ཇེ་པོར་རྩོམ་རིག་དུས་སྟོན་སྟེང་བོད་རིགས་རྩོམ་པ་པོ་དང་རང་བཙན་འཐབ་རྩོད་པ་བསྟན་འཛིན་ལགས་ཞུགས་ཏེ་རྩོམ་ཡིག་སྒྲོག་སྦྱོང་གནང་ཡོད་ལ། འདི་ནི་བོད་རིགས་རྩོམ་པ་པོ་ཞིག་དུས་སྟོན་འདིའི་སྟེང་ཞུགས་པ་ཐོག་མ་ཆགས་ཡོད་འདུག
རྒྱ་གར་གྱི་ཇེ་པོར་གྲོང་ཁྱེར་ནང་ཚུགས་པའི་རྩོམ་རིག་དུས་སྟོན་དེ་ནི་ཕྱི་ཚེས་ ༢༡ ཉིན་ནས་ ༢༥ བར་འཚོགས་ཡོད་ལ། དེར་འཛམ་གླིང་གང་ས་ནས་ཕེབས་པའི་དབྱིན་ཡིག་གི་རྩོམ་པ་པོ་རྣམས་འཛོམས་ཡོད་འདུག རྩོམ་རིག་དུས་སྟོན་འདི་ནི་ཨེ་ཤ་ཡའི་ནང་གི་རྩོམ་རིག་དུས་སྟོན་གཞི་རྒྱ་ཆེ་ཤོས་དེ་ཡིན་འདུག་ལ། རྩོམ་པ་པོ་མང་པོ་ཞིག་གིས་འདི་ནི་སའི་གོ་ལའི་སྟེང་གི་རྩོམ་རིག་དུས་སྟོན་ཆེ་ཤོས་དེ་ཡིན་པར་བཤད། དུས་སྟོན་འདིའི་སྟེང་དུ་༼བོད་༽ཀྱི་ལེ་ཚན་ཞིག་ཡོད་ཅིང་། དེར་བོད་རིགས་རང་བཙན་འཐབ་རྩོད་པ་དང་རྩོམ་པ་པོ་བསྟན་འཛིན་བརྩོན་འགྲུས་ལགས་དང་། ལོན་ཌོན་ནས་ཕེབས་པའི་བྷི་བྷི་སི་གསར་ཁང་གི་གསར་འགོད་པ་ཟུར་པ་དང་སྤྱི་ཚོགས་དང་སྲིད་དོན་གྱི་དཔྱད་བརྗོད་པ་གྲན་གྲས་ཨེ་སི་བྷེལ་ཧེལ་ཊོན་ Isabel Hilton རྣམ་གཉིས་མགྲོན་འབོད་ཞུས་པ་ལྟར་ཞུགས་ཡོད་འདུག
༼བོད་༽ཀྱི་ལེ་ཚན་དེའི་གཙོ་སྐྱོང་བ་ནི་རྩོམ་པ་པོ་གྲགས་ཅན་ ཝེ་ལེམ་ ཌལ་རེམ་པལ་ William Dalrymple ལགས་ཡིན་ཞིང་། ཁོང་གིས་རྒྱ་གར་གྱི་ལོ་རྒྱུས་སྐོར་ལ་དེབ་མང་པོ་བྲིས་ཡོད་ཅིང་། ཁོང་གི་དེབ་མཐའ་མ་༼མི་ཚེ་དགུ་༽ Nine Lives ཞེས་པ་དེའི་ནང་དུ་བཙན་བྱོལ་བོད་མིའི་སྐོར་ཡང་བྲིས་ཡོད་འདུག
ཕྱི་ཚེས་ ༢༤ ཉིན་བསྟན་འཛིན་བརྩོན་འགྲུས་ལགས་ཀྱིས་འདི་གའི་གསར་ཁང་ལ་བཤད་པ་ལྟར་ན། ཐེངས་འདིར་འཛམ་གླིང་གང་ས་ནས་ཕེབས་པའི་རྩོམ་པ་པོ་ ༥༠༠ ལྷག་འཛོམས་ཡོད་པ་དང་། ཁོང་ཚོས་རྩོམ་ལུས་འདྲ་མིན་སྟེང་ནས་རྩོམ་ཡིག་བཀླགས་ཡོད་འདུག དེ་བཞིན་དུས་སྟོན་འདིའི་སྟེང་དུ་དཔེ་དེབ་ལ་དགའ་མཁན་དང་རྩོམ་པ་པོ་མི་ཁྲི་ ༢ དང་རྒྱལ་ཁབ་འདྲ་མིན་གྱི་གསར་འགོད་པ་ ༢༠༠ ལྷག་འཛོམས་ཡོད་འདུག
བསྟན་འཛིན་བརྩོན་འགྲུས་ཀྱིས་བཤད་དོན། ད་སྐབས་བོད་ཀྱི་གནད་དོན་དང་བོད་ཅེས་བཤད་ན་མི་ཤེས་མཁན་ཕལ་ཆེར་མེད་པའི་ཚོད་ཡིན་ལ། ལྷག་པར་རྩོམ་རིག་དང་གསར་འགོད་ཀྱི་ཕྱོགས་ལ་ཕྱག་ལས་གནང་མཁན་གྱི་གྲས་ནས་བོད་མི་ཤེས་ཡོད་པ་མ་རེད། ཡིན་ནའང་། ཐེངས་འདིར་རྩོམ་པ་པོ་དང་ཤེས་ཡོན་པ་མང་པོ་ཞིག་གིས་དོ་སྣང་གནང་ཡུལ་གཙོ་བོ་ནི་ ༢༠༠༨ ལོར་བོད་ནང་ཞི་རྒོལ་བྱུང་བའི་སྐོར་དང་། དེའི་རྗེས་ཀྱི་བོད་ནང་གི་གནས་སྟངས་དང་། བོད་རྒྱ་གཉིས་ཀྱི་འབྲེལ་བའི་གནས་སྟངས། དེ་བཞིན་མ་འོངས་པའི་རྒྱ་ནག་གི་འགྱུར་འགྲོས་ལ་ལྟ་ཚུལ་ཅི་ཡོད་སོགས་ཀྱི་ཐད་ལ་ཚང་མས་དམིགས་བསལ་གྱི་དོ་སྣང་བྱེད་གི་འདུག་ཅེས་བཤད་བྱུང་།
གཞན་ཡང་ངྷ་རམ་ས་ལ་ནས་ཕེབས་ཤིང་། དཔེ་དེབ་དང་རྩོམ་རིག་ལ་དགའ་བའི་བོད་རིགས་གཞོན་སྐྱེས་སྐོར་ཞིག་གིས་དུས་སྟོན་དེའི་སྟེང་དུ་ཟུར་ཞུགས་བྱས་ཡོད་ཅིང་། དེའི་ཁྲོད་དུ་བོད་རིགས་སྙན་ངག་པ་དང་རྩོམ་སྒྱུར་པ་བུ་ཆུང་བསོད་ནམས་ལགས་ཡོད་འདུག
ཐེངས་འདིའི་དུས་སྟོན་སྟེང་དུ་རྩོམ་ཡིག་སྒྲོག་སྦྱོང་ཙམ་མིན་པར། སྲིད་དོན་དང་རྒྱལ་སྤྱིའི་ཆབ་སྲིད་དང་དཔལ་འབྱོར་གྱི་གནས་བབ་སོགས་ཀྱང་གླེང་ཡོད་འདུག
རྒན་བསྟན་བརྩོན་ལ་བཀྲ་ཤིས་བདེ་ལེགས་ཡོད།
ཐེངས་འདིར་རྩོམ་པ་པོ་གྲགས་ཅན་མང་པོ་ཕེབས་ཡོད་ཅིང་། དེའི་ནང་དུ་ནོ་སྦེལ་རྩོམ་རིག་གི་བྱ་དགའ་ཐོབ་མཁན་དེ་འདྲ་ཡང་འདུག་ཟེར།
རྒྱལ་སྤྱིའི་གསར་འགོད་པ་རྣམས་ཀྱིས་བོད་དོན་བྲིས་ཤིང་། རྒྱ་ནག་གི་སྐྱོན་དང་ནོར་འཁྲུལ་རྣམས་ཕྱི་གསལ་ནང་གསལ་བཟོ་གི་ཡོད་པ་རེད།
ད་ནི་རྒྱལ་སྤྱིའི་རྩོམ་པ་པོ་རྣམས་ཀྱིས་ཀྱང་བོད་ཀྱི་ཐོག་ལ་དོ་སྣང་སྔར་ལས་ཆེ་བ་གནང་འོས་པ་ཞིག་རེད།
བོད་ཀྱི་སྐོར་ཐོག་མར་འབྲི་མཁན་རྣམས་ནི་ཡི་ཤུའི་ཆོས་ལུགས་པ་རྣམས་དང་། དེའི་རྗེས་ནས་གཞུང་ཚབ་པ་རྣམས། དེའི་རྗེས་ནས་ཡུལ་སྐོར་སྤྲོ་འཆམ་པ་རྣམས་རེད། བོད་མི་ཚོ་བཙན་བྱོལ་དུ་འབྱོར་རྗེས་ནས་ད་བར་དུ་བོད་དོན་དེ་ཤུགས་ཆེ་ཤོས་གསར་འགོད་པ་ཚོས་བྲིས་པ་རེད།
རྩོམ་པ་པོ་རྣམས་ཀྱིས་བོད་དོན་བརྗོད་གཞིར་བཟུང་ནས་དེབ་བྲིས་ན་ཁྲོམ་རར་བྲིན་གྱི་མེད་སྟབས། ཁོང་ཚོའི་སྨྱུག་ཁ་དེས་བདེན་པ་ལས་རྒྱུ་དངོས་འཚོལ་དགོས་པའི་དུས་སྐབས་ཤིག་ཤར་བ་རེད།
འཛམ་གླིང་ནས་རང་དབང་གི་སྨྲ་བརྗོད་ལ་བརྩི་བཀུར་ཡོད་པའི་རྩོམ་པ་པོའི་དབུང་སྡེ་ཞིག་ཚོགས་བཞིན་ཡོད་པ་ཡིན་ན། དེ་རུ་བོད་ཀྱི་གཙོ་བའི་མི་རིགས་ཉམ་ཐག་ཁུངས་ནས་རྩོམ་པ་པོ་དེ་དག་ལ་གོ་ཐོབ་ཞིག་རེག་དགོས་ངེས་རེད་ལ། འགྲོ་བ་མིའི་ཐོབ་ཐང་དེ་ཡང་དམིགས་བསལ་གྱིས་སྨྲ་བརྗོད་རང་དབང་ལྡན་པའི་རྩོམ་པ་པོ་དག་གིས་འགན་ལེན་བྱེད་དགོས་ཀྱི་ཡོད།
གནས་ཚུལ་ཡག་པོ་བྱུང་ཡོད་ས་རེད་བསམ་སོང་། གང་ལྟར་དེ་ཚོ་ལ་གསལ་བཤད་རེ་ཐུབ་ན་ཡག་པོ་རེད། དེ་མིན་མི་མང་ཆེ་ཤས་རང་གི་ལས་དོན་གཙོ་བོར་འཛིན་མཁན་རྐྱང་རྐྱང་རེད།
ཡག་པོ་བྱུང་འདུག་ཅིག་བྱས་ཐུབ་པ། མ་གཏོགས་ཀླད་རྙིང་ཚོས་ར་འབྱམས་པའི་ཆོ་ལོ་ཅན་ཞེས་མཐོང་ཆུང་བྱེད་ཀྱིན་རེད་ད།