྲེས་ལྟོག་ཚད་མེད་མྱངས།”

སྤྱིར་ “འབངས་གྱེན་ལོག” གི་དོན་རྐྱེན་གྱི་རྗེས་སུ་ཐང་ཤན་ཙོན་དང་ཐང་སུའུ་ཙོན། ཐང་ཏད་ཙོན་རྣམ་པ་གསུམ་ནི་སྤོ་བོ་ལགས་ནས་བརྒྱུད་པའི་ཚ་བོའི་རྒྱལ་པོ་རྣམ་གསུམ་ཡིན། ཁོ་ཚོ་རྣམས་ཐེངས་གཅིག་ལ་ཡང་རྒྱལ་ས་བྲལ་ནས་བཀྲེས་ལྟོག་དང་གྲང་འཁྱག་གི་སྡུག་བསྔལ་མྱངས་མེད། ཡིན་ན་ཡང་ཐེངས་འདིའི་ཐུ་བྷོད་དམག་གིས་ཐང་ཆེན་པོའི་རྒྱལ་པོ་ངོ་ཚར་བཏད་སོང་བ་རེད། ཁྲང་ཨན་ལ་འཛུལ་བའི་བྷོད་དམག་གིས། ཐང་གི་རྒྱལ་སར་ “(བོའུ་ཡིན)    戊寅     རྒྱལ་པོར་བསྐོས།

ཐུ་བྷོད་ཁྲང་ཨན་ལ་འཛུལ་ནས་གོ་ཧོན་དང་ཐུ་བྷོད་ཀྱི་དམག་དཔོན་ཆེན་མོས་རྒྱལ་རྒྱུད་ཚ་བོ་གང་བོའུ་ཁྲིན་རྒྱལ་པོར་བསྐོས་ཏེ། མིང་ནི་ཡོན་ལ་བསྒྱུར། སྲིད་སྐྱོང་ལུགས་དང་སྔོན་ཧན་ལེན་སློབ་ཐོན་ནས་བློན་པོར་བསྐོ་རྒྱུ་སོགས་ཀྱི་ལམ་ལུགས་རང་འཇགས་བཞག”

ཐུ་བྷོད་པ་ཚོས་ཐང་ཆེན་མོ་ལ་རྒྱལ་པོ་ཞིག་བསྐོས་མོད། ཁྲིམས་དང་ལུགས་སྲོལ་རང་སོར་བཞག་པ་ལས། ཁོ་ཚོ་ཁྲང་ཨན་ནས་རྒྱུན་རིང་སྡོད་རྩིས་བྱས་མེད། ཁོ་ཚོ་ཡོང་དོན་ནི་རྒྱུ་འཕྲོག་རྒྱུ་དེ་རེད། “ཐུ་བྷོད་ཀྱིས་བོའུ་རྒྱལ་པོ་བསྐོས་ཏེ་དབང་ཆ་སྤྲད་པ་དང་། གྲོང་ཁྱེར་གྱི་རྒྱུ་ནོར་དང་ཡུལ་དེའི་བུ་དང་བུ་མོ། དེ་བཞིན། ལས་བཟོ་བ་སོགས་མི་མང་པོ་འཕྲོག་བཅོམ་དང་བཙན་འདེད་ཀྱིས་རང་རྒྱལ་དུ་ལོག་” ཅེས་དང་། “ཐུ་བྷོད་ཀྱིས་མཁར་དང་མཛོད་ཁང་ལ་སོགས་པ་བཅོམ་པ་དང་མེར་བསྲེགས་བཏང་བས་ཁྲང་ཨན་སྐད་ཅིག་ཉིད་ལ་སྟོང་པར་གྱུར།”  ༼    འདིའི་སྐོར་ཏུན་ཧོང་བོད་ཡིག་ནའང་རོབ་ཙམ་གསལ་བས་དེར་གཟིགས། སྒྱུར་བ་པོས།    ༽ ཁྲང་ཨན་ནས་ཕྱིར་བཟློག་པའི་ཐུ་བྷོད་དམག་ནི་ཐེངས་འདིར་རང་གི་ཡུལ་ལ་ལོག་དགོས་པའི་ངེས་བ་མེད་དེ། རྩོད་ཡུལ་ “བེ་ཀྲུག་” ནི་ཁོ་ཚོའི་དབང་འདུལ་ནང་དུ་ཡོད་པས་སོ།།

《新唐书•李德裕传》 ལུས་ཏེ་སུའི་བརྩམས་ཆོས་ཐང་ཡིག་གསར་མའི་ནང་། “བེ་ཀྲུག་ནས་ཁྲིན་ཏུའུ་བར་ལེ་བར་བཞི་བརྒྱ་ཡོད་པ་དང་། མཐའ་རྣམས་རི་བོས་བསྐོར་ཡོད། ཤར་བྱང་ནས་རི་བོ་ལེན་ལ་མཐུད་པ་དང་ལེ་བར་ཉིས་བརྒྱས་ཆོད་ཡོད་པས། ས་དེར་ནི་ཉེན་ཁྲ་བྲལ། འབྲི་ཆུར་长川 སོང་ཚེ་ལེ་བར་གསུམ་སྟོང་མེད། དེ་དག་ཡོངས་ནི་ཐུ་བྷོད་ཁ་ན་ཡོད།” ཟེར། གལ་སྲིད་ཐང་གི་བེ་ཀྲུག་མུ་མཐུད་དུ་བཟུང་ཡོད་ཚེ། ཆང་རིགས་གསུམ་སྟོང་ནམ་ཡང་བཀོལ་སྤྱོད་ཆོག མཚོན་གྱི་འགྲོ་སོང་མེད་པར་ཟམ་པ་སུམ་ཅུ་མེ་རུ་བསྲེག་ཆོག དམག་ཆས་སླར་ཡང་གསོས་ཆོག་པའི་གོ་སྐབས་ཡོད་པ་རེད་ཟེར། འོན་ཏེ་བེ་ཀྲུག་ཤོར་བས། ལེ་བར་བཞི་བརྒྱ་ཡན་གྱི་ཁྲིན་ཏུའི་ཉེན་ཁ་བྲལ་བའི་ས་ཆ་དེ་ཐད་ཀར་ཐུ་བྷོད་བཙན་པོའི་དམག་གི་འོག་ཏུ་ཚུད། “དེ་ནས་བཟུང་ནུབ་དང་ལྷོ་ཡི་ལམ་ལ་བསྐྱོད་པར་ལྷག་ཏུ་དཀའ་བར་ཐེ་ཚོམ་མེད་པར་གྱུར།”

ཐུ་བྷོད་ལ་བེ་ཀྲུག་ཐོབ་པ་དང་། འདི་ལ་བེ་ཀྲུག་མི་ཟེར་བར་འདི་ལ་རང་རིགས་ཀྱི་སྙན་པ་གསོ་བའི་ཚིག་སྙན་པོ་“སེམས་ཁྲལ་མེད་པའི་རྫོང་”ཞེས་བོས། “སེམས་ཁྲལ་མེད་པའི་རྫོང་ཡོད་པས་ཐུ་བྷོད་རྣམས་དེ་གར་སེམས་ཁྲལ་མེད་,, པ་རེད།

ཐུ་བྷོད་ལ་ “སེམས་ཁྲལ་མེད་པའི་རྫོང་” ཐོབ་ཆེད་དུ། ཐུ་བྷོད་པས་བུ་མོ་མཛེས་མ་ཞིག་གི་མོ་ལོ་ཉི་ཤུའི་ལང་ཚོ་དང་བརྩེ་དུང་གི་བསླུ་བྲིད་ལ་བརྟེན་ཏེ་བེ་ཀྲུག་ཚུར་བླངས་པ་རེད།

སྔོན་དུ་གླེང་ཟིན་པ་ལྟར། ཐང་ཆེན་པོ་དང་བོད་བཙན་པོ་གཉིས་ཀྱི་འབྲེལ་ལམ་དེ་ནི། ཐོག་མའི་ཐང་གི་སྐབས་སུ་བོད་རྒྱལ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོས་རྒྱ་བཟའ་གོང་ཇོ་བག་མར་བསུ་བར་ཁ་གཡར་ནས་འབྲེལ་ལམ་མུ་མཐུད་ཡག་པོར་གནས་ཡོད། ཕྱོགས་གཉིས་ཀྱི་མཐའ་མཚམས་སུ་འཐབ་འཁྲུག་མེད་པར་ཞི་བདེ་ངང་གནས་ཡོད།

རྩོད་མེད་ཞི་བདེ་ཟེར་ཡང་དོན་རྐྱེན་རིགས་གཅིག་ཀྱང་མེད་པར་ཐ་གཅིག་ཏུ་ཞི་བདེར་གནས་པ་ཞིག་ཀྱང་བསྟན་མེད། ལོ་ཉི་ཤུའི་སྔོན་ལ་ཐང་ཆེན་མོ་ད་དུང་དར་རྒྱས་ཀྱི་རྩེ་མོ་ན་ཡོད། ཐུ་བྷོད་པས་བེ་ཀྲུག་གི་ “རྩོད་ཡུལ” དེ་ངེས་ཤེས་རྙེད་པ་དང་། ས་དེ་འཕྲོག་པའི་འཆར་འགོད་དང་བསམ་གཞིགས་བྱས་པ་རེད། ཡིན་ན་ཡང་ཕར་རྒོལ་བྱ་རྒྱུ་དེ་ནི་ལས་སླ་བོ་ཞིག་མ་རེད།

བེ་ཀྲུག་ནི་མཐའ་གསུམ་ཆུ་བོས་བསྐོར་ཅིང་རི་རྣམས་མཐོ། ས་ཁུལ་ཉེན་ཁ་ཆེ་བས་ཕར་རྒོལ་བྱ་རྒྱུ་ལས་སླ་བོ་མིན། ཡིན་ཡང་ཐུ་བྷོད་དམག་དཔུང་སྟོབས་ཤུགས་ཆེ་ལ་དམག་འཐབ་ཀྱི་རྩེ་མོར་སོན་ཡོད་ཀྱང་། མཁར་རྫོང་ལེན་རྒྱུ་དེ་ལས་སླ་བོ་ཞིག་མིན་སྟབས། མཁར་རྫོང་ལེན་པར་བཟོད་བསྲན་དང་ངང་སྒུག་བྱེད་དགོས་ལ། ནང་ཁུལ་དུ་མྱུལ་མ་ཞིག་གཏོང་ཐུབ་བྱ་བཞག་འགྲུབ་ངེས་ཡིན། མཁར་རྫོང་ནང་དུ་མྱུལ་མ་ཞིག་ཇི་ལྟར་བཏང་དགོས་སམ། ཧ་ལམ་ཏག་ཏག་ལོ་ཉི་ཤུའི་སྔོན་ལ་ཐེན་པོ་ཁྲི་ལོ་(སྤྱི་ལོ་༧༤༣ལོར།) ཐུ་བྷོད་ཚོས་བསམ་བློ་ཞིབ་མོ་བཏང་ཡོད།

གླེང་མ་དགོས་པ་ཞིག་ལ། ཁོ་ཚོས་ཐབས་ལམ་གཅིག་རང་རྙེད་པ་ནི། ད་ནས་བཟུང་བུ་མོ་མཛེས་མ་ཞིག་མཁར་རྫོང་སྲུང་མཁན་གྱི་བག་མར་བརྫང་རྒྱུ་དང་། རྗེས་མ་བུ་སྐྱེས་ནས་སློབ་གསོ་སྤྲད་དེ། བུ་དེ་ནར་སོན་པར་རེ་སྒུག་བྱས་ཏེ་ནུས་ཤུགས་བསྐྱེད་རྗེས་ད་གཟོད་ཐུ་བྷོད་དམག་ལ་མཁར་རྫོང་གི་སྒོ་ཕྱེ་རྒྱུའི་རམ་འདེགས་དང་དེའི་ནང་མྱུལ་བྱ་རྒྱུ་དེ་རེད།

ཧང་སངས་དགོས་པ་ཞིག་རེད། དངོས་ནས་ཧང་སངས་དགོས་པ་ཞིག་རེད། སྤྱིར་གྲུབ་འབྲས་མཐོང་བ་ལ་དུས་ཚོད་ཏོག་ཙམ་འགོར་དགོས་པ་རེད། དེ་བཞིན། ལོ་དེར་ཐུ་བྷོད་བཟའ་ཚོ་ཞིག་གིས་རང་གི་ཤ་ལས་ཆད་པའི་བུ་མོ་ལ་འདི་ལྟར་ལབ་པ་རེད། “ཁྱེད་རང་ཐང་ཆེན་མོའི་བེ་ཀྲུག་གི་མཁར་རྫོང་སྲུང་མཁན་ལ་མནའ་མར་སྟེར་རྒྱུ་ཡིན། ལོ་ཉི་ཤུའི་རྗེས་སུ་བུ་འཚར་ལོངས་བྱུང་རྗེས། བུ་ལ་རང་རེའི་ཐུ་བྷོད་དམག་ལ་མཁར་སྒོ་ཕྱེ་རུ་འཇུག་དགོས། ཡག་པོ་ཨེ་འདུག་གམ།” ཞེས་ཟེར།

བུ་མོ་མཛེས་མ་འདིའི་མིང་དང་ལོ་རྒྱུས་སོགས་དེབ་ཐེར་ཁག་ཏུ་གསལ་བོ་མི་འདུག བུ་མོ་འཐད་པ་བྱུང་བ་དང་། རང་གི་གཅེས་བའི་སྲོག་དང་མཛེས་པའི་ལང་ཚོ་བློས་གཏོང་བྱ་རྒྱུའི་ཨ་ལན་སྤྲད། དུས་དེ་ནས་ལོ་ངོ་ཉི་ཤུའི་རྗེས་ལ། ཀུང་ཏེ་ཡོན་གྱི་ཁྲི་ལོའི་སྟོན་དུས་ཀྱི་མཚན་མོར་ཐང་ཆེན་མོའི་བེ་ཀྲུག་རྫོང་ཤོར་བ་རེད། ཐུ་བྷོད་བཙན་པོ་ལ་ད་གཟོད་ “སེམས་ཁྲལ་མེད་པའི་རྫོང་” དེ་ཐོབ་པ་རེད།

ངེས་པར་གླེང་དགོས་པ་ཞིག་ལ། སྒྲུང་འདི་ནི་ཧ་ཅང་ངོ་མཚར་ཐལ་དྲགས་ཏེ་རྫུན་མ་ཞིག་ལས་དངོས་ཡོད་ཞིག་ཏུ་མཐོང་དཀའ་མོད། འོན་ཀྱང་འདི་ནི་དོན་དངོས་རེད། ཐུ་བྷོད་པས་འཆར་འགོད་དེའང་ཉེན་ཁ་བརྒྱུད་པ་རེད། ཏག་ཏག་ལོ་ངོ་ཉི་ཤུའི་རིང་ལ། སུ་ཞིག་གིས་བེ་ཀྲུག་རྫོང་ནང་གི་ཐུ་བྷོད་ཀྱི་བུ་མོ་ཞིག་གིས་ཐུ་བྷོད་དམག་ལ་མཁར་སྒོ་ཕྱེ་བའི་ངེས་ལེན་བྱ་ཐུབ་བམ། སུས་ཐུ་བྷོད་ཀྱི་བུ་མོ་འདི་རང་གི་བཟའ་ཟླ་དང་ལྷན་དུ་བརྩེ་དུང་ཆགས་མི་ཐུབ་པ་དང་། དེ་ལས་བཟློག་སྟེ་རང་གི་རིགས་ལ་ངོ་ལོག་མི་བྱེད་པའི་ངོས་ལེན་བྱེད་ཐུབ་བམ། སུས་བཟའ་ཚང་འདི་གཉིས་ལ་སྐྱེས་པའི་བུ་ངེས་པར་དུ་ཐུ་བྷོད་ཕྱོགས་སུ་ལོག་པར་ངེས་ལེན་བྱེད་ཐུབ་བམ། དེར་མ་ཟད་ཐུ་བྷོད་དམག་ལ་མཁར་སྒོ་ཕྱེ་བའི་འདོད་བློ་ཡོད་པ་ངེས་ལེན་བྱེད་ཐུབ་བམ། སུས་ཨ་མ་འདིའི་སེམས་ནང་གི་གསང་བ་དེ་ཨ་ཕས་མི་ཚོར་བར་ཁག་ཐེག་བྱེད་ཐུབ་བམ།
མདོར་ན། དུས་ནི་ཧ་ཅང་རིང་། འགྱུར་བག་ཤིན་ཏུ་རྒོད། རྒྱུ་རྐྱེན་ཚད་མ་ཉུང་།

སྤྱིར་འདི་ནི་ངོ་མཚར་ཅན་གྱི་སྒྲུང་ཞིག་ཡིན་ཡང་། འདི་དག་ནི་༼   ཐང་ཡིག་རྙིང་མ།  ༽ ་དང་༼   སྲིད་སྐྱོང་མེ་ལོང་།  ༽  དུ་བཀོད་ཟིན་པའི་དོན་རྐྱེན་ཞིག་དང་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚགས་ཤིག་རེད།

༼   སྲིད་སྐྱོང་མེ་ལོང་།   ༽   《资治通鉴》གི་ཤོག་དངོས་ ༢༤༧ ངོས་ན། “བེ་ཀྲུག་རི་མཐོ་བོའི་རྩེར་གནས་བ་དང་། ངོས་གསུམ་ཆུ་བོས་བསྐོར། དམག་ཆས་མཚོན་རྣམས་ཐང་ཆེན་དུ་བཀྲམས། རྒྱ་མིའི་དམག་གི་བགྲོད་ལམ་ཡིན། ཁྲོའི་དང་གཙང་བོ། ལོན་གསུམ་གནོད་པ་མེད་པར་རང་སར་གཅིག་པུར་གནས་ཡོད། ཐུ་བྷོད་པས་མཛེས་མ་མཁར་སྲུང་བའི་བག་མར་བསླུ་བྲིད་ཀྱི་ནང་མྱུལ་དུ་བཏང་སྟེ། ལོ་ངོ་ཉི་ཤུའི་རྗེས་ལ་ཁོ་མོའི་བུ་ཕོ་གསར་དེ་གཉིས་དར་ལ་བབས་པ་དང་། མཁར་གྱི་སྒོ་ཕྱེས་ཏེ་བྷོད་དམག་རྣམས་མཁར་ནང་དུ་འཛུལ་བར་རམ་འདེགས་བྱས། མཁར་བླངས་པ་དང་མིང་ལ་སེམས་ཁྲལ་མེད་པའི་རྫོང་ཞེས་བཏགས། དེ་ནས་བཟུང་ནུབ་ཀྱི་སྟོབས་ཤུགས་སྔར་ལས་ལྷག་པར་རྒྱས་ཤིང་ལྷོ་ལམ་བགྲོད་པར་དཀའ་བ་མེད་པར་གྱུར།”

༼   ཐང་ཡིག་རྙིང་མ་ས་དཔྱད།   ༽   《旧唐书•地理志》 ཅེས་པའི་ནང་དུ། “ཡོན་གོང་མའི་ལོ་མཇུག་ལ། ཧི་ཤུ་དང་ལོན་ཡུག་ཐུ་བྷོད་པས་བླངས། དེས་ཧྲུའུ་ཁྲོན་ལ་དཔུང་འཇུག་བྱེད་རྒྱུའི་རེ་འདོད་དང་འཆར་འགོད་བྱས་པར་ཕན། བེ་ཀྲུག་ལ་དཔུང་འཇུག་བྱེད་དཀའ་བས། མཛེས་མ་མཁར་སྲུང་གི་བག་མར་ཡོང་ནས་ནང་མྱུལ་བྱས། ལོ་ཉི་ཤུའི་ནང་དུ་བུ་གཉིས་སྐྱེས། ཐུ་བྷོད་དམག་གི་མཁར་འཕྲོག་པར་བུ་དེ་གཉིས་ཀྱིས་ནང་མྱུལ་བྱས་ཏེ་མཁར་ཤོར། ཐུ་བྷོད་ལ་རྒྱལ་ཁ་ཐོབ་པས་མཁར་གྱི་མིང་ཡང་ “སེམས་ཁྲལ་མེད་པའི་མཁར”ཞེས་བཏགས། ཞེས་བཀོད་ཡོད།

༼   ཐང་ཡིག་རྙིང་མ། ལུས་ཏེ་སུའི་མཛད།  ༽  《旧唐书•李德裕传》 པ་ལས། “ཐུ་བྷོད་ལ་བཙན་ས་ཐོབ་འདོད་པས་མཛེས་མ་མཁར་སྲུང་གི་བག་མར་མངགས། ལོ་ཉི་ཤུའི་རྗེས་སུ་བུ་མོ་དེས་བུ་གཉིས་སྐྱེས་ནས་ནར་སོན། ཐུ་བྷོད་དམག་གིས་མཁར་འཕྲོག་པ་ལ་བུ་དེ་གཉིས་ཀྱིས་ནང་མྱུལ་བྱས་ཏེ་བེ་ཀྲུག་ཤོར། ཐུ་བྷོད་རྒྱལ་ཁ་ཐོབ་པས་མིང་ཡང་ “སེམས་ཁྲལ་མེད་པའི་མཁར་”ཞེས་བཏགས་ཞེས་འཁོད།

ལུས་ཀྲོའི་ ༼   ཐང་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཁ་གསབ།  ༽   李肇《唐国史补》ནང་། “ ཡོན་གྱི་ལོ་མཇུག་ལ་ཐང་གི་བེ་ཀྲུག་ཐུ་བྷོད་ཀྱི་ལག་ཏུ་ཤོར། མཛེས་མ་བདམས་ནས་བེ་ཀྲུག་མཁར་སྲུང་གི་བག་མར་བྱིན། ཡོན་དང་ཀྲོན་གྱི་དུས་སུ་བུ་མོ་དེས་བུ་གཉིས་གསོ་སྐྱོང་བྱས། ཐུ་བྷོད་དམག་དཔུང་ཆེན་མོས་མཁར་ནང་མེ་སྤར་ཏེ་བེ་ཀྲུག་བླངས།” ཞེས་བཀོད་འདུག

༼  ཐང་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཁ་གསབ།   ༽  《唐国史补》མར་བཤད་པའི་ལོ་དུས་དང་སྔོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་དག་གིས་བཤད་པའི་ལོ་དུས་ལ་མི་འདྲ་བ་ཏོག་ཙམ་ཡོད་མོད། སྤྱིའི་དོན་རྐྱེན་གཅིག་མཚུངས་སུ་བཀོད་འདུག ཐང་ཆེན་མོས་བེ་ཀྲུག་བསྐྱར་དུ་ལེན་འདོད་ཡོད་པ་རེད། ལོ་ ༨༧ རྗེས་སུ་ཐང་ཤོན་ཙོང་གྱི་ཁྲི་ལོ་གསུམ་པར་(སྤྱི་ལོ་༨༤༩)ལ་བེ་ཀྲུག་སླར་ཡང་རྒྱས་བླངས།

འདིར་གསལ་བོར་མཐོང་ཐུབ་པ་ཞིག་ལ། ལོ་རྒྱུས་སྟེང་གི་མཛེས་མ་འདིའི་བློས་གཏོང་དང་བྱས་རྗེས་སོགས་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་རུ་བཀོད་མི་འདུག་ལ། ཐ་ན་མིང་ཙམ་ཡང་བྲིས་མི་འདུག

སྒྱུར་བ་པོས་གསལ་བཤད། རྩོམ་ཡིག་འདི་རྒྱའི་གནའ་ཡིག་དང་ལུང་ཚིག་ཕྲེང་དུ་བསྟར་ནས་གྲུབ་པ་ཞིག་ལས་ལྷུག་བརྗོད་ཀྱི་ཉམས་འདོན་ཐུབ་མེད་མོད། རྩོམ་ཡིག་གལ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་མཐོང་སྟེ། གུས་མོས་བོད་སྒྱུར་གྱི་ཤེས་ཚད་དམའ་བ་དང་དུས་ཚོད་མ་འདང་བ་སོགས་ཀྱི་རྐྱེན་པས་བོད་འགྱུར་འདི་རྒྱའི་ཡིག་ཚང་དག་ལ་གཤིབ་བསྡུར་བྱ་ཐུབ་མེད། དོ་སྣང་ཅན་ཚོས་མ་རྩོམ་རྒྱ་ཡིག་དང་བོད་འགྱུར་གཉིས་ཀ་བོད་རྒྱའི་ཡིག་ཚང་གཞན་དག་ལ་བསྟུན་ནས་དཔྱད་ཐུབ་ན་ལེགས་སྙམ། འདིར་རྩོམ་ཡིག་འདིའི་སྤྱི་ཁོག་གི་གོ་བ་ཙམ་ལོན་ཐུབ་རྒྱུ་དང་། གལ་ཆེའི་ས་མིང་འགའ་རེ་ཞབས་མཆན་དུ་བཀོད་ཡོད།

• ཁ་བྱང་འདི་སྒྱུར་བ་པོས་བཏགས་པ་ཡིན།

མ་རྩོམ་དྲ་ཐག http://www.gooread.com/article/20121614077/

སྒྱུར་བ་པོའི་མཚན།

(༡) བེ་ཀྲུག་ནི་维州 ཀྲུང་གོའི་གནའ་བོའི་ཡིག་ཚང་གི་ས་ཁུལ་གྱི་མིང་ཞིག་ཡིན་ལ། བེ་ཀྲུག་དེང་གི་སུ་ཁྲོན་ཞིང་ཆེན་ནང་ཡོད་པ་དང་། ཐང་གི་སྐབས་སུ་འདིའི་མིང་ལ་བེ་ཀྲུག་འབོད་པ་རེད། བོད་དང་རྒྱའི་བེ་ཀྲུག་དམག་འཁྲུག་ཆེན་མོ་བྱུང་ས་དང་།་ཡོངས་གྲགས་སུ་འདི་ལ་ཐང་བོད་དམག་འཁྲུག་དང་བེ་ཀྲུག་དམག་འཁྲུག་འང་ཟེར་བ་རེད།

(༢) བུན་ཁྲོན་ 汶川 ནི་སུ་ཁྲོན་ཞིང་ཆེན་གྱི་རྫོང་ཞིག་ཡིན་ལ་མི་རིགས་གནས་སྡོད་བྱེད་མཁན་གཙོ་བོ་ཆང་དང་བོད། ཧེ་ཧེ་དང་རྒྱ་རིགས་སོགས་མཉམ་བསྲེས་ངང་གནས་བ་ཞིག་ཡིན།

(༣) ཤེད་(༣) གྲོང་ཁུལ་薛城镇 ནི་གནའ་བོའི་བེ་ཀྲུག་ཡོད་ས་དེ་རེད། རྫོང་འདི་གནའ་བོའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཡིག་ཚང་དུ་ཧ་ཅང་གལ་གནད་ཅན་གྱི་ས་མིང་ཞིག་ཡིན་པ་དང་། རྫོང་རྙིང་ཤོས་དང་རྒྱལ་རབས་དང་རྒྱལ་པོ་མི་འདྲ་བའི་འདི་ལ་མིང་ཡང་མི་འདྲ་བ་དུ་མ་བཏགས་ཡོད། བེ་ཀྲུག་ནི་ཐང་གི་སྐབས་སུ་བསྐྲུན་པའི་རྫོང་དང་མིང་རེད། དེང་སང་སུ་ཁྲོན་ཞིང་ཆེན་ཨ་པ་ཆང་དང་བོད་རིགས་རྫོང་དང་ཤེད་གྲོང་ཁུལ་ཞེས་འབོད་ཀྱིན་ཡོད་པ་རེད།

(༤) མེན་རི་   岷 ནི་ས་དང་རི། ཆུའི་མིང་སོགས་ལ་གོ་བ་དང་། རི་བོ་མེན་དང་མེན་གཙང་བོ་གཉིས་ནི་སུ་ཁྲོན་ན་ཡོད་པ་དང་། ཡང་མེན་རྫོང་ཞེས་བ་ནི་ཀན་སུའུ་ནང་ཏུ་ཡོད། འདི་བཀོད་པའི་མེན་ནི་རི་བོ་དང་གཙང་བོ་ཡིན་ལ་སུ་ཁྲོན་ནང་ཡོད་པ་རེད།

(༥) ལོན་རི་ 陇山   ནི་ཉེན་ཤ་ཡི་ལྷོ་ཕྱོགས་དང་ཅ་ཤུའི་ནུབ་ཕྱོགས་སུ་ཡོད་པ་དང་། ཉེན་ཤ་དང་ཅ་ཤུ། ཀན་སུ་གསུམ་དབར་གྱི་འབྲེལ་ལམ་ཡིན།

(༦) ཧྲུ་ནུག་རི་ནི་སུ་ཁྲོན་ཨ་པ་ཆང་རིགས་བོད་རིགས་རང་སྐྱོང་ཁུལ་བུ་ཁྲོན་རྫོང་དང་མེན་ཁྲུ་ཤང་ན་ཡོད་པའི་གནས་རི་ཞིག་ཡིན་ལ། ཡུལ་སྐོར་སྤྲོ་འཆམ་བྱེད་སའི་གནས་འགངས་ཆེན་ཞིག་རེད། ཤཱ་རྒྱལ་རབས་འཛུགས་མཁན་གྱི་རྒྱལ་བོ་ཡང་འདི་ནས་སྐྱེས་བར་གྲགས། 四川省阿坝藏族羌族自治州汶川县绵池乡高店村飞沙关上

(༧) ཤ་རྒྱལ་རབས་ནི་སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་(༢༠༧༠ ནས་༡༦༠༠) བར་དུ་གནས། སྡོམ་པའི་རྒྱལ་རབས་༡༤ དང་རྒྱལ་པོ་༡༧ བྱུང་། ཤ་འཛུགས་མཁན་ནི་ཡུའུ་ཡིན་ལ། ཤ་རྒྱལ་རབས་སྐབས་ཧྲང་དང་ཀྲུག་རྒྱལ་རབས་གསུམ་གནས་ཡང་། དེ་དག་ནི་རིགས་རྒྱུད་ཚོ་ཁག་ལྟར་གནས་པ་དང་། ཤ་ལས་ཀྲུང་གོ་ལ་རྒྱལ་རབས་བྱུང་འགོ་ཚུགས།

(༨) ཡུའུ་ཡི་མིང་གཞན་ལ་ཤ་ཡུའུ་དང་ཏ་ཡུའུ་ཡང་ཟེར། ཡུའུ་ཡི་ཡབ་ནི་གླང་བོ་རི་འདབས་ཀྱི་ཚོ་དཔོན་ཡིན་པས་ཁོ་ཡང་དེ་གར་སྐྱེས་པ་དང་། ཕྱིས་སུ་བྱང་ཤར་ལ་བསྐྱོད་པ་དང་། བྱས་རྗེས་ཆེ་ཤོས་ནི་རྨ་ཆུ་ཡར་འདྲེན་དང་ཤ་རྒྱལ་རབས་བཙུགས་པས། ཤ་ཡུའུ་དང་ཏ་ཡུའུ་འབོད་དོན་ཡང་ཆེ་བསྟོད་ལས་བྱུང་བ་ཡིན།

(༩) (ཞེས་པ་འདི་ནི་མགོ་ལོག་རྣམ་རྒྱལ་གྱིས་བསྒྱུར་བའི་སུན་ཙིའི་དམག་ཇུས་ལས་བཞུས་བ་ཡིན།)