——རྒྱ་གཞུང་གི་འཁྱོག་བཤད་ལོག་འགྲེལ་དང་གནས་ཚུལ་རྫུན་བཟོའི་རིགས་ལ་དོགས་ཟོན་དགོས་པའི་སྐོར་གྱི་བསམ་གཞིགས།
བསྟན་འཛིན་དགྲ་ལྷ། བོད་ཀྱི་སྲིད་བྱུས་ཉམས་ཞིབ་ཁང་།
དུས་རབས་ཉེར་གཅིག་ནི་དྲ་རྒྱས་ཁ་ལོ་བསྒྱུར་བའི་དེང་རབས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་གསར་པ་ཞིག་ལ་གོམ་འགྲོས་བྱེད་བཞིན་པ་དང་། དྲ་རྒྱ་ནི་མིའི་རིགས་ཀྱི་བསམ་བློའི་སྒོ་མོ་ཕྱེ་བ་དང་དངོས་ཤུགས་བརྒྱུད་གསུམ་གྱིས་ཉེ་འཁོར་དང་ཐག་རིང་ཕྱོགས་ཡོངས་ཀྱི་རྒྱལ་སྤྱིའི་གནས་ཚུལ་སྔ་ཕྱི་བར་གསུམ་དང་བདེན་རྗུན་དེ་མ་ཉིད་དུ་རྟོགས་མི་ཐུབ་པ་དང་དུས་ཚོད་ཀྱི་ཚགས་སྒྲ་རེ་ལ་ཁྱབ་སྤེལ་ཐུབ་པའི་ནུས་པ་ལྡན། ད་ཆ་འཛམ་གླིང་གི་འགྱུར་འགྲོས་དང་མཐུན་པའི་ཆབ་དཔལ་རིག་གསུམ་གྱི་གནས་ཚུལ་མཐའ་དག་དྲ་རྒྱའི་ནང་ཀུན་གསལ་མེ་ལོང་བཞིན་ཁྱབ་གདལ་འགྲོ་བཞིན་གདའ། སྟོབས་ཆེན་རྒྱལ་ཁབ་ཨ་རི་གཙོས་པའི་ཡུ་རོབ་སྤྱི་མཐུན་དང་མནའ་འབྲེལ་རྒྱལ་ཁབ་ཕལ་མོ་ཆེས་དྲ་རྒྱའི་སྟངས་འཛིན་དང་གནས་ཚུལ་མཁོ་སྒྲུབ་ཆེད། ལོ་ལྟར་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སྔོན་རྩིས་ནང་དམངས་སྒོར་དུང་ཕྱུར་བརྒྱ་ཕྲག་མང་པོའི་འགྲོ་སོང་གཏོང་རྒྱུར་ཐེ་ཚོམ་མེད་པར་ཚོང་རའི་མདུན་ཕྱོགས་ཀྱི་རྒྱལ་ཁའི་འགྲན་རྩོད་ནང་འགྲུལ་བཞུད་བྱེད་བཞིན་ཡོད། རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་དྲ་རྒྱའི་བདེ་འཇགས་ལྟ་སྲུང་གི་འགྲོ་གྲོན་ལོ་ལྟར་ཇེ་མཐོར་འགྲོ་བཞིན་པ་དང་ཕྱི་ལོ་༢༠༢༡ལོར་གོ་ལ་ཡོངས་ཀྱི་འགྲོ་གྲོན་སྒོར་ཐེར་འབུམ་བརྒྱར་བསླེབ་ལ་ཉེ། རྒྱལ་ཁབ་སོ་སོས་སྟངས་འཛིན་བྱེད་བཞིན་པའི་དྲ་རྒྱ་དང་དེའི་ནང་གི་གནས་ཚུལ་གཏོར་རྒོལ་བྱུང་ཚེ་དེ་བས་ཀྱང་འགྲོ་སོང་ལྡབ་འགྱུར་གྱིས་ཆེ་རུ་འགྲོ་སྲིད་པ་རྒྱལ་སྤྱིའི་མཁས་པ་མང་པོས་སྔོན་དཔག་བྱས་ཡོད། ༢༠༢༠ལོའི་ལོ་མཇུག་ཏུ་སི་ཀྲི་སིག་ཉམས་ཞིབ་ལྟེ་གནས་ཁང་གི་གྲངས་ཐོ་གཞིར་བཟུང་མི་འབོར་ཐེར་འབུམ་གཅིག་དང་ས་ཡ་བཞི་བརྒྱ་ཡོད་པའི་རྒྱ་ནག་ཡུལ་གྲུའི་ནང་དྲ་རྒྱ་བཀོལ་སྤྱོད་བྱེད་མཁན་གྱི་གྲངས་ཚད་ནི་ས་ཡ་༩༨༩[1]ཡོད་པ་དང་སྟབས་བདེའི་ལག་ཐོག་ཁ་པར་བེད་སྤྱོད་བྱེད་མཁན་ལོ་རེ་བཞིན་གྲངས་ཀ་འཕར་བཞིན་པའི་གནས་སྟངས་མངོན་གསལ་བསྟན་ཡོད།
རྒྱ་ནག་གི་སྔ་ཕྱི་བར་གསུམ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་བརྒྱུད་རིམ་ཀུན་ཏུ་དམར་ཤོག་གི་སྤྱི་ཁྱབ་གཙོ་འཛིན་མའོ་ཙེ་ཏུང་གཙོས་པའི་གཅིག་མཇུག་གཉིས་མཐུད་ནས་དམར་པོའི་རིང་ལུགས་ཀྱི་ལྟ་བ་སྲོག་ཤིང་དུ་འཛིན་པའི་སྲིད་དོན་དྲིལ་བསྒྲགས་དང་། བོད་དོན་སྐོར་གྱི་གནས་ཚུལ་སྐོར་ལ་མཐའ་གཅིག་ཏུ་འཁྱོག་བཤད་དང་། ལོག་འགྲེལ། དོན་དངོས་ཀྱི་བདེན་པ་གཡོ་འགེབས་དང་རྫུན་སྒྲིག་བྱེད་པ་སོགས་ཀྱི་ཆེད་མི་མང་ནང་བསམ་བློའི་སློབ་གསོའི་མིང་ཐོག་ནས་མགོ་བསྐོར་བསླུ་བྲིད་བཏང་སྟེ་ཚད་ལས་བརྒལ་བའི་ནག་ཉེས་བསགས་ཡོད་པ་ནི་ད་ཆ་ལོ་རྒྱུས་ལ་ཕྱིར་ལྟ་བྱས་ཚེ་གསལ་པོར་ཤེས་ཐུབ། སྐབས་དེར་རྒྱ་ནག་ཁྱོན་ཡོངས་ལ་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་འཁྲུག་ཟིང་བྱུང་བའི་ཁྲོད་ཡུལ་ལུང་གང་སར་ལས་དོན་རུ་ཁག་སྐོང་འཚོགས་བྱས་པའི་ཐོག་དྲིལ་བསྒྲགས་ལས་རིམ་བསྟུད་མར་སྤེལ་བ་དང་། མི་མང་གི་སེམས་ནང་ཉིན་མཚན་འཁྱོལ་དཀའ་ཞིང་དཀའ་སྡུག་སྣ་ཚོགས་ལ་གདོང་གཏོད་དགོས་བྱུང་བའི་ལོ་ཟླ་བསྐྱལ་ཡོད།
ད་ཆ་རྒྱ་ནག་གི་གཙོ་འཛིན་ཞི་ཅིན་ཕིང་གིས་དམར་པོའི་རིང་ལུགས་དྲིལ་བསྒྲགས་དང་བསམ་བློ་གཅུན་སྡོམ་གྱི་ལས་ཀའི་ནུས་ཤུགས་འཕར་མ་ལག་བསྟར་བྱས་ཏེ། རྒྱ་ནག་ནང་དྲ་རྒྱའི་བཀོལ་སྤྱོད་རང་དབང་ལ་ཕྱོགས་ཡོངས་ནས་སྟངས་འཛིན་དང་མི་མང་གི་སྨྲ་བརྗོད་རང་དབང་ལ་སྔར་ལས་སྡུག་པའི་བཀག་སྡོམ་གྱི་སྲིད་བྱུས་ལག་བསྟར་བྱེད་བཞིན་ཡོད་ཚུལ“རྒྱལ་སྤྱིའི་ཉམས་ཞིབ་ལྟེ་གནས་ཁང”གི་སྙན་ཐོ་འདྲ་མིན་ནང་གསལ་ཁ་ཐོན་ཡོད་ཅིང་། རྒྱ་ནག་གི་དབང་ཆ་གཅིག་སྡུད་ཀྱི་ལམ་ལུགས་ལ་འགོག་རྐྱེན་མི་ཡོང་བའི་ཆེད་དྲ་རྒྱའི་སྟངས་འཛིན་གྱི་རྣོ་ངར་རང་བཞིན་དང་ཚད་མཐོའི་འཕྲུལ་རིགས་ལ་སྔར་ལས་ལྷག་པའི་མ་འཇོག་དང་ལྟ་སྲུང་ནན་པོ་བྱེད་བཞིན་འདུག་པའི་སྐོར་ཡང་ཉེ་ཆར“རང་དབང་གི་ཁང་པ”[2]ཡི་སྙན་ཐོའི་ནང་། རྒྱ་ནག་ནི་བསྟུད་མར་ལོ་དྲུག་རིང་འཛམ་གླིང་རྒྱལ་ཁབ་ཀུན་ལས་དྲ་རྒྱའི་བཀོལ་སྤྱོད་རང་དབང་ཆེས་སྡུག་ཤོས་ཡིན་པ་མངོན་གསལ་དུ་བརྗོད་ཡོད།
བོད་གཙོས་པའི་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་ཁག་ནང་མཁྲེགས་འཛིན་གྱི་སྲིད་བྱུས་ལག་བསྟར་བྱེད་བཞིན་པ་དང་ཚད་མཐོའི་འཕྲུལ་རིགས་ཀྱི་ལམ་ནས་མི་མང་གི་སེམས་ཁམས་དང་འགྲོ་འདུག་སྤྱོད་གསུམ་ལ་དམིགས་བསལ་གྱི་སྟངས་འཛིན་དང་ལྟ་རྟོག་འཕར་མའི་སྒོ་ནས་དོགས་གཟོན་ཅན་གྱི་སྤྱི་ཚོགས་ཞིག་བསྐྲུན་རྒྱུར་འབད་བརྩོན་བྱེད་བཞིན་ཡོད། རྒྱ་གཞུང་གིས་ཆེད་ལས་མི་སྣ་སྐྱེད་སྲིང་ཐོག་བོད་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཐོག་མཐའ་བར་གསུམ་ཀུན་ཏུ་མི་རྒྱུ་གཉིས་ཀྱི་འགྲོ་སོང་བཏང་སྟེ། བོད་ཆོལ་གསུམ་གོང་བུ་གཅིག་གྱུར་དང་བོད་པའི་ཆོས་བརྒྱུད་གྲུབ་མཐའ་བར་མཐུན་སྒྲིག་ཡོང་བའི་དམ་ཚིག་ཉམས་སླད་ད་ཆ་དྲ་རྒྱ་བརྒྱུད་ནས་ཁུངས་མི་དག་པའི་འཁྱོག་བཤད་དང་རྫུན་སྒྲིག་གི་གནས་ཚུལ་ཚད་ལས་བརྒལ་བ་བརྒྱུད་སྤེལ་གཏོང་བཞིན་ཡོད། ལྷག་པར་དམིགས་བསལ་འོས་བསྡུ་ཆེན་མོའི་དུས་སྐབས་སུ་དངོས་རྟོག་བདེན་རྫུན་གྱི་ལམ་ནས་སྲིད་སྐྱོང་འོས་མི་ཁག་བཞི་གཙོས་པའི་ཆོལ་གསུམ་འོས་མི་སྤྱི་དང་ལྷག་པར་ཆོས་ལུགས་ཆེན་པོ་ལྔའི་འཐུས་མི། ཡོ་རོབ་དང་ཨ་རི་དེ་བཞིན་ཨོ་སོ་ཋོ་རིཡ་བཅས་ནས་འོས་མིར་བཞེངས་མཁན་གྱི་འོས་མི་ཡོངས་ཐུན་མོང་གྱི་དམིགས་ཡུལ་ཉག་གཅིག་སྟེ་བོད་བསྟན་པ་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་དོན་དུ་གཉན་འཕྲང་ཅན་གྱི་དུས་སྐབས་ལ༧གོང་ས་ལྷ་མིའི་རྣམ་འདྲེན་རྒྱལ་བ་དོན་གྱི་བདག་པོར་སྒོ་གསུམ་གུས་པས་སྤྱི་བོར་མཆོད་པའི་ཀུན་སློང་ཡང་དག་རྣམས་སྤྱི་ཚོགས་དྲ་རྒྱའི་ནང་འུར་ཟིང་དང་མ་ཉེས་ཁག་གཡོགས། རྫུན་འགེབས་བཅོས་སྒྲིག འཁྱོག་བཤད་ལོག་འགྲེལ། གཞི་མེད་སྐྱོན་འཛུགས་དང་བོད་རིགས་ནང་ཁུལ་བར་ཕྱོགས་ལྷུང་གི་འགལ་ཟླ་ཡོང་སླད་དྲ་རྒྱའི་ནང་སོ་སོའི་ཐོབ་ཐང་དང་ངོ་རིས་ཆ་མི་འཚལ་བ་དང་ཁ་བྱང་འཐུས་ཚང་མེད་པའི་གང་ཟག་མང་དག་ཅིག་གིས་གོ་སྐབས་བཟུང་སྟེ་དགྲ་དགའ་གཉེན་སྡུག་གི་ལས་ལ་འབད་བཞིན་ཡོད་པ་མངོན་གསལ་དུ་སྣང་།
དེ་ལྟར་རྒྱ་ནག་དམར་པོའི་སྲིད་གཞུང་ནས་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ལག་ཆར་གཡོ་འགུགས་བྱས་ཏེ་མངོན་ལྐོག་གི་བྱ་ངན་སྒྲུབ་པའི་ཆེད་མངགས་མི་སྣ་འབུམ་ལྔ་ནས་ས་ཡ་གཉིས་ཙམ་སྐྱེད་སྲིང་འོག་ཐ་ན་དྲ་ཐོག་མཆན་འགོད་པར་མཚོན་ནའང་། ལས་ཁུངས་མཐོ་གྲས་ཀྱི་འགོ་ཁྲིད་དང་། གཙོ་གནད་མི་སྣ། དེ་བཞིན་གསར་ལམ་ཆེ་ཁག་ནང་ལས་ཀ་གཉེར་བཞིན་པའི་གསར་འགོད་པ། ཉེན་རྟོག་པ་དང་ཁྲིམས་འཛིན་མི་སྣའི་གཞུང་ཞབས། ལྷག་པར་སློབ་གྲྭ་འགྲིམ་བཞིན་པའི་མཐོ་སློབ་མང་དག་ལ་སྐུལ་ལྕག་དང་སྦྲགས་ནས་རྒྱུ་དངོས་གང་རུང་གི་འགྲོ་སོང་འཕར་མ་བཏང་སྟེ། རྒྱ་ནག་གི་འཁྱོག་བཤད་ལ་མཐའ་གཅིག་ཏུ་རམ་འདེགས་དང་རྒྱབ་སྐྱོར་བྱེད་རྒྱུ་དང་། ཡང་སྒོས་སུ་འཐབ་ཕྱོགས་གཅིག་གྱུར་གྱིས་རྒྱ་ནག་དམར་ཤོག་གི་སྲིད་དབང་སྒེར་གཅོད་རིང་ལུགས་གཞིར་བཟུང་སྟེ་བོད་ཐོག་འཛིན་པའི་སྲིད་བྱུས་ལ་ཡིད་ཆེས་དང་རྒྱབ་སྐྱོར་བྱས་ཚེ་དོ་བདག་ལ་རྒྱུ་དངོས་གང་རུང་གི་རྔན་པ་གང་ལེགས་སྤྲོད་བཞིན་ཡོད། བོད་མི་རིགས་ཀྱི་གནས་བབ་དང་བདེ་སྡུག་ལ་བསམ་བློ་མི་གཏོང་བར་སོ་སོའི་ཁེ་ཕན་འབའ་ཞིག་གི་སླད་དུ་རྒྱ་ནག་དམར་གཞུང་གི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ལག་ཆ་བྱས་ཏེ་མི་རིགས་གཡོ་བཙོང་བྱེད་པའི་བྱ་ངན་དེ་རིགས་བསྒྲུབས་ན། དེས་ནི་ཆོལ་གསུམ་བོད་རིགས་གོང་བུ་གཅིག་གྱུར་ཡོང་བའི་མཐུན་སྒྲིལ་ལ་གནོད་ཆེ་ཞིང་མཐའ་གཅིག་ཏུ་དགྲ་བོ་རྒྱ་དམར་གྱི་འདོད་ཐོག་ལ་བསྟུན་པ་ཡིན་ཕྱིར། སླད་ཕྱིན་བཙན་བྱོལ་ནང་གི་བོད་མི་རྣམས་རྒྱ་གཞུང་གིས་དྲ་ལམ་བརྒྱུད་ནས་སྤེལ་བའི་ཚུལ་མིན་གྱི་གནས་ཚུལ་རྫུན་བཟོའི་རིགས་ཏེ། དཔེར་ན། རྫུན་བཟོའི་བརྙན་ཐུང་དང་། ཡིག་ངོས་ཀྱི་དྲིལ་བསྒྲགས་རྫུན་མ། བོད་དོན་སྐོར་གྱི་འཁྱོག་བཤད་ལོག་འགྲེལ་སོགས་ལ་ཡིད་ཆེས་པ་དང་ཡང་ན་མགོ་འཐོམས་ནས་མི་འདུག་པར། བོད་མི་རིགས་རང་གི་རྩ་དོན་རྒྱུན་འཁྱོངས་བྱས་ཏེ་རྒྱ་དམར་གཞུང་གི་ངན་གཡོའི་བྱེད་ཐབས་ལ་གདོང་གཏོད་དུས་སོ་སོའི་ངོས་ནས་ཐོག་མར་བདེན་རྫུན་དབྱེ་བ་འབྱེད་པའི་རྣམ་དཔྱོད་དང་བསམ་བློའི་དབྱེ་ཞིབ་ནུས་པ་མཐོར་འདེགས་སུ་གཏོང་རྒྱུ་ཁ་ཚ་དགོས་གཏུགས་ཡིན་སྙམ། དམིགས་བསལ་དུ་དེང་སང་བོད་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ནང་ཡུལ་གྲུ་འདྲ་མིན་ནས་དྲ་རྒྱར་ཞུགས་མཁན་ལ་ཤས་ཀྱིས་སོ་སོར་རྒྱུ་དངོས་ཀྱི་ཁེ་ཕན་འཐོབ་ཆེད། བོད་ཀྱི་བདེན་པའི་འཐབ་རྩོད་དང་བདེ་སྡུག་ལས་འགལ་བའི་ཚུལ་མིན་བྱ་སྤྱོད་སྤེལ་བཞིན་པ་ནི་བོད་རིགས་ནང་ཁུལ་མཐུན་སྒྲིལ་ལ་གནོད་ཆེ་བས་དེ་རིགས་སོ་སོའི་ངོས་ནས་བསམ་ཞིབ་གཏོང་བའི་ཞུ་སྐུལ་ཡོད།
རང་རེའི་བོད་ཀྱི་བདེན་པའི་འཐབ་རྩོད་ནི་ཞི་བའི་འཐབ་རྩོད་དང་དུས་ཡུན་རིང་བའི་འཐབ་རྩོད་ཅིག་ཡིན་ཕྱིར། ད་ལྟའི་བར་དུ་བོད་ཕྱི་ནང་གི་བོད་རིགས་མི་དམངས་ཡོངས་ཀྱིས་མ་གྲོས་བསམ་པ་གཅིག་མཐུན་ངང་ནས་བླ་ན་མེད་པའི་སྙིང་སྟོབས་ལ་ཞུམ་པ་མེད་པར་བོད་ས་རྒྱ་ལག་ཏུ་ཤོར་ནས་མི་ལོ་༧༢ལྷག་འདས་པའི་རིང་ལ་བོད་རང་དབང་གི་སླད་དུ་ལུས་སྲོག་འཕངས་མེད་དུ་བློས་གཏོང་བྱས་ཏེ་རྒྱ་དམར་གཞུང་ལ་ངོ་རྒོལ་བྱས་ནས་ད་ལྟའི་བར་རྒྱུན་མ་ཆད་པར་ཡོད། ང་ཚོ་བོད་མི་རིགས་ལ་དྲག་པོའི་གོ་མཚོན་མེད་པར་ང་ཚོའི་ཞི་བའི་མཚོན་ཆ་ཉག་གཅིག་ནི་བོད་རིགས་ནང་ཁུལ་བར་མཐུན་སྒྲིལ་ཡོང་རྒྱུ་དང་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་རིག་གཞུང་ལ་བརྟེན་ནས་རྒྱ་ནག་གི་སྲིད་བྱུས་ལ་མཐའ་གཅིག་ཏུ་གདོང་གཏོད་རྒྱུ་དེ་ཡིན་པས། དེ་སྔ༧ཀུན་གཟིགས་བཅུ་པ་ཆེན་པོ་མཆོག་གི་ཞལ་ནས། “རྒྱ་མི་དེ་ཚོ་སྐྲག་ས་ནི་བོད་མིའི་མཐུན་སྒྲིལ་ཡིན”ཞེས་གསུང་སྐད་མཐོན་པོས་གསུངས་ཡོད་པ་བཞིན། དེ་ལྟར་རྒྱ་ནག་དམར་གཞུང་ནས་ངན་གཡོའི་བྱེད་ཐབས་འདྲ་མིན་འོག་བོད་མི་ནང་ཁུལ་གྱི་མཐུན་སྒྲིལ་དང་མི་རིགས་རྩ་འཐོར་ཡོང་སླད་འ་ཆད་འུ་ཐུག་གི་སྐྱུག་བྲོ་བའི་དྲ་རྒྱའི་འཇབ་རྒོལ་དང་དྲ་རྒྱའི་ནང་སྤྱི་ཚོགས་ཟང་ཟིང་དང་དཀྲོག་རྐྱེན་སྣ་དགུའི་ལས་འགུལ་མང་པོ་སྤེལ་བཞིན་པའི་ངོས་ནས་བོད་རིགས་སྤུན་ཟླ་ཚང་མས་ལེགས་ཉེས་དབྱེ་འབྱེད་ཀྱི་རྣམ་དཔྱོད་རྩལ་དུ་བཏོན་ནས་མི་རིགས་རང་ལ་གནོད་པའི་བྱ་ངན་རིགས་མི་སྒྲུབ་པ་དང་། དྲ་རྒྱའི་ནང་གི་གནས་ཚུལ་རྫུན་བཟོའི་རིགས་ལ་ཡིད་ཆེས་དེ་མ་ཉིད་དུ་མི་བྱེད་པར་བརྟག་དཔྱད་སྔོན་དུ་འགྲོ་བའི་དགོངས་པ་ཆེར་བཞེས་ཐོག་བོད་སྤྱི་པའི་ལས་དོན་ལ་ཧུར་བརྩོན་ཆེར་བསྐྱེད་སྒོ་ནས། ང་ཚོའི་འཐབ་རྩོད་ཀྱི་མེ་རོ་གསོན་པོར་གནས་ཐབས་ལ་ཆོལ་གསུམ་བོད་རིགས་སྤུན་ཟླ་ཐུན་མོང་གི་ཆིག་སྒྲིལ་དགོས་པ་གལ་ཆེ་ཕྱིར་རྒྱ་དམར་གྱིས་སྔ་ཕྱིར་ལག་བསྟར་བྱས་པའི་ངན་གཡོའི་བྱེད་ཐབས་སྣ་ཚོགས་ལ་རྣམ་པར་རྒྱལ་ཐུབ་དགོས་སོ། །བོད་རྒྱལ་ལོ། །
[1] https://www.statista.com/statistics/265140/number-of-internet-users-in-china/
[2] https://freedomhouse.org/country/india/freedom-world/2021
