ཨ་ཧྥི་རི་ཀའི་སུའུ་ཌན་རྒྱལ་ཁབ་ནང་འདས་པའི་ལོ་བཅུ་ཕྲག་འགའི་རིང་ཟིང་འཁྲུག་བྱུང་སྟེ་མི་ས་ཡ་གཉིས་ཙམ་རྐྱེན་ལམ་དུ་བཏང་མཐར། ཞི་འགྲིག་གྲོས་མོལ་བརྒྱུད་སུའུ་ཌན་ལྷོ་མར་རང་བཙན་ཐོབ་ནས་ལོ་གཅིག་འཁོར་ལ་ཉེ་བའི་སྐབས་འདིར། སུའུ་ཌན་ལྷོ་བྱང་རྒྱལ་ཁབ་གཉིས་བར་དམག་འཁྲུག་འབྱུང་མགོ་ཚུགས་འདུག
ཕྱི་ཚེས་༡༨ཉིན་སུའུ་ཌན་བྱང་མའི་སྲིད་འཛིན་ཨོ་མར་ལགས་(Omar al-Bashir) གྱིས་རྒྱལ་ས་ཀར་ཊོན་(Khartoun) ནས། ཕྱི་ཚེས་ ༡༠ ཉིན་གྱི་དོན་རྐྱེན་དང་འབྲེལ་བའི་གཏམ་བཤད་ཅིག་སྤེལ་ཏེ། སུའུ་ཌན་ལྷོ་མའི་གཞུང་ནི་དེ་སྔའི་སུའུ་ཌན་མི་མང་བཅིངས་འགྲོལ་ལས་འགུལ་བ་ (Sudan People’s Liberation Movement) ཡི་དབང་སྒྱུར་འོག་ཤོར་ཡོད་པ་དང་། ཁོང་ཚོ་ནི་སུའུ་ཌན་ལྷོ་བྱང་གཉིས་ཀྱི་ནད་འབུ་ལྟ་བུ་ཞིག་ཆགས་ཡོད་སྟབས། ནད་འབུ་དེ་དག་གཙང་སེལ་ཐོག་སུའུ་ཌན་ལྷོ་མའི་མི་མང་ལ་རང་དབང་སྤྲོད་རྒྱུ་ཡིན་ཚུལ་བསྒྲགས་ཡོད་པ་རེད། ཁོང་གིས་ “ཉི་མ་དེ་རིང་ནས་སུའུ་ཌན་ལྷོ་བྱང་གཞུང་གཉིས་གཅིག་རྒྱལ་གཅིག་ཕམ་གྱི་མཐའ་ལ་བསྐྱལ་རྒྱུ་ཡིན་”ཞེས་བསྒྲགས་ཡོད།
ཟླ་འདིའི་ཕྱི་ཚེས་ ༡༠ ཉིན་སུའུ་ཌན་ལྷོ་མའི་དམག་དཔུང་གིས་སུའུ་ཌན་བྱང་མའི་རྒྱལ་ཁོངས་སུ་ཡོད་པའི་རྡོ་སྣུམ་ས་ཁུལ་ཧིག་ལེག་(Heglig) ་བཙན་བཟུང་བྱས་ཡོད་པ་དང་། དོན་རྐྱེན་དེའི་དབང་གིས་ས་ཁོངས་བདག་དབང་དང་མཐའ་མཚམས་རྩོད་རྙོག་ཅན་གྱི་ས་གནས་གཞན་ཁག་ཅིག་ཏུའང་དམག་འཁྲུག་གཅིག་རྗེས་གཉིས་མཐུད་ངང་བྱུང་ཡོད་ཅིང་། དམག་འཁྲུག་ཁྲོད་སུའུ་ཌན་ནང་ཡོད་པའི་འཛམ་གླིང་མཉམ་འབྲེལ་རྒྱལ་ཚོགས་ཀྱི་ལས་ཁུངས་ལའང་འགད་རྫས་ཀྱིས་གཏོར་སྐྱོན་བཟོས་པའི་གནས་ཚུལ་བྱུང་ཡོད། ད་ལྟའི་ཆར་ཕྱོགས་གཉིས་ཀྱིས་སོ་སོའི་ས་ན་དམག་འཁྲུག་ཆེན་པོ་ཞིག་སློང་རྒྱུར་གྲ་སྒྲིག་བྱེད་བཞིན་པར་མ་ཟད། མི་སེར་མང་པོ་དང་བླངས་ཐོག་རྒྱལ་ཁོངས་སོ་སོའི་དམག་གི་སྒྲིག་ཁོངས་སུ་ཞུགས་བཞིན་ཡོད་འདུག
འདས་པའི་ཉིན་འགའི་རིང་སུའུ་ཌན་ནང་ཡོད་པའི་ཨ་རིའི་གཞུང་ཚབ་སྐུ་ཞབས་ལེ་མན་(N.Lyman)ལགས་ཨ་རིའི་དམིགས་བསལ་འཐུས་མིར་བསྐོ་བཞག་གིས། སུའུ་ཌན་ལྷོ་བྱང་ཕྱོགས་གཉིས་ཀྱི་གཞུང་གི་དཔོན་རིགས་ཚོར་ཐུག་འཕྲད་ཐོག དམག་འཁྲུག་མཚམས་འཇོག་དང་ཞི་འགྲིག་གྲོས་མོལ་ཡོང་ཐབས་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད་པ་རེད། སྐུ་ཞབས་ལེ་མན་གྱིས་ “སུའུ་ཌན་ལྷོ་མས་ཧིག་ལེག་ས་ཁུལ་བཙན་བཟུང་བྱས་པ་དེ་ནི་ཕྱོགས་གཉིས་བར་འཁྲུག་རྩོད་འབྱུང་གཞིའི་དོན་རྐྱེན་ཚབས་ཆེན་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད ” ཅེས་བརྗོད་ཡོད་པ་རེད། རྒྱལ་ཚོགས་དང་ཡུ་རོབ་མཐུན་ཚོགས། ཨ་ཧྥི་རི་ཀ་མཐུན་ཚོགས། ཨ་རི་སོགས་ཀྱིས་སུའུ་ཌན་ལྷོ་མས་ཧིག་ལེག་ས་ཁུལ་བཙན་བཟུང་བྱས་པ་དེ་ཁྲིམས་འགལ་ཡིན་པའི་སྐྱོན་བརྗོད་བྱས་ཡོད། ཕྱི་ཚེས་ ༡༩ ཉིན་བསྐྱར་དུ་རྒྱལ་ཚོགས་དྲུང་ཆེ་བྷན་ཀེ་མོན་གྱིས། སུའུ་ཌན་ལྷོ་མས་ཧིག་ལེག་བཙན་བཟུང་བྱས་པར་སྐྱོན་བརྗོད་དང་། དེའི་ཁུལ་གྱི་དམག་དཔུང་འཕྲད་དུ་ཕྱིར་འཐེན་བྱ་དགོས་པར་ནན་སྐུལ་བྱས་ཡོད་པ་དང་། དེ་བཞིན་སུའུ་ཌན་གཞུང་གིས་དགྲ་བོར་དམག་འཁྲུག་གཤོམ་བཞིན་པ་འཕྲལ་དུ་མཚམས་འཇོག་དགོས་པའི་འབོད་སྐུལ་ཞུས་ཡོད།
གཟའ་ཕུར་བའི་ཉིན་སུའུ་ཌན་སྲིད་འཛིན་ཨོ་མར་ཀོར་ཌོ་ཧྥན་(Kordofan) མངའ་སྡེའི་རྒྱལ་སར་འབྱོར་ཏེ། ཁོང་གིས་དམག་ཆས་གོན་པའི་ཐོག་སུའུ་ཌན་ལྷོ་མ་དང་དམག་འཁྲུག་རྒྱག་རྒྱུའི་ཁྱབ་བསྒྲགས་བྱས་ཡོད། ཉིན་དེའི་ཁོང་གི་གཏམ་བཤད་སྐབས། སུའུ་ཌན་བྱང་མའི་དགྲ་བོ་ཨང་དང་པོ་སུའུ་ཌན་ལྷོ་མ་ཡིན་པ་དང་། སུའུ་ཌན་བྱང་མའི་ས་མཐོ་གང་ཡིན་ཡང་སུའུ་ཌན་ལྷོ་མར་ཤོར་དུ་འཇུག་རྒྱུ་མིན་པ། སུའུ་ཌན་ལྷོ་མའི་གཞུང་འཛིན་ཤོག་ཁག་གི་དཔོན་རིགས་ཚོར་རྒྱལ་ཁབ་སྐྱོང་བའི་ནུས་འཇོན་མེད་པ་བཅས་ལ་བརྟེན། སུའུ་ཌན་ལྷོ་མའི་གཞུང་ཕམ་པར་རྒྱག་དགོས་ལུགས་བརྗོད་ཡོད་པ་མ་ཟད། ཁོང་གིས་ “མཉམ་འབྲེལ་རྒྱལ་ཚོགས་ཀྱིས་རྒྱལ་ཁབ་གཉིས་ལ་འགོག་རྐྱེན་ཉེས་ཆད་གཏོང་སྲིད་ཀྱང་། ངའི་བསམ་པར་རྒྱལ་ཚོགས་དང་ཨ་རི་གཉིས་ཀྱིས་སུའུ་ཌན་ལྷོ་མར་ཉེས་ཆད་གཏོང་གི་རེད་དྲན་གྱི་མེད། གང་ལྟར་ཁོང་ཚོར་ཉེས་ཆད་གཏོང་མིན་ཁྱེད་ཚོར་ཐུག” ཅེས་བསྒྲགས་ཡོད།
ད་ལྟའི་ཆར་སུའུ་ཌན་བྱང་མའི་ཕྱོགས་ནས་མཐའ་མཚམས་ཁག་ལ་དམག་ཤུགས་འབོར་ཆེན་གཏོང་གི་ཡོད་པ་མ་ཟད། དམག་འཐབ་གནམ་གྲུ་མང་པོ་གྲ་སྒྲིག་གིས་དམག་འཁྲུག་ཆེན་པོ་ཞིག་སློང་ཆོག་ཆོག་བྱས་ཡོད་པ་དང་། རྩོད་རྙོག་ཅན་གྱི་མཐའ་མཚམས་ཁག་ཅིག་ཏུ་ཕན་ཚུན་བར་དམག་འཁྲུག་འབྱུང་བཞིན་པ་ཙམ་མ་ཟད། མི་སེར་དང་དམག་དཔུང་བར་དུ་ཡང་དམར་གསོད་དོན་རྐྱེན་འབྱུང་བཞིན་ཡོད་འདུག དེ་རིང་ཕྱི་ཚེས་ ༢༠ ཉིན་སུའུ་ཌན་གྱི་བྷི་ལའུ་གཙང་བོའི་ (Blue Nile) འགྲམ་ངོགས་ཀྱི་མང་ཚོགས་ཚོས་མཐའ་མཚམས་སུ་ཡོད་པའི་སུའུ་ཌན་ལྷོ་མའི་དམག་མི་ ༧༩ ཙམ་དམར་གསོད་བྱས་པའི་གནས་ཚུལ་བྱུང་འདུག
སུའུ་ཌན་དབྱིན་ཇིའི་འོག་ནས་ ༡༩༥༦ ལོར་རང་བཙན་ཐོབ་རྗེས། སུའུ་ཌན་བྱང་ཕྱོགས་ཀྱི་ཨ་རབ་མི་རིགས་དང་ཁ་ཆེ་ཆོས་ལུགས་པ་དག་གིས་ལྷོ་ཁུལ་གྱི་ཨ་ཧྥི་རི་ཀའི་མི་རིགས་ལ་གཉའ་གནོན་དང་། མི་རིགས་དབྱེ་འབྱེད་ཀྱིས་དྲན་གཡོག་ལམ་ལུགས་ལག་བསྟར་བྱས་ཏེ། སུའུ་ཌན་ལྷོ་བྱང་གཉིས་བར་དུས་རབས་ཕྱེད་ལྷག་རིང་ནང་འཁྲུག་བྱུང་ཤིང་། མང་ཚོགས་ས་ཡ་གཉིས་ལྷག་ཤི་རྨས་བྱུང་མཐར། ༢༠༠༥ ལོར་ལྷོ་བྱང་གཉིས་གྲོས་མོལ་ཐོག་ཞི་བའི་གྲོས་མཐུན་ལ་མིང་རྟགས་བཀོད་དེ་ལྷོ་བྱང་གཉིས་མཉམ་གནས་དང་། ཡང་ན་སོ་སོར་རང་བཙན་བྱ་རྒྱུའི་རང་ཐག་རང་གཅོད་ཀྱི་དབང་ཆ་ཡོད་ཅེས་བཀོད་པ་ལྟར། སྔ་ལོའི་ཕྱི་ཟླ་ ༧ ནང་སུའུ་ཌན་ལྷོ་མར་རང་བཙན་ཐོབ་རྗེས། ཕྱོགས་གཉིས་ཀྱི་ས་ཁོངས་བདག་དབང་དང་མཐའ་མཚམས་སོགས་ཀྱི་ཐད་མུ་མཐུད་རྩོད་རྙོག་ལྷག་ཡོད།
ཨ་ཧོ། མི་ར྄ྒོད་ལགས། ཁ྄ྱེད་ཀ྄ྱིས་གསུང་བ་ལ྄ྟར་ན། ངས་མཆན་བུ་འབ྄ྲི་ས྄ྟངས་ཤེས་ཀ྄ྱིན་མི་འདུག་ཅེས་པའི་དོན་མ་རེད་དམ། དེ་ལ་ངོ་ཚ་དགོས་པ་གང་ཡང་མེད། གང་ཡིན་ཞུས་ན། ང་རང་བོད་རིགས་ཤིག་ཡིན་པའི་ཆ་ནས། བོད་ཡིག་ལ་དོ་ས྄ྣང་དང་། དགའ་ཞེན་ཡོད་པའི་ར྄ྐ྄ྱེན་ག྄ྱི་མཆན་བུ་འབ྄ྲི་སའི་ས་མིག་ལ་འཚང་ཁ་བར྄ྒ྄ྱབ་ས྄ྟེ་འཛུལ་བཞིན་ཡོད། མུ་མཐུད་ནས་འདི་ལ྄ྟར་མཆན་བུ་བ྄ྲིས་པ་ཡིན་ན། ཉིན་ཞིག་ཡར་ར྄ྒ྄ྱས་འག྄ྲོ་བ་ལ་ང་ཡིད་ཆེས་ཡོད།
གལ་ས྄ྲིད་ངའི་བ྄ྲིས་པའི་མཆན་བུ་ལ་ནོར་འཁ྄ྲུལ་ཡོད་ན། རེ་རེ་བ྄ྱས་ཏེ་ས྄ྐ྄ྱོན་འཐེར་འདོན་གནང་རོགས་ཞེས་ཞུ་ར྄ྒ྄ྱུ་ཡིན། ནོད་པ་ཁབ་ར྄ྩེ་ཙམ་ཡང་མེད། ད་དུང་ངའི་ངོས་ནས་དེ་ལ་ཐུགས་ར྄ྗེ་ཆེ་ཞུ་ར྄ྒ྄ྱུ་ལས་ཁ྄ྲོས་ཉམས་ག་ལ་ས྄ྟོན། མི་ར྄ྒོད་ལགས། བས྄ླབ་བ྄ྱ་འད྄ྲ་ཡོད་ན་བས྄ྟན་རོགས་གནང་དང་། ང་ལ་ཕན་དངོས།
ངས་རང་མི་རིགས་ཀ྄ྱི་ས྄ྲོག་ར྄ྩ་ལ྄ྟ་བུའི་ས྄ྐད་ཡིག་འདི་རང་མགོ་འཐོན་པ་ཞིག་བཟོ་འདོད་ཡོད་པ་མ་གཏོགས། རང་མིང་མཐོར་འདེགས་བ྄ྱེད་པའི་བསམ་བ་གཏན་ནས་མེད། ད་དུང་མཁས་ཉམས་དེ་བས་དབེན། མི་རིགས་ཀ྄ྱི་ས྄ྲོག་ར྄ྩ་ར྄ྒ྄ྱུན་འཛིན་བ྄ྱེད་ཆེད་དུ་དུས་ཚོད་ས྄ྟོང་པ་རེ་ཡོད་དུས་ད྄ྲ་ངོས་འདི་ལ་ཡོང་གི་ཡོད།
ངས་བ྄ྲིས་པའི་མཆན་བུ་དག་གི་ནང་ལ་ཡིག་ནོར་དང་། ཚིག་ས྄ྦ྄ྱོར། ཕ྄ྲད་དང་ར྄ྣམ་དབ྄ྱེ་སོགས་ཀ྄ྱི་ས྄ྦ྄ྱོར་ས྄ྟངས་ཀ྄ྱི་ཐད་ནས་ས྄ྐ྄ྱོན་འད྄ྲ་ཡོད་ན་ལམ་ས྄ྟོན་གནང་རོགས།
སྐར་མདའ་ལགས་ཁྱེད་རང་གིས་མཆན་ཀློག་ཐུབ་ཀྱི་མི་འདུག་ཚང་མ་གོང་གི་གནས་ཚུལ་དམག་འཁྲུག་པ་བཞིན་ཐོར་ཤག་ཧ་ཧ་ཀུ་རེ་ཞུས་ཡིན།།
ས྄ྤ྄ྱིར་བཏང་གིས་བཤད་ན་སུའུ་ཌན་ག྄ྱི་གནས་ས྄ྟངས་འད྄ྲ་བོ་འཛམ་ག྄ླིང་ན་བ྄ྱུང་དང་འབ྄ྱུང་བཞིན་པ་རེད། དེ་ཚོར་ཁ་ཡ་བ྄ྱས་ཏེ་ལེགས་པའི་ཆ་ང་ཚོས་ལེན་དགོས་པ་ཞིག་རེད། ཡིན་ན་ཡང་དེ་ལ་དོ་ས྄ྣང་ས྄ྤ྄ྲོད་མཁན་ཕལ་ཆེར་ཉུང་ཉུང་རེད། གང་ཡིན་ཟེར་ན། ཚང་མས་སོ་སོའི་འཚོ་བའི་མཐུན་ར྄ྐ྄ྱེན་ག྄ྱི་ཐད་ལ་དོ་ས྄ྣང་ཤུགས་ཆེ་རུ་འག྄ྲོ་གི་ཡོད་ཙང་། ནམས་ལངས་པ་ནས་ས་མ་རུབ་པར་དུ་བོད་མི་ར྄ྒན་གཞོན་བར྄ྒ྄ྱ་ཆའི་དགུ་གོ་དགུ་ཡས་མས་ཀ྄ྱི་ཕ྄ྱི་ལོག་ལ་འག྄ྲོ་ར྄ྒ྄ྱུའི་བསམ་བ྄ློ་མ་གཏོགས་མེད་པས། གསར་འག྄ྱུར་འདི་ལ྄ྟ་བུ་ལ་དེ་ཙམ་དོ་ས྄ྣང་ས྄ྤ྄ྲོད་མི་འོང་། སེམས་ཤུགས་ལབ་ཡ་དེ་གསར་འག྄ྱུར་ཁ་ཚ་བོ་ལ་ལ྄ྟོས་པ་ཙམ་ག྄ྱི་སེམས་ཤུགས་འཕར་དགོས་པ་ཞིག་དང་། ཞི་འཇག་གི་ཁོར་ཡུག་ལ་ཡོད་དུས་སེམས་ཤུགས་མེད་པ་དེ་འད྄ྲ་མ་རེད། སེམས་ཤུགས་ཟེར་བ་དེ་ནི་མ་ཤི་པར་ལུས་དང་ད྄ྲི་མ་བཞིན་དུ་མ་བ྄ྲལ་བར་གནས་དགོས་པ་ཞིག་བསམ་ག྄ྱིན་ཡོད། ས྄ྟེང་གི་ས྄ྐབས་འདིར། བལ་ཡུལ་ཆབ་ས྄ྲིད་ཀ྄ྱི་གནས་ས྄ྟངས་ཉིན་ནས་ཉིན་མཐུད་ནས་ཛ་ད྄ྲག་གི་གནས་སུ་ལ྄ྷུང་གི་ཡོད། བོད་མི་ཚོར་ཉིན་རེ་ནས་ཉིན་རེར་འཚོ་བའི་མཐུན་ར྄ྐ྄ྱེན་དང་། ཕ྄ྱིའི་འག྄ྲོ་འདུག་གང་ཅིའི་ཐད་ནས་དཀའ་ངལ་ཆེ་ནས་ཆེ་རུ་འག྄ྲོ་གི་ཡོད། ཡིན་ནའང་དེ་ལ་དོ་ས྄ྣང་ས྄ྤ྄ྲོད་མཁན་ག྄ྱི་མི་ས྄ྣ་གཞུང་དམངས་གཉིས་ལ་དེ་ཙམ་མཐོང་ར྄ྒ྄ྶུ་མི་འདུག་ ར྄ྒ྄ྱུ་མཚན་གང་ཡིན་ཤེས་མ་སོང་།
ད྄ྲ་ར྄ྒ྄ྱ་དང་ཚོགས་ཤོག་ཚང་མའི་ས྄ྒང་ལ་ལ྄ྟོས་ཡོང་། ཡི་གེ་ཏོག་ཙམ་ཤེས་མཁན་ཚང་མས། བོད་རིགས་ནང་ཁུལ་ག྄ྱི་ས྄ྐ྄ྱོན་ས྄ྔོག་འདོན་བ྄ྱ་ར྄ྒ྄ྱུ་ལས། ཕ་རོལ་དག྄ྲ་ཡིས་བཙན་འཛུལ་ལ་དོ་ས྄ྣང་བ྄ྱེད་ར྄ྒ྄ྱུ་མི་འདུག་ རང་འཚང་རང་གིས་བར྄ྟོལ་ནས་ཅི་བ྄ྱ། བསམ་བ྄ློ་བ་ཞིག་ཡིན་ན། ཚང་མས་ས྄ྨ྄ྱུག་ཁ་ནང་ཁུལ་ལ་མ་གཏད་རོགས་ ཞུ་ར྄ྒ྄ྱུ;་ཡིན།