བྱང་གི་གྲོགས་པོར་མཇལ་བའི་དྲན་རྟེན།

དོན་འགྲུབ་བཀྲ་ཤིས།

ཨུ་རུ་སུའི་རྒྱལ་ས་མཱོ་སི་ཁོ་དང་གྲོང་ཁྱེར་སཱན་པི་ཊར་སི་བྷག ཁཱལ་མུག་རྒྱལ་ས་ཨཱ་ལེ་སི་ཏྭ་བཅས་ཀྱི་སྐོར་སྐྱོད་དྲན་ཐོ།ཉེ་ལམ་ང་ཚོ་སྤྱི་འཐུས་བཞི་བདུན་ཕྲག་གཉིས་རིང་ཨུ་རུ་སུར་སྐོར་སྐྱོད་བྱས། སྔོན་ཆད་ང་ཨུ་རུ་སུར་དོ་སྣང་དེ་ཙམ་མེད། བོད་པའི་གསར་ལམ་དང་ཆབ་སྲིད་སྡིངས་ཆ་ཁག་ཏུ་ཨུ་རུ་སུའི་སྐོར་ཉུང་ཉུང་ཡིན། ད་ཐེངས་སྐོར་སྐྱོད་སྐབས་སྟོན་པ་བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱིས་ “ང་ཡི་བསྟན་པ་བྱང་ནས་བྱང་དུ་དར།” ཞེས་གསུངས་པ་དང་། ༧གོང་ས་མཆོག་གིས་དུས་རྒྱུན་ “ཆེན་པོ་ཧོར་གྱི་ཡུལ།” ཞེས་ཐུགས་སྣང་ཆེན་པོ་གནང་གི་ཡོད་པའི་གནད་ཅུང་ཙམ་རྟོགས་སོང་བས་དྲན་ཐོ་འདི་བྲིས་པ་ཡིན།

ཆོས་འབྱུང་དང་རྩོམ་ཡིག་འགའ་རེ་ནང་ “བྱང་ཕྱོགས་ཤམ་བྷ་ལ” ཟེར་བའང་ཨུ་རུ་སུ་ཡིན་སྐོར་འཁོད་ཡོད། འོན་ཀྱང་ཐེངས་འདིར་ཇི་ལྟར་བཙལ་ཡང་རིགས་ལྡན་དྲག་པོའི་གྲོང་ཁྱེར་ཀ་ལཱ་པ་རྙེད་མ་སོང་མོད། སའི་གོ་ལའི་བྱང་མཐའི་འཁྱག་རོམ་གྱི་ཀློང་དུ་འཛམ་གླིང་ཉི་མ་སེར་པོ་ཤར་བ་དང་། ཁ་བ་གངས་རིའི་ལྗོངས་སུ་གེ་སར་དམག་གི་རྒྱལ་པོའི་རྟ་རྗེས་བཞག་པའི་ལོ་ངོ་སྟོང་གི་ལམ་བུ་དེ་མཐོང་སྟེ། སྐོར་སྐྱོད་དྲན་ཐོ་འདིའི་ཞོར་དུ་ཨུ་རུ་སུའི་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་དང་། བོད་དང་ཨུ་རུ་སུའི་ཆབ་སྲིད་འབྲེལ་བ་བཅས་ལ་ཁྱུག་ཙམ་ལྟ་ཀློག་བྱས་པའི་ཚིག་ཐོ་ཚན་པ་གསུམ་བྲིས།

ཉེ་ལམ་ ༢༠༢༠།༣།༢ ཉིན་ཨུ་རུ་སུའི་རྒྱལ་ས་མཱོ་སི་ཁོ་(Moscow)གནམ་ཐང་ལ་འབྱོར་སྐབས། ཁ་ཆར་འདྲེས་མ་ཞིག་འབབ་བཞིན་འདུག གནམ་གཤིས་ཧ་ཅང་གྲང་མོ་འདུག རུ་སོག་དོན་གཅོད་ལས་ཁུངས་ཀྱི་ལས་བྱེད་དང་རྒྱལ་ས་ཁུལ་གྱི་བོད་པ་རྣམས་ཕེབས་བསུར་བཅར་འདུག མཱོ་སི་ཁོ་གྲོང་ཁྱེར་གྱི་བཀོད་པ་དང་མིའི་ཆ་ལུགས། ཅ་དངོས་ཟས་སྤྱོད་སོགས་ཡུ་རོབ་རྒྱལ་ཁབ་ཁག་དང་ཧ་ལམ་གཅིག་པ་རེད། གྲོང་ཁྱེར་འཛུགས་སྐྲུན་གྱི་ཟུར་དང་མིའི་ཀུན་སྤྱོད་ཀྱི་ཤུགས་ན་དམར་ཤོག་དང་དྲག་པོའི་དམག་གི་ལྷག་འཕྲོ་ཡང་མང་པོ་མཐོང་རྒྱུ་འདུག

འཛམ་གླིང་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་ཨུ་རུ་སུ་ནི་སྲིད་འབྱོར་རིག་གསུམ་དར་རྒྱས་ཆེ་བའི་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་ཡིན་ཡང་། ༡༩༡༧ ལོར་ཨུ་རུ་སུའི་གོང་མ་ཁྲི་ལས་ཕབ་རྗེས། དམར་ཤོག་གཙོ་འཛིན་ལེ་ནཱེན་(Vladimir Lenin)གྱིས་སྣེ་ཁྲིད་དེ་ལོ་ངོ་ ༧༤ རིང་དམར་ཤོག་དར་སྤེལ་བཏང་སྟེ། ཆོས་ལུགས་གཏོར་བཤིག་དང་སྲིད་དབང་གཅིག་སྡུད་བྱས། ཨུ་རུ་སུ་ནི་འཛམ་གླིང་གི་དམར་ཤོག་རྒྱལ་ཁབ་དང་པོ་ཆགས་ཡོད། འཛམ་གླིང་དམག་ཆེན་དང་པོ་དང་གཉིས་པར་ཨུ་རུ་སུའི་ཕྱོགས་ལ་རྒྱལ་ཁ་ཐོབ་ཅིང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༤༧ ནས་ ༡༩༩༡ ལོའི་བར་ཨུ་རུ་སུ་དང་ཨ་རིའི་བར་འཛམ་གླིང་གྲང་དམག་ཆེན་མོ་བྱུང་སྟེ་ཤར་ནུབ་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་མང་པོར་དམག་འཐབ་བྱས་ཡོད།

ང་ཚོ་འབྱོར་བའི་དགོང་མོ་དེར་བོད་རིགས་ཚོགས་པས་ཞལ་ལག་གོ་སྒྲིག་ཞུས་པའི་ཐོག ས་གནས་བོད་མི་ ༡༤ ཙམ་འཛོམས་སོང་། མང་ཤོས་དགེ་འདུན་པ་རེད། བུད་མེད་གཅིག་ཀྱང་མི་འདུག ཨུ་རུ་སུ་རྒྱལ་ཡོངས་སུ་བོད་པ་གཏན་འཇགས་སྡོད་མཁན་ ༨༠ ཡས་མས་ལས་མེད་ཅིང་། དེ་དག་མཱོ་སི་ཁོ་རུ་བོད་པ་ ༡༦ དང་། ཁཱལ་མུག་(Kalmykia)ནང་ ༢༥ ། ཐུ་ཝ་(Tuva)རུ་ ༦ ། བྷོ་རུ་ཡ་ཐི་(Buryatia)རུ་ ༣༠ ། གཞན་ཁ་ཐོར་ཁ་ཤས་བཅས་ཡོད་འདུག བོད་པ་མང་ཆེ་བ་བོད་སྨན་དང་མོ་རྩིས་རིམ་གྲོ་སོགས་བོད་པའི་ཆོས་དང་རིག་གཞུང་ཐོག་ཕྱག་ལས་གནང་མཁན་རེད།

མཱོ་སི་ཁོ་དང་ཁཱལ་མུག་གཉིས་སུ་ལ་དྭགས་དང་ཧི་མ་ལ་ཡའི་རི་རྒྱུད་ཀྱི་མི་རིགས་ཁག་དང་བོད་པའི་སྐྱིད་སྡུག་གཅིག་པ་རེད། བོད་རིགས་ཚོགས་པ་ཞེས་པ་དེས་བོད་རིགས་ཡོངས་ལ་ཁྱབ་པར་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཀྱི་འདུག བོད་རིགས་ནང་ཁུལ་མཐུན་ལམ་ཡག་པོ་དང་། དཔལ་འབྱོར་གནས་སྟངས་ཀྱང་གང་ལེགས་ཡོད་སྟབས། སྨན་པ་དང་ཆོས་ཚོགས་ཁག་ཅིག་གིས་རིན་མེད་ཐོག་བོད་པའི་ཆོས་དང་རིག་གཞུང་སློབ་སྤེལ་དང་། ཡུལ་མི་མང་པོར་ལས་ཀའང་སྤྲོད་ཀྱི་ཡོད་འདུག སྤྱི་འཐུས་ཕྱོགས་སྐྱོད་སྔ་ཕྱིའི་འགྲོ་སོང་ཡོངས་རྫོགས་བོད་པ་རེ་གཉིས་ཀྱིས་ཞལ་འདེབས་གནང་བ་ཡིན་འདུགཨུ་རུ་སུ་ཁུལ་དུ་བོད་པའི་སྐད་ཡིག་རིག་གཞུང་དང་། ལྷག་པར་དུ་ནང་ཆོས་དང་བོད་སྨན་ལ་དགའ་མོས་བྱེད་མཁན་མང་པོ་ཡོད་པ་དང་། ས་དགེ་བཀའ་རྙིང་ཇོ་ནང་བོན་དང་བཅས་པའི་ཆོས་ཚོགས་ཀྱང་མང་པོ་འདུག བོད་པའི་གྲྭ་བ་མཐོང་ཚད་ལ་ ‘བླ་མ’ ཞེས་གུས་ཞབས་ཆེན་པོ་བྱེད་པ་དང་། གྲྭ་བ་ཡིན་ཚད་ཀྱིས་ཆོས་འདོན་པ་མ་ཟད། མོ་པ་དང་རྩིས་པ། སྨན་པ་བཅས་ཀྱང་ཡིན་ཤག་གི་ལྟ་སྟངས་ཡོད་འདུག ཧི་མ་ལ་ཡའི་རི་རྒྱུད་དང་བོད་པའི་ཁྲོད་མགོ་སྐོར་བསླུ་བྲིད་གཏོང་མཁན་རེ་ཟུང་ཡང་ཡོང་གི་ཡོད་སྟབས། བོད་མི་རིགས་དང་རིག་གཞུང་གི་ཆེ་མཐོང་བརླག་སྲིད་པར་སེམས་ཚབ་བྱེད་མཁན་ཡང་འདུག

རྒྱལ་ས་མཱོ་སི་ཁོ་རུ་རྟེན་གཞི་བྱེད་པའི་རུ་སོག་སྐུ་ཚབ་དོན་གཅོད་ལས་ཁུངས་དེ་ ༡༩༩༣ ལོར་བཙུགས་པ་དང་། ད་ལྟ་དོན་གཅོད་ཏེ་ལོ་རིན་པོ་ཆེ་མཆོག་རེད། ཨུ་རུ་སུའི་གྲོས་ཚོགས་འཐུས་མི་དང་བློན་ཆེན། བོད་དོན་རྒྱབ་སྐྱོར་བ་སུ་ལ་ཐུག་ཀྱང་། ད་ལྟའི་རྒྱ་ནག་དང་ཨུ་རུ་སུའི་མཐོ་རིམ་འབྲེལ་བ་དེ་སྐབས་དོན་ཆབ་སྲིད་དང་དཔལ་འབྱོར་དགོས་མཁོ་ཙམ་རེད། བོད་དང་ཨུ་རུ་སུའི་མི་མང་གི་འབྲེལ་བ་དེ་ཆོས་དང་རིག་གཞུང་གི་འབྲེལ་བ་དང་། ལོ་ངོ་སྟོང་གི་བླ་སློབ་ཀྱི་འབྲེལ་བ་ཡིན་ཟེར།

བོད་པ་སུ་ཞིག་ཨུ་རུ་སུར་འབྱོར་ཡང་ཐོག་མ་ཟླ་གསུམ་གྱི་ཐོངས་ཆེན་ལས་རེག་གི་མེད་པ་དང་། ཟླ་གསུམ་གྱི་རྗེས་ལ་ལས་ཀའི་ངོ་བོར་གནས་སྐབས་སྡོད་ཆོག་པའི་སྙན་ཞུ་ཕུལ་ན་ཟླ་དྲུག་གི་བཀའ་འཁྲོལ་རེག་གི་ཡོད་ཅིང་། ཟླ་དྲུག་གི་རྗེས་ལ་ལོ་གཅིག་དང་། ལོ་གཅིག་གི་རྗེས་ལ་ལོ་གཉིས་པ་བཅས་བཀའ་འཁྲོལ་ཞུས་ཏེ་ལོ་ ༣ ཕྱིན་རྗེས་གཏན་འཇགས་སྡོད་ཆོག་པའི་དེབ་ལྗང་ཁུ་(Green book)རེག་པ་དང་། དེབ་ལྗང་རེག་སྟེ་ལོ་གསུམ་གྱི་རྗེས་ལ་ཨུ་རུ་སུའི་མི་སེར་ཞུ་ཆོག་གི་ཡོད་འདུག དེང་སྐབས་ཨུ་རུ་སུའི་དངུལ་གྱི་འཛའ་ཐང་མར་ཆག་སྟེ་ཧིན་སྒོར་དང་གཅིག་པ་རེད། མཱོ་སི་ཁོ་ནི་འགྲོ་སོང་ཆེ་ཤོས་ཀྱི་གྲོང་ཁྱེར་དེ་ཡིན་ཞིང་། ཚོང་ཁང་ཟ་ཁང་ནང་ལས་ཀ་བྱས་ན་ཟླ་གཅིག་ལ་ཡུལ་མིར་གླ་ཆ་རུ་སྒོར་ལྔ་ཁྲི་ཡས་མས་དང་ཕྱི་མིར་སུམ་ཁྲི་ཡས་མས་ཡིན་འདུག

ཨུ་རུ་སུ་ནི་འཛམ་གླིང་གི་ས་ཁྱོན་ཆེ་ཤོས་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་དེ་ཡིན་ཞིང་། ཨུ་རུ་སུའི་ནུབ་ཕྱོགས་ཡུ་རོབ་ཧྥེ་ལན་ཌི་དང་ས་འབྲེལ་ཡིན་ལ། ཤར་ཕྱོགས་རྒྱ་ནག་འོག་གི་མཱན་ཇུ་ལས་བརྒལ་ཏེ་བྱང་ཨ་རིའི་ཨཱ་ལ་སི་ཁཱའི་བྱེ་ཐང་ལ་ཐུག་ཡོད། ཨུ་རུ་སུའི་ནུབ་ཕྱོགས་རྒྱལ་ས་མཱོ་སི་ཁོ་ནས་ཤར་ཕྱོགས་(Zyryanka)བར་གནམ་གྲུའི་ནང་ཆུ་ཚོད་ ༩ ལྷག་ལ་འཕུར་དགོས་པ་དང་། མཱོ་སི་ཁོ་ནས་རྒྱ་གར་ལྡི་ལིར་ཆུ་ཚོད་ ༦ ཙམ་ལས་འཕུར་མི་དགོས། མི་འབོར་དུང་ཕྱུར་གཅིག་དང་ཕྱེད་ཙམ་ལས་མེད་སྟབས། ཨུ་རུ་སུར་ཕྲུ་གུ་གཅིག་སྐྱེས་ན་གཞུང་གིས་སྒོར་འབུམ་ ༤ སྤྲོད་པ་དང་། ཕྲུ་གུ་གཉིས་པ་སྐྱེས་ན་སྒོར་འབུམ་ ༦ ། ཕྲུ་གུ་གསུམ་པ་སྐྱེས་ན་ཁང་པ་ཉོ་བྱེད་དངུལ་སྤྲོད་ཀྱི་ཡོད་འདུགཨ་རི་དང་ཡུ་རོབ་སོགས་འཛམ་གླིང་གི་གྲོང་ཁྱེར་ཆེ་ཁག་ནང་རྒྱ་ནག་གི་ཁྲོམ་རྭ་མེད་ས་ཧ་ལམ་མེད་ཀྱང་། ཨུ་རུ་སུའི་རྒྱལ་ས་མཱོ་སི་ཁོ་རུ་རྒྱ་ནག་གི་ཁྲོམ་རྭ་མཐོང་རྒྱུ་མི་འདུག སྔོན་ཆད་རྒྱ་ནག་གི་ཟ་ཁང་ཚོང་ཁང་རེ་ཟུང་ཡོད་ཀྱང་། ལོ་ཤས་གོང་ཨུ་རུ་སུའི་གཞུང་གིས་ཚོང་ཁང་ཟ་ཁང་དེ་དག་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་ཏེ། དུས་ཚོད་ཡོལ་བ་དང་ཚད་ལྡན་མིན་པའི་ཅ་དངོས་འབོར་ཆེན་མེར་བསྲེགས་བཏང་ཞིང་། ཁྲིམས་འགལ་ལས་ཀ་ནག་པོ་བྱེད་མཁན་རྒྱ་མི་ཁྲི་ཁ་ཤས་དུས་གཅིག་ལ་ཨུ་རུ་སུ་ནས་ཕྱིར་ཕུད་བཏང་ཡོད་འདུག དེ་རྗེས་སླར་ཡང་རྒྱ་རིགས་ཚོང་ཁང་རེ་ཟུང་ཕྱེས་པ་ཁྲིམས་ཐོག་ནས་འགོག་ཐབས་མེད་སྟབས། ཨུ་རུ་སུའི་གཞུང་དམག་གིས་ཚོང་ཁང་དེ་དག་གི་སྒོ་སྲུང་སྟེ། རྒྱ་རིགས་མ་གཏོགས་ཨུ་རུ་སུ་སོགས་མགོ་སེར་རིགས་ཚོང་ཁང་དེ་དག་ནང་འགྲོ་འཇུག་གི་མེད་པ་དང་། ཨུ་རུ་སུའི་འོག་གི་སོག་རིགས་དང་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཁ་ཤས་རྒྱ་རིགས་དང་འདྲ་བོ་ཡོད་སྟབས། ལག་འཁྱེར་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་ཏེ་བཀག་སྡོམ་བྱེད་ཀྱི་འདུག་ཟེར།

ཨུ་རུ་སུའི་འོག་གི་ཁཱལ་མུག་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་དང་། ཐུ་ཝ་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ། བྷོ་རུ་ཡ་ཐི་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་གསུམ་ནང་པའི་ལུང་པ་ཡིན་པ་མ་ཟད། བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་དར་ཡུལ་རེད། གནའ་སྔ་མོ་ལུང་པ་དེ་དག་གི་དགེ་འདུན་པ་ཚོ་བོད་ནང་སློབ་གཉེར་དང་གནས་མཇལ་དུ་སྐྱོད་བཞིན་ཡོད་འདུག ཨུ་རུ་སུའི་ཤར་ཕྱོགས་ཛ་བྷེ་ཁཱལ་སི་ཁེ་(ZabaykalskyKrai)དང་། ལྷོ་ཕྱོགས་ཨལ་ཏཡེ་(Altai)བཅས་སུའང་ནང་པ་མང་པོ་ཡོད་འདུག དེང་སྐབས་ཨུ་རུ་སུ་ཁྱོན་ཡོངས་སུ་ནང་པ་འབུམ་བདུན་ནས་ས་ཡ་གཅིག་དང་ཕྱེད་(༧༠༠༠༠༠ – ༡༥༠༠༠༠༠)ཡས་མས་ཡོད་པའི་ཚོད་དཔག་བྱེད་ཀྱིན་འདུག སྤྱི་ཡོངས་ནས་ཨུ་རུ་སུའི་ཆོས་ལུགས་ཆེ་ཤོས་ཡེ་ཤུ་(Russian Orthodox Church)དང་། གཉིས་པ་ཁ་ཆེ་(Islam)། གསུམ་པ་ཇུ་ཌེ་(Judaism)། བཞི་པ་ནང་པ་རེད།

ཨུ་རུ་སུའི་གྲོས་ཚོགས་འཐུས་མི་ཁག་ཅིག་དང་གླེང་མོལ་སྐབས། ཨཱལ་ཏཡེའི་འཐུས་མི་ཞིག་གིས། ང་ཚོའི་ལུང་པར་གནའ་སྔ་མོ་ནས་ནང་པ་མང་པོ་ཡོད་པ་མ་ཟད། བོད་ནས་དར་བའི་ནང་ཆོས་རེད། ང་ཚོ་༧གོང་ས་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་མཆོག་ལའང་དད་པ་ཆེན་པོ་ཡོད། འོན་ཀྱང་། དེང་སྐབས་ཨུ་རུ་སུའི་ནང་གི་ནང་པ་ཚོ་དང་། ལྷག་པར་དུ་བོད་པ་ཚོས་ཨུ་རུ་སུའི་ནང་པའི་ལུང་པ་ཁག་བརྩི་སྐབས། ཨཱལ་ཏཡེ་ནང་པའི་ལུང་པར་བརྩི་ཡི་མི་འདུག ཅེས་འཁང་ར་དང་བཅས་བརྗོད་བྱུང་།

༧གོང་ས་མཆོག་སྔོན་ཆད་ཨུ་རུ་སུར་ཆིབས་སྒྱུར་ཐེངས་ ༩ ཙམ་བསྐྱངས་ཡོད། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༧༩།༦།༡༣ ཉིན་ཆིབས་སྒྱུར་ཐེངས་དང་པོ་བསྐྱངས་སྐབས། ཨུ་རུ་སུ་དམར་ཤོག་སོ་ཝེ་ཊི་མཉམ་འབྲེལ་(Soviet union)གཞུང་ཡིན། ད་སྔའི་ཆིབས་སྒྱུར་མཐའ་མ་དེ་ ༢༠༠༤།༡༡།༢༩ ཉིན་ཆགས་ཡོད། དེ་རྗེས་ནས་བཟུང་ཨུ་རུ་སུའི་ནང་པའི་ཡུལ་ལུང་ཁག་གིས་གདན་ཞུ་ཐེངས་མང་ཕུལ་ཡང་ཨུ་རུ་སུའི་གཞུང་གིས་ཐོངས་མཆན་སྤྲད་མེད།ཨུ་རུ་སུའི་ནང་པ་སྤྱི་དང་། ལྷག་པར་དུ་ཁཱལ་མུག་དང་བྷོ་རུ་ཡ་ཐི། ཐུ་ཝ་བཅས་ཀྱི་མི་མང་ཚོས་༧གོང་ས་མཆོག་ལ་དད་གུས་ཆེན་པོ་བྱེད་ཀྱི་འདུག ༧གོང་ས་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་བཞི་པ་འདི་ཙམ་མིན་པར། ཏཱ་ལའི་བླ་མ་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན་དང་ང་ཚོའི་བར་འབྲེལ་བ་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པ་ཞིག་ཡོད། ཏཱ་ལའི་བླ་མ་མཆོག་ནི་ང་ཚོའི་མི་རབས་ནས་མི་རབས་ཀྱི་འདི་ཕྱི་གཉིས་ཀྱི་སྐྱབས་མགོན་ཡིན་ཟེར། ད་དུང་རྒན་འཁོགས་ཁ་ཤས་ཀྱིས་༧ཏཱ་ལའི་བླ་མ་ང་ཚོའི་ཆོས་སྲིད་གཉིས་ཀྱི་དབུ་ཁྲིད་ཡིན་ཟེར། ཨུ་རུ་སུའི་འོག་གི་ནང་པ་དང་བོད་ནང་གི་བོད་མི་ཚོར་འདྲ་བའི་ཆ་ཞིག་ཡོད་པ་ནི། ༧གོང་ས་མཆོག་ཁོང་ཚོའི་ལུང་པར་ཆིབས་སྒྱུར་བསྐྱང་རྒྱུར་རེ་སྒུག་བྱས་བསྡད་ཡོད་པ་དེ་དང་། མི་འདྲ་བའི་ཆ་ཞིག་ཡོད་པ་ནི། ཨུ་རུ་སུའི་ནང་པ་ཚོ་རྒྱ་གར་ལ་༧གོང་ས་མཆོག་ལ་མཇལ་དུ་ཡོང་ཐུབ་ཀྱི་ཡོད་པ་དང་། བོད་ནང་གི་བོད་མི་ཚོ་ཡོང་ཐུབ་ཀྱི་མེད་པ་དེ་ཡིན་པའི་ཚོར་སྣང་བྱུང་།

ཨུ་རུ་སུའི་རྒྱལ་ས་མཱོ་སི་ཁོའི་ཁང་རྩེག་རྣམས་ཧ་ཅང་བརྗིད་ཉམས་ཆེ་ཞིང་། རྨང་གཞིའི་འཛུགས་སྐྲུན་དང་རྒྱུ་སྤུས་ཚད་མཐོ་བོ་འདུག ཁང་རྩེག་ཕལ་ཆེ་བར་ལོ་ངོ་བརྒྱ་ཉིས་བརྒྱའི་ལོ་རྒྱུས་ཡོད་པ་དང་། འགའ་ཞིག་འཛམ་གླིང་དམག་ཆེན་གཉིས་པའི་སྐབས་བཙོན་པར་རྒྱག་ཏུ་བཅུག་ཡོད་འདུག མཱོ་སི་ཁོ་གྲོང་ཁྱེར་གྱི་ཁང་རྩེག་དང་ས་འོག་མེ་འཁོར་ལྕགས་ལམ་སོགས་དམག་འཁྲུག་སྐབས། འབར་གས་དང་མེ་སྒྱོགས་སོགས་ཀྱིས་གནོད་སྐྱོན་མི་ཐུབ་པ་བཟོས་ཡོད་ཟེར།

ཕྱི་དྲོ་མུན་མ་རུབ་གོང་ནས་མཱོ་སི་ཁོ་གྲོང་ཁྱེར་སྲང་ལམ་དང་ཁང་རྩེག་ཡོངས་སུ་མཚོན་མདོག་སྣ་ཚོགས་ཅན་གྱི་གློག་སྒྲོན་སྤར་ཞིང་། ཨར་ཁང་དང་ཞབས་བྲོ་ཁང་སོགས་ཆུ་ཚོད་ཉེར་བཞིའི་རིང་འཁྲུག་ཆ་དོད་པོ་ཡོད་རབས་བཤད། དེ་ནི་གཞུང་གི་དཔལ་འབྱོར་ཉམས་རྒུད་དང་ཆབ་སྲིད་དམ་དྲག་ལ་ངོ་རྒོལ་མི་འབྱུང་ཆེད། མི་མང་སྣང་བ་གཡེང་ས་དང་མགོ་འཁོར་ས་ཆེད་དུ་བཟོས་པའི་གཞུང་གི་སྲིད་བྱུས་ལ་ངོས་འཛིན་བྱེད་མཁན་ཡང་འདུགདེང་སྐབས་ཨུ་རུ་སུར་དཔལ་འབྱོར་ཉམས་རྒུད་ཆེན་པོ་ཕྱིན་ཡོད་པ་དང་། མང་ཚོགས་ཁྲོད་གཞུང་དང་སྲིད་འཛིན་པུ་ཊིན་(Putin)ལ་སྐྱོན་བརྗོད་བྱེད་མཁན་མང་པོ་འདུག མི་མང་པོ་ཡུ་རོབ་དང་ཨ་རི་སོགས་ལ་ལས་ཀ་འཚོལ་དུ་འགྲོ་བཞིན་ཡོད་པ་དང་། ཐའེ་ལན་ཌིར་སྨད་འཚོང་མ་མང་པོ་ཡོད་པའི་ཁྲོད་དུའང་མགོ་སེར་རིགས་ལས་ཨུ་རུ་སུའི་བུད་མེད་མང་ཤོས་རེད་ཟེར། ཨུ་རུ་སུའི་ཁ་རྒྱུན་ལ། ཨུ་རུ་སུར་སྐྱེས་པ་དང་བུད་མེད་གཉིས་ལས་བུད་མེད་མང་བ་དང་། ཨུ་རུ་སུའི་བུད་མེད་ཐམས་ཅད་མཛེས་མ་ཡིན། ཨུ་རུ་སུར་སྐྱེས་པ་བརྒྱ་ཆ་ ༤༠ དང་བུད་མེད་བརྒྱ་ཆ་ ༦༠ ཡོད་ཅིང་། སྐྱེས་པ་བརྒྱ་ཆ་ ༢༥ ཙམ་ཆང་རག་འཐུང་མཁན་ཡིན་སྟབས། ཨུ་རུ་སུ་སྤྱི་ཡོངས་ལ་སྐྱེས་པ་དཀོན་པའི་སྟེང་སྐྱེས་པ་ཡ་རབས་དེ་བས་དཀོན་ཟེར།

ཨུ་རུ་སུའི་དཔལ་འབྱོར་ཉམས་རྒུད་དེ་ ༢༠༠༨ ལོར་ཨུ་རུ་སུའི་དངུལ་གྱི་འཛའ་ཐང་མར་ཆག་པ་ནས་མགོ་ཚུགས། ལྷག་པར་དུ་ ༢༠༡༤ ལོར་ཨུ་རུ་སུས་ཡུ་རོབ་ཡུག་རེན་རྒྱལ་ཁབ་(Ukraine)ལ་དམག་འཁྲུག་བརྒྱབ་སྟེ། ཁུ་རི་མེ་ཡཱ་(Crimea)ཨུ་རུ་སུའི་འོག་བཅུག་རྗེས། ཨ་རི་དང་ཡུ་རོབ་ཀྱིས་ཨུ་རུ་སུར་ཚོང་འབྲེལ་བཅད་དེ་དཔལ་འབྱོར་ཉེས་ཆད་བཏང་། ཨུ་རུ་སུ་འཛམ་གླིང་ཐོག་སྣུམ་དང་སོལ་རླངས་ཐོན་ཁུངས་ཆེ་ཤོས་གྲས་དང་། ཕྱིར་གཏོང་ཚོང་ཟོག་སུམ་ཆའི་གཉིས་རྡོ་སྣུམ་ཡིན་ཞིང་། དེས་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཡོང་འབབ་སྤྱིའི་ཕྱེད་ཀ་ཟིན་ཡོད་ཀྱང་། ཡུག་རེན་ལ་དམག་བརྒྱབ་རྗེས་ཨུ་རུ་སུའི་སྣུམ་གྱི་རིན་གོང་བརྒྱ་ཆ་ ༥༠ ཙམ་མར་ཆག་ཡོད།

ཐེངས་འདིར་ང་ཚོ་སྐོར་སྐྱོད་བྱེད་ས་གཉིས་པ་དེ་ཨུ་རུ་སུའི་གོང་མའི་སྐབས་ཀྱི་རྒྱལ་ས་སཱན་པི་ཊར་སི་བྷག་(Saint Petersburg)རེད། ༢༠༢༠།༣།༤ ཉིན་རྒྱལ་ས་མཱོ་སི་ཁོ་ནས་མཁའ་ལམ་བརྒྱུད་སཱན་པི་ཊར་སི་བྷག་ཏུ་སྐྱོད། གྲོང་ཁྱེར་དེ་ཨུ་རུ་སུའི་གྲོང་ཁྱེར་ཆེ་ཤོས་གཉིས་པ་དང་། རིག་གཞུང་གི་གྲོང་ཁྱེར་དུ་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཀྱི་འདུག བྱང་རྒྱ་མཚོ་ཆེན་མོའི་གྲུ་ཁ་དང་། ཡུ་རོབ་ཧྥེན་ལན་ཌི་དང་ནོར་ཝེ་སོགས་ལ་ཉེ་བོ་འདུག དེང་སྐབས་ས་དེར་བོད་པ་གཅིག་ཀྱང་ཡོད་པ་མ་རེད་ཟེར། གྲོང་ཁྱེར་དབུས་སུ་༧རྒྱལ་མཆོག་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་གསུམ་པ་ཆེན་པོའི་སྐབས། སོག་པོ་མཚན་ཞབས་ངག་དབང་བློ་བཟང་(AgvanDorjiv)མཆོག་གིས་ ༡༩༡༥ ལོར་བཞེངས་པའི་༼ཀུན་བརྩེ་ཆོས་གནས་གྲྭ་ཚང་།༽འདུག དེ་ནི་ཡུ་རོབ་ནང་གི་ནང་པའི་དགོན་པ་ཐོག་མ་དང་། སའི་གོ་ལའི་བྱང་མཐའི་ནང་པའི་དགོན་པ་གཅིག་པུ་དེ་ཡིན་འདུག ཨུ་རུ་སུའི་གོང་མ་ཛར་གཉིས་པ་(Tsar Nicholas II)ཡི་བཀའ་འཁྲོལ་འོག ༧རྒྱལ་དབང་བཅུ་གསུམ་པས་འགྲོ་སོང་བརྒྱ་ཆ་ ༥༠ དང་། དེའི་འཕྲོས་ཨུ་རུ་སུའི་གོང་མ་དང་ཁཱལ་མུག་དང་བྷོ་རུ་ཡ་ཐི་བཅས་ཀྱི་ནང་པ་ཚོས་ཞལ་འདེབས་ཕུལ་ཏེ་བཞེངས་པ་ཡིན་སྐོར་དགོན་པའི་མཁན་པོ་བྱམས་པ་དོན་ཡོད་ལགས་ཀྱིས་གསུངས་བྱུང་།ངག་དབང་བློ་བཟང་ནི་༧རྒྱལ་དབང་བཅུ་གསུམ་པའི་མཚན་ཞབས་ཡིན་པ་མ་ཟད། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༡༣།༡།༡༡ ཉིན་སོག་པོའི་རྒྱལ་ས་ཨོ་ལན་པ་ཏར་(Ulaanbaatar)དུ་བོད་སོག་ཆིངས་ཡིག་འཇོག་སྐབས། བོད་པའི་སྐུ་ཚབ་གཙོ་བོའི་མིང་ཐོག་ནས་མཚན་རྟགས་འགོད་མཁན་ཁོང་ཡིན། ལྷ་ཁང་དེར་མཇལ་སྐབས་༧རྒྱལ་དབང་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་གསུམ་པའི་མཛད་རྗེས་སྤྱི་དང་། ལྷག་པར་དུ་སྐབས་དེར་ནུབ་ནས་རྒྱ་གར་དབྱིན་གཞུང་གི་བཙན་འཛུལ་དང་། ཤར་ནས་མན་ཇུའི་བཙན་འཛུལ། གཉན་འཕྲང་གི་བར་དུ་ཨུ་རུ་སུ་དང་སོག་པོར་འབྲེལ་ལམ་བཙུགས་པ་སོགས་སེམས་ནང་འཁོར་ཏེ་ལྷ་ཁང་དེར་ཁ་འབྲལ་མི་ཕོད་པའི་ཚོར་སྣང་ཞིག་བྱུང་།

ལྷ་ཁང་དེ་སཱན་པི་ཊར་སི་བྷག་གྲོང་ཁྱེར་དབུས་ཀྱི་གཞུང་ལམ་འགྲམ་དུ་སྒོ་ལྷོ་ཕྱོགས་སུ་སྐོར་ཏེ་བཞེངས་འདུག མདུན་ཕྱོགས་སུམ་ཐོག་དང་རྒྱབ་བཞི་ཐོག་རེད། ལྷ་ཁང་གཞི་རྒྱ་ཆེ་ཞིང་རྩིག་པ་ཧྲིལ་བོ་རྡོ་ཆེན་པོ་གྲུ་བཞི་རྐྱང་ལས་གྲུབ་ཅིང་། ཟུར་བརྒྱད་དཀྱིལ་འཁོར་གྱི་དབྱིབས་སུ་བཞེངས་ཡོད་འདུག ཐོག་རྩེག་དང་པོ་དགེ་འདུན་པ་ཚོགས་སའི་འདུ་ཁང་དང་། དེའི་དབུས་སུ་ཐེ་ལན་ཌིའི་རྒྱལ་པོས་གནང་པའི་ཐུབ་སྐུ་ཆེན་པོ་ཞིག་དང་། དེའི་གཡས་སུ་རྒྱལ་བ་བྱམས་པ་བཞེངས་སྟབས་སུ་བཞུགས་པ་ཆུང་ཆུང་ཞིག་འདུག ཐོག་རྩེག་གཉིས་པར་གསོ་རིག་སྨན་ཁང་དང་། ཞབས་རྟེན་ཁང་། ཡིག་ཚང་བཅས་ཀྱི་ཁང་མིག་མང་པོ་ཞིག་འདུག ཐོག་རྩེག་གསུམ་པར་ཁང་མིག་ཁ་ཤས་འདུག་པའི་དབུས་མའི་ནང་དུས་འཁོར་གྱི་སྐུ་ཆེན་པོ་ཞིག་བཞེངས་བཞིན་འདུག ཐོག་རྩེག་དང་པོའི་འོག་ཤོད་དུ་ཕྱེད་ཀ་ས་འོག་ཏུ་ཡོད་པའི་ཁང་མིག་རིམ་པ་ཞིག་འདུག་པར། དགེ་འདུན་པ་ཚོས་ཞལ་ལག་མཆོད་ཡུལ་དང་ཅ་དངོས་འཇོག་ས་སོགས་ཡོད་འདུག ལྷ་ཁང་དེར་བོད་ལུགས་མཚོན་ལྡན་ཤེལ་སྒོ་མང་པོ་ཞིག་འདུག་པ་དེ་མཁས་དབང་ནེ་ཁཱོ་ལ་སི་རོ་རེཀ་(Nicholas Roerich)གིས་ཞལ་འདེབས་གནང་པ་ཡིན་འདུག དགོན་པའི་མཐར་ར་བ་སྐོར་འདུག་པའི་ནང་མ་ཎི་འཁོར་ལོ་དང་རླུང་རྟ་སོགས་འཐེན་འདུག

གྲོང་ཁྱེར་དེར་ཤར་ཕྱོགས་སྐད་ཡིག་བསྟི་གནས་(Institute of Oriental Manuscripts)ཞེས་པ་ཞིག་འདུག་པའི་ནང་བོད་ཡིག་དཔེ་མཛོད་ཁང་ཞིག་འདུག དེར་དུས་རབས་བཅོ་བརྒྱད་བཅུ་དགུའི་སྐབས་ཀྱི་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དང་། བོད་དང་སོག་ཡུལ་ནས་གདན་འདྲེན་ཞུས་པའི་གསེར་བྲིས་དང་དངུལ་བྲིས། གཡུ་བྲིས་སོགས་ཀྱི་ཆོས་དཔེ་མང་པོ་ཡོད་འདུག དཔེ་མཛོད་འགན་འཛིན་སྐུ་ཞབས་ཨ་ལཱེག་རྫན་ཌར་(Dr Alexander V. Zorin)ལགས་ཀྱིས་བརྗོད་པ་ལྟར་ན། རྒྱལ་བའི་བཀའ་འགྱུར་སྣར་ཐང་དཔར་མ་དང་ཅོ་ནེ་དཔར་མ། སྡེ་དགེ་དཔར་མ། ཞོལ་དཔར་མ། པེ་ཅིང་དཔར་མ་སོགས་ཡོད་པ་དང་། ད་སྔ་དཀར་ཆག་ཏུ་བཀོད་ཟིན་པའི་དེབ་ཆིག་འབུམ་ཉིས་ཁྲི་ལྷག་ཡོད་ཟེར།

ཨུ་རུ་སུའི་སྐད་གྲགས་ཆེ་བའི་གཙུག་ལག་སློབ་གྲྭ་(Saint Petersburg State University)ཞེས་པའི་ནང་བོད་སོག་སྐད་ཡིག་སྡེ་ཚན་ཞིག་འདུག་ཀྱང་། བོད་ཡིག་སྦྱོང་མཁན་སློབ་ཕྲུག་མང་པོ་མེད་པ་དང་། བོད་སོག་སྐད་ཡིག་དགེ་རྒན་ཞིག་འདུག་པ་ཁོང་བོད་དང་བོད་མིར་རྒྱུས་མངའ་དང་བོད་དོན་ལ་སེམས་ཤུགས་ཆེན་པོ་ཡོད་པར་མངོན་ཡང་། བོད་སྐད་བོད་ཡིག་གི་གནས་ཚད་དེ་ཙམ་མེད་པའི་ཚོར་སྣང་བྱུང་སོང་བས། ཨུ་རུ་སུར་བོད་ཡིག་ལ་དགའ་མཁན་མང་བ་དང་སློབ་གྲྭ་དེ་སྐད་གྲགས་ཆེ་བ་བཅས་ལ་རྟེན། སློབ་གྲྭ་དེར་བོད་ཡིག་དགེ་རྒན་ཡག་པོ་ཞིག་བྱུང་ན་ཅི་མ་རུང་སྙམ་པའི་ཚོར་སྣང་བྱུང་།

འཛམ་གླིང་གི་མི་རིགས་སྒྱུ་རྩལ་འགྲེམ་སྟོན་ཁང་ཆེ་ཤོས་ཨང་གཉིས་པ་(Hermitage Museum)ཞེས་པའང་གྲོང་ཁྱེར་དེར་འདུག ཨེ་ཤ་ཡའི་སྡེ་ཚན་དང་བོད་པའི་སྡེ་ཚན་ནང་བོད་པའི་རིག་དངོས་རྙིང་པ་ཧ་ཅང་མང་པོ་འདུག དུས་རབས་ ༡༦ – ༡༧ སྐབས་ཀྱི་ཐང་ཀ་དང་སྐུ་འདྲ་སྣ་ཚོགས། ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་ཡིག་རིགས་དང་རི་མོ། ༧རྒྱལ་དབང་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་གསུམ་པ་དང་ཨུ་རུ་སུའི་གོང་མ་ཛཱར་གཉིས་པ་ཕན་ཚུན་ཕྱག་རྟགས་གནང་བ་ཁག་ཅིག་བཅས་རིག་དངོས་ ༣༥༠༠ ཡོད་འདུག འགྲེམ་སྟོན་ཁང་དེར་ཁྱོན་རིག་དངོས་ས་ཡ་གསུམ་ལྷག་ཡོད་པ་དང་། ཁང་རྩེག་ཆེན་པོ་དྲུག་ཡོད་པའི་ཁང་མིག་རེ་རེ་བཞིན་ལྟ་སྐོར་ཞིབ་ཚགས་བྱས་ན་ལོ་ ༣ འགོར་གི་རེད་ཟེར།

ཐེངས་འདིར་ང་ཚོ་འགྲོ་ས་གསུམ་པ་དེ་ཁཱལ་མུག་གི་རྒྱལ་ས་ཨཱ་ལེ་སི་ཏྭ་(Elista)རེད། ༢༠༢༠།༣།༧ ཉིན་སཱན་པི་ཊར་སི་བྷག་ནས་མཁའ་ལམ་བརྒྱུད་ཨཱ་ལེ་སི་ཏྭ་རུ་འབྱོར། ཁཱལ་མུག་ནི་སོག་རིགས་འབུམ་གཉིས་ལྷག་འཚོ་སྡོད་བྱེད་པའི་ཨུ་རུ་སུའི་འོག་གི་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་རེད། གནམ་གྲུ་ལས་བབ་སྟེ་རྩྭ་ཐང་གི་གཞུང་ལམ་བརྒྱུད་དེ་སྐྱོད་སྐབས། ཨཱ་ལེ་སི་ཏྭ་གྲོང་ཁྱེར་དབུས་ཀྱི་༼སངས་རྒྱས་ཤཱཀྱ་ཐུབ་པའི་གསེར་གླིང་།༽མཐོང་ཐུབ་ཅིང་། དེ་ནི་ཡུ་རོབ་གླིང་གིི་ནང་པའི་ལྷ་ཁང་ཆེ་ཤོས་དེ་ཡིན་པ་དང་། ༧གོང་ས་མཆོག་གི་བཀའ་དགོངས་དང་། ཁཱལ་མུག་སྲིད་འཛིན་ཀཱེར་སིང་(KirsanIlyumzhinov)གི་རྒྱབ་རོགས་འོག ༢༠༠༥ ལོར་ཟླ་བ་དགུའི་ནང་བཞེངས་གྲུབ་པ་རེད་ཟེར།

རྩྭ་ཐང་གི་གྲོང་ཁྱེར་དེའི་ཕྱོགས་གང་སར་ནང་པའི་མཚོན་རྟགས་གསལ་བོར་མངོན་ཞིང་། ༧གོང་ས་མཆོག་གི་སྐུ་པར་ཡང་མང་པོ་མཇལ་རྒྱུ་འདུག་སྟབས། རང་བཞིན་གྱིས་སེམས་ཐག་ཉེ་བོ་དང་བག་ཕེབས་པོ་ཞིག་ཚོར་གྱི་འདུག ལྷག་པར་དུ་གསེར་གླིང་ལྷ་ཁང་ལ་མཆོད་མཇལ་སྐབས། དགོན་པའི་དགེ་འདུན་པ་དང་མི་སྐྱ་ཕོ་མོ་ཚོས་བོད་ཡིག་བོད་སྐད་མི་ཤེས་ཀྱང་ཆོས་འདོན་སྐབས་བོད་སྐད་ནང་ཤར་ཤར་འདོན་པ་ཐོས་ཏེ་དགའ་སྐྱོ་འདྲེས་མའི་ཚོར་བ་ཞིག་བྱུང་།

ད་དུང་དེ་ལས་ཀྱང་ཧ་ཅང་གློ་བུར་བ་ཞིག་ནི། གསེར་གླིང་འགྲེམ་སྟོན་ཁང་དུ་ལྟ་སྐོར་སྐབས། ཛ་ཡ་པཎྜི་ཏའི་སྐུ་པར་བྲིས་མ་ཞིག་དང་མཉམ་དུ་གུས་པའི་དགེ་རྒན་དམ་པ་རྔོག་རྒྱུད་འཇམ་དབྱངས་འཕྲིན་ལས་མཆོག་གི་སྐུ་པར་ཞིག་མཇལ་བྱུང་། ཡུ་རོབ་སོག་པོའི་ལུང་པ་ཞིག་ནས་གློ་བུར་དུ་པཎ་ཞྭ་སྣེ་རིང་བསྣམས་པའི་སློབ་དཔོན་དམ་པའི་སྐུ་པར་མཇལ་བ་དེར་དགའ་དད་སྤྲོ་གསུམ་གནོན་མི་ཐུབ་པ་ཞིག་བྱུང་། རྔོག་རྒྱུད་འཇམ་དབྱངས་འཕྲིན་ལས་མཆོག་ནི་ ༡༩༦༢ ལོར་མདོ་སྨད་ལྷོ་རྒྱུད་རྔོག་སྦྲ་བཅུ་རུ་སྐུ་འཁྲུངས་ཤིང་། བླ་བྲང་བཀྲ་ཤིས་འཁྱིལ་དུ་སློབ་གཉེར་གནང་། ༡༩༩༠ ལོར་ཀན་སུའུ་ནང་བསྟན་སློབ་གླིང་མཐར་ཕྱིན་རྗེས་དེ་གའི་དགེ་རྒན་གནང་། འཆད་རྩོད་རྩོམ་པའི་མཁས་པའི་མཚན་སྙན་རྒྱས་ཤིང་བོད་རྒྱ་སོག་གསུམ་གྱི་སློབ་ཚོགས་མང་པོ་བསྐྱངས། ༧གོང་ས་མཆོག་གི་དཀའ་ལུང་ལྟར་ཁཱལ་ཁ་རྗེ་བཙུན་དམ་པས་ཨོ་རོད་ཛ་ཡ་པཎྜི་ཏའི་ཡང་སྲིད་དུ་ངོས་འཛིན་ཕྱག་བྲིས་དམ་སྦྱར་མ་བསྩལ། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༥།༦།༥ ཉིན་བོད་ལུགས་ས་ག་ཟླ་བའི་ཚེས་བཅོ་ལྔའི་ཉིན་བླ་བྲང་བཀྲ་ཤིས་འཁྱིལ་དུ་སྐུ་གཤེགས།བོད་པས་ཐོན་མི་སམ་བྷོ་ཊ་བོད་ཡིག་གསར་གཏོད་མཛད་མཁན་དུ་བརྩི་བ་ལྟར། ཁཱལ་མུག་པས་ཛ་ཡ་པཎྜི་ཏ་ཁཱལ་མུག་ཡི་གེ་གསར་གཏོད་མཛད་མཁན་དུ་བརྩི་ཡི་འདུག ཁཱལ་མུག་གི་རིག་གཞུང་སྡེ་ཚན་དང་དགོན་པ་ཁག་ཏུ་ཁོང་གི་ཐང་ཀ་དང་བྲིས་རྒྱུན། སྐུ་བརྙན་སོགས་མང་པོ་མཇལ་རྒྱུ་འདུག ཛ་ཡ་པཎྜི་ཏ་ནམ་མཁའ་རྒྱ་མཚོ་མཆོག་ནི་ ༡༥༩༩ ལོར་ད་ལྟའི་ཤིན་ཅཱིང་ཇུན་གར་དུ་སྐུ་འཁྲུངས་ཤིང་། ༡༦༡༥ ལོར་བོད་དུ་ཕེབས་ཏེ་འབྲས་སྤུངས་སུ་སློབ་གཉེར་གནང་། ༡༦༣༨ ལོར་ཕྱིར་སོག་ཡུལ་དུ་ལོག་སྟེ་ ༡༦༤༨ ལོར་ཨོ་རོད་ཡི་གེ་ (Clear script)ཞེས་པ་གསར་གཏོད་མཛད་ཅིང་། ནང་པའི་ཆོས་ཚན་ ༡༨༦ ཙམ་བོད་ཡིག་ལས་ཨོ་རོད་ཡི་གེ་ནང་བསྒྱུར། ཁོང་གིས་སྣེ་ཁྲིད་དེ་སོག་པོ་ཨོ་རོད་དང་ཁཱལ་ཁ་ཆིག་སྒྲིལ་བཟོས་ཏེ་མཉམ་འབྲེལ་སྒྲིག་ཁྲིམས་གཏན་འབེབས་གནང་།

ཁཱལ་མུག་པས་མགྲོན་པོ་སླེབས་ན་ཐོག་མ་དཀར་ཡོལ་ནང་འོ་ཇ་སྤྲོད་པ་དང་། དེ་རྗེས་ལ་ཤ་རྡོག་བཙོས་དང་། གོ་རེ་སྣུམ་སྲེག ཤ་མོག་མོག་སོགས་འཇོག་ཅིང་། ཤ་ཁུ་དང་ཐུག་པ། ལྡུར་ལྡུར་ཟེར་བའི་ཕྱུགས་ཀྱི་ནང་ཁྲོལ་གཙབས་པའི་ཁུ་བ་སོགས་ཞོར་ཟས་ལྟ་བུ་རེད། ཇ་སྲུབ་མ་དང་ཤ་མོག་མོག་སོགས་ཀྱི་ཟས་སྤྱོད་མང་པོ་ཞིག་བོད་ནས་དར་བ་རེད་ཟེར། ད་དུང་སྐྱིད་སྡུག་གཉིས་ཀར་ཁ་བཏགས་འཐེན་པ་དང་། རི་མགོར་རླུང་རྟ་འཐེན་པ། ཐ་ན་ཁྱིམ་ཀྱི་ཇ་པྲ་དང་ཟངས་སྐྱོགས། བཀྲ་ཤིས་རྟགས་བརྒྱད་དང་པ་ཏྲའི་རི་མོ་ཚུན་བོད་དང་འདྲ་བོ་འདུག གསོལ་སྟོན་སྐབས་མི་རེ་རེ་བཞིན་ཡར་བཞེངས་ཏེ་ལག་ཏུ་ཆང་ཕོར་བཟུང་ནས་གཏམ་བཤད་པ་ནི་བོད་ཨ་མདོའི་ཕྱོགས་ཀྱི་ལུགས་སྲོལ་དང་གཅིག་པ་རེད། ནང་ཆོས་དར་བའི་ཤུགས་རྐྱེན་ཡིན་ནམ། མིང་ལ་རྡོ་རྗེ་དང་བཀྲ་ཤིས། མགོན་པོ། སྒྲོལ་མ། ལྷ་མོ་ཟེར་བ་སོགས་ཀྱི་བོད་མིང་ཅན་མང་པོ་འདུག སྤྱིར་ཨུ་རུ་སུའི་སྐད་ནང་བོད་པའི་བརྡ་དང་ཐ་སྙད་མང་པོ་ཡོད་པ་དང་། ཨུ་རུ་སུའི་ལྷོ་ཕྱོགས་ས་ཁུལ་ཁ་ཤས་ནང་བོད་པའི་མི་རྒྱུད་ཀྱང་ཡོད་པ་རེད་ཟེར།

ཁཱལ་མུག་མི་རིགས་སྲོལ་རྒྱུན་སློབ་གྲྭ་(kalmic national gymnasium school)ཞེས་པར་སྐྱོད་སྐབས། སློབ་སྤྱི་མཆོག་གིས་སྣེ་ཁྲིད་དེ་སློབ་ཕྲུག་ཚོས་སྲོལ་རྒྱུན་ཆས་གོས་མནབས་ཤིང་། ཕྱག་ཏུ་ཁ་བཏགས་སྔོན་པོ་དང་འོ་ཇ་དཀར་པོ་བཏེགས་ཏེ། ཁཱལ་མུག་གི་སྲོལ་རྒྱུན་གླུ་གཞས་གྱེར་བཞིན་ཕེབས་བསུ་གནང་བྱུང་། སློབ་གྲྭ་དེས་གྲོང་གསེབ་ཁག་ནས་སྤོ་པོ་རྨོ་མོ་གདན་འདྲེན་ཞུས་ཏེ། བྱིས་པ་ཚོར་མིག་མང་དང་ཐེ་གེ་རྩེད་སྟངས། འོ་མ་བཞོས་ཏེ་ཞོ་དང་མར་ཕྱུར་བཟོ་སྟངས། རྟ་རྒྱུག་མདའ་འཕེན་སོགས་ཁཱལ་མུག་གི་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་སློབ་ཁྲིད་གནང་གི་འདུག དེ་ནི་སློབ་ཁྲིད་བྱེད་སྟངས་དམིགས་བསལ་བ་ཞིག་དང་། མི་རིགས་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་དང་། དམངས་སྲོལ་རིག་གནས་སློབ་སྤེལ་བྱེད་ཐབས་ཁྱད་པར་བ་ཞིག་ཏུ་མཐོང་སོང་།ཁཱལ་མུག་གི་སྲོལ་རྒྱུན་ཆས་གོས་དང་གཞས་དང་ཞབས་བྲོ་སོགས་ད་ལྟའི་རྒྱ་ནག་འོག་གི་ཤིན་ཅཱང་(Xinjiang)ངམ་ཡུ་གུར་དང་ཧ་ལམ་གཅིག་པ་རེད། སྤྱི་སྐད་ཨུ་རུ་སུའི་སྐད་ཡིག་བེད་སྤྱོད་གཏོང་གི་འདུག གཞོན་སྐྱེས་མང་ཆེ་བས་ཁཱལ་མུག་རང་གི་སྐད་ཡིག་ཤེས་ཀྱི་མི་འདུག དེང་སྐབས་ཁཱལ་མུག་གི་ཕ་སྐད་དག་མ་བཤད་མཁན་ཤིན་ཅཱང་ནང་ཡོད་པ་རེད་ཟེར། ཁཱལ་མུག་མི་རིགས་དེ་ལོ་ ༤༠༠ གོང་ལ་ཡུ་གུར་ནས་མཆེད་པ་ཡིན་འདུག

ཁཱལ་མུག་ནང་ ༡༩༢༠ ལོ་ཡས་མས་ལ་དགོན་པ་དང་ལྷ་ཁང་ ༡༠༠ ལྷག་དང་གྲྭ་བ་ ༢༥༠༠ ཙམ་ཡོད་ཀྱང་། ཨུ་རུ་སུར་དམར་ཤོག་དར་བ་དང་། ལྷག་པར་དུ་འཛམ་གླིང་དམག་ཆེན་གཉིས་པའི་སྐབས་དགོན་པ་དང་དགེ་འདུན་པ་རྩ་མེད་བཟོས་ཤིང་། ༡༩༤༣ ལོར་ཁཱལ་མུག་མི་རིགས་ཡོངས་རྫོགས་ལོ་ངོ་ ༡༣ ཪིང་སི་བྷེ་རི་ཡ་(Siberia)ལ་རྒྱང་ཕུད་བཏང་སྟེ། ཆོས་ལུགས་རིག་གནས་མི་རིགས་དང་བཅས་པར་གོད་ཆགས་ཚབ་ཆེན་ཐེབས་ཡོད་ཀྱང་། ད་ལྟ་ཁཱལ་མུག་ནང་བསྟན་པ་བསྐྱར་གསོ་གནང་སྟེ་དགོན་པ་དང་གྲྭ་བ་གང་འཚམ་ཡོད་པ་མ་ཟད། དགེ་འདུན་པ་ཚོའི་སྡོམ་ཁྲིམས་ཀྱང་གཙང་མ་ཡིན་པ་དེ་དག་ཏཱ་ལའི་བྷག་ཤི་(Dalai Bash)དང་། ཞྭ་ཆེན་བླ་མ་(shajin lama)གཉིས་ཀྱི་བཀའ་དྲིན་ཡིན་ཞེས་རྒན་རྒོན་ཚོས་མིག་ཆུ་གཏོང་བཞིན་བརྗོད་བྱུང་།

འཛམ་གླིང་དམག་ཆེན་གཉིས་པའི་སྐབས། འཇར་མན་ནཱ་ཛི་དམག་གིས་ཁཱལ་མུག་གི་རྒྱལ་ས་ཨཱ་ལེ་སི་ཏྭ་བཙན་བཟུང་བྱས་ཤིང་། ས་གནས་ཡུལ་དམག་བསྡུས་ཏེ་ཨུ་རུ་སུའི་དམར་དམག་ལ་ཁ་གཏད་གཅོག་ཏུ་བཅུག་ཡོད་སྟབས། ཨུ་རུ་སུའི་གཞུང་གིས་ཁཱལ་མུག་འཇར་མན་ནཱ་ཛི་ལ་དགའ་མོས་ཡོད་པར་དོགས་པ་ཟོས་ཏེ། གྲང་ངར་ཧ་ཅང་ཆེ་བའི་དགུན་གཞུང་ཞིག་ལ་གློ་བུར་དུ་ཁཱལ་མུག་མི་མང་ཡོངས་རྫོགས་སི་བྷེ་རི་ཡ་ལ་རྒྱང་ཕུད་གཏོང་རྒྱུ་ཡིན་པ་གསལ་བསྒྲགས་བྱས། ༡༩༤༣།༡༢།༢༨ ཉིན་ཁཱལ་མུག་གི་དུད་ཁྱིམ་ཉིས་ཁྲི་ལྷག་གི་མི་མང་ ༡༢༠༠༠༠ ཙམ་དུམ་བུ་གཉིས་སུ་བགོས་ཏེ་དོས་སྐྱེལ་མེ་འཁོར་ནང་བཅུག་སྟེ་སི་བྷེ་རེ་ཡའི་གངས་འཁྱག་གི་ཀློང་དུ་བསྐྱལ་ཡོད།

འཁྱག་རོམ་གྱི་འཇིག་རྟེན་དེར་ཁཱལ་མུག་མི་མང་གིས་ལོ་ངོ་བཅུ་གསུམ་རིང་དཀའ་སྡུག་ཚད་མེད་མྱངས་ཤིང་། མི་གྲངས་ ༡༦༠༠༠ ཙམ་འདས་གྲོངས་སུ་ཕྱིན། མཐར་ཨུ་རུ་སུའི་དམར་ཤོག་གཙོ་འཛིན་སི་ཏ་ལིན་(Stalin)གྲོངས་རྗེས། ༡༩༥༧ ལོར་ཁཱལ་མུག་མི་མང་ཕྱིར་རང་ཡུལ་ལ་ལོག་བཅུག་ཡོད་ཀྱང་། སྐབས་དེར་ཁཱལ་མུག་གི་དེ་སྔའི་ས་ཆ་ཡག་པོ་རྣམས་ཨུ་རུ་སུའི་མི་རིགས་ཀྱིས་བཟུང་ཚར་ཡོད་འདུག གོང་གི་གྲངས་ཐོ་དེ་དག་གཞུང་འབྲེལ་གསལ་བསྒྲགས་ཡིན་ཞིང་། ཁཱལ་མུག་མི་མང་གིས་སྐབས་དེར་མི་འབུམ་གསུམ་ཙམ་རྒྱང་ཕུད་བཏང་བ་ལས་ཕྱེད་ཙམ་ཤི་གོད་ཐེབས་ཡོད་ཟེར།

ཁཱལ་མུག་མི་རིགས་འདིས་ནང་པའི་ཆོས་ཀྱི་ཆེད་དུ་དཀའ་སྡུག་མང་པོ་མྱངས་ཡོད་པ་དང་། ཁཱལ་མུག་མི་རིགས་འདི་ད་ལྟ་གོ་ལའི་ཐོག་གནས་ཡོད་པ་དེའང་ནང་ཆོས་ཁོ་ནས་བསྐྱབས་པ་ཚོར་བྱུང་། རྒྱལ་ས་ཨཱ་ལེ་སི་ཏྭ་རུ་ཁཱལ་མུག་མི་རིགས་རྒྱང་ཕུད་དྲན་རྟེན་ ‘སྡེབ་ཐོན་དང་ཕྱིར་ལོག’(Exodus and Return)ཅེས་པ་ཞིག་བཞེངས་ཡོད་པའི་འགྲེལ་བཤད་ཀྱང་། ཁཱལ་མུག་མི་རིགས་རྒྱང་ཕུད་སྐབས་སྐྱབས་གནས་དཀོན་མཆོག་གསུམ་ཁོ་ན་ལས་མེད་ཅིང་། མི་ལོ་བཅུ་གསུམ་རྗེས་ཕྱིར་ལོག་སྐབས་ཀྱང་འཕགས་པ་སྦྱན་རས་གཟིགས་ཀྱི་སྙིང་རྗེ་ཁོ་ན་ཡིན་ཟེར།ཆབ་སྲིད་གནས་སྟངས་དབང་གིས་ཡིན་ནམ། ཁཱལ་མུག་མི་མང་ལ་ཁྱེད་ཚོ་སོག་པོ་རེད་ཅེས་ལབ་ན་དེ་ཙམ་དགའ་མོས་མི་བྱེད་པར། དེ་ནི་ལོ་ངོ་བཞི་བརྒྱའི་གོང་གི་སྐད་ཆ་རེད། སྤྱིར་ང་ཚོ་སོག་རིགས་ཡིན་ཡང་། ད་ལྟ་ང་ཚོ་ཁཱལ་མུག་པ་རེད་ཟེར། ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་འགྱུར་འགྲོས་དང་ཆབ་སྲིད་གཡོ་འཁྱོམ་ཇི་ལྟར་ཆེ་ནའང་། མིག་ཆུང་ཆུང་དང་འགྲམ་པ་འབུར་འབུར། དཔུང་ཞེང་ཆེ་ལ་ཐོད་ཞེང་ཕྲ་བའི་རྩྭ་ཐང་གི་དཔའ་བོའི་ལོ་རྒྱུས་ལྡན་པའི་མི་རིགས་འདི་ཡུ་རོབ་མི་རིགས་སེར་པོ་དང་། ཨུ་རུ་སུ་མི་རིགས་དམར་པོའི་བར་ནས་ད་བར་འཚོ་གནས་ཐུབ་ཡོད་པ་འདི་ཤིན་ཏུ་ངོ་མཚར་ཆེ།

ཁཱལ་མུག་མི་རིགས་འདི་ཐོག་མ་ ༡༦༠༧ ལོར་ད་ལྟའི་རྒྱ་ནག་འོག་གི་ཤིན་ཅཱང་ངམ་ཡུ་གུར་སྟོད་ཀྱི་ཨཱལ་ཏཡེ་རི་རྒྱུད་(Altai Mountains)ཤར་ལྷོའི་ཕྱོགས་སུ་འཚོ་སྡོད་བྱེད་པའི་སོག་པོ་ཨོ་རོད་ཚོ་ཁག་བཞིའི་ནང་གསེས་ཇུན་གར་ལས་ནུབ་བྱང་དུ་མཆེད་དེ། ཨར་ཤི་(Irtysh River)གཙང་པོའི་སྟོད་དུ་ལོ་ཤས་བསྡད་རྗེས། ༡༦༡༨ ལོར་ཝོལ་གྷ་(Volga River)གཙང་པོའི་སྨད་ཀྱི་རྩྭ་ཆུ་འཛོམས་ས་དེར་གཞིས་ཆགས། ༡༦༣༠ ལོ་ནས་ཁཱལ་མུག་རྒྱལ་ཁབ་(Kalmyk Khanate)བཙུགས་ཏེ་རྒྱལ་རབས་བརྒྱད་ཙམ་བྱུང་ཡོད་ཀྱང་། རྗེས་སུ་ཡུ་རོབ་དང་ཨུ་རུ་སུའི་བཙན་འཛུལ་དང་ཡེ་ཤུ་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་གནོན་ཤུགས་འོག་སྡོད་མ་ཐུབ་པར། ༡༧༧༡ ལོའི་ཟླ་ ༡ པོའི་ནང་རྒྱལ་རབས་མཐའ་མ་ཨུ་བྷ་ཤཱེས་(Ubashi Khan)ཀྱིས་ཝོལ་གྷ་གཙང་པོའི་ཤར་ཕྱོགས་ཀྱི་ཁཱལ་མུག་པ་འབུམ་གཉིས་ཙམ་ཁྲིད་དེ་ཕྱིར་ཕ་མེས་ཀྱི་ལུང་པ་ཇུན་གུར་དུ་ལོག་ཡོད། འོན་ཀྱང་སྐབས་དེར་ཝོལ་གྷ་གཙང་པོའི་དར་ལམ་འཆད་དེ་གཙང་པོའི་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་མི་མང་ཆིག་འབུམ་ལྔ་ཁྲི་ཙམ་ལོག་མ་ཐུབ་པར་ལྷག་པ་ད་ལྟའི་ཁཱལ་མུག་པ་འདི་ཡིན་འདུག

༡༩༡༧ ལོར་ཨུ་རུ་སུར་གསར་བརྗེ་བྱུང་སྐབས་ཁཱལ་མུག་པ་མང་པོ་ཨུ་རུ་སུའི་དམག་དཔུང་དཀར་པོ་(White Army)ཞེས་པའི་ནང་ཞུགས་ཏེ། ཨུ་རུ་སུའི་དམར་དམག་(Red army)ལ་འཐབ་འཛིང་བྱས་ཡོད་ཀྱང་། སྐབས་དེའི་དམར་ཤོག་གཙོ་འཛིན་ལཱེ་ཉིན་(Lenin)གྱིས་ཁཱལ་མུག་མི་མང་ལ་དམར་ཤོག་ལ་རྒྱབ་སྐྱོར་བྱས་ན་ས་ཆ་སོགས་ཀྱི་མཐུན་འགྱུར་གང་ལེགས་སྤྲོད་རྒྱུ་ཡིན་པའི་གོ་སྐོན་བློ་འགུག་བྱས་ཏེ། ༡༩༢༠།༡༡།༤ ཉིན་ཁཱལ་མུག་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་(Kalmyk Autonomous Oblast)ཞེས་པ་གཏན་འབེབས་གནང་ཡོད་འདུགཁཱལ་མུག་(Kalmyk)ཅེས་པར་འགྲེལ་བཤད་མང་པོ་འདུག ཁག་ཅིག་གིས་ཏུར་ཀེའི་(Turkic)སྐད་ཡིན་ཞིང་། དེའི་ནང་དོན་ “ལྷག་མ།” འམ་དུམ་བུ་ཞེས་པའི་དོན་ཡིན་པ་དང་། ཁ་ཆེ་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་རྒྱལ་ཁམས་སུ་ནང་པ་ཁེར་རྐྱང་གནས་སྡོད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པས་དེ་ལྟར་བཏགས་པ་རེད་ཟེར། སོག་པོ་ཚོས་ཁཱལ་མུག་ལ་(Halimag)ཞེས་འབོད་ཅིང་། དེའི་ནང་དོན་ “རྒྱང་འབྲོག” གམ་རྒྱང་རིང་གི་མི་ཞེས་པའི་དོན་ཡིན་པ་དང་། དེ་ནི་ཨཱལ་ཏཡེ་རི་རྒྱུད་ཀྱི་ཏུར་ཀེའི་ཁྱིམ་མཚེས་རྣམས་ནུབ་ཕྱོགས་སུ་སྤོས་སྟབས། སོག་པོ་ཚོས་དེ་ལྟར་བཏགས་པ་རེད་ཟེར། ཡང་འགའ་ཞིག་གིས་ཁཱལ་མུག་ཅེས་པ་སོག་པོ་ཨོ་རོད་ཀྱི་མིང་ཡིན་པར་ཡང་བཤད།

མུ་འགོད།