དྷ་སར་གསུམ་བཅུའི་དུས་དྲན་ཐེངས་ ༦༤ པ་སྲུང་གཙི་གནང་།

དེ་རིང་སྔ་དྲོའི་ཆུ་ཚོད་ ༡༠ ཙམ་གྱི་ཐོག་དྷ་ས་ཐེག་ཆེན་གཙུག་ལག་ཁང་དུ། བོད་མིའི་རང་དབང་སྒེར་ལངས་ཆེན་མོ་གསུམ་བཅུའི་དུས་དྲན་ཐེངས་ ༦༤ པ་གཞུང་འབྲེལ་སྲུང་གཙི་གནང་སོང་བ་དང་། མཛད་སྒོའི་ཐོག་སྐུ་མགྲོན་གཙོ་བོ་ཡུ་རོབ་གྲོས་ཚོགས་བོད་དོན་རྒྱབ་སྐྱོར་ཚོགས་པའི་ཚོགས་གཙོ་སྐུ་ཞབས་མི་ཀུ་ལ་སི་པེག་ས་ (Mikulas Peksa) མཆོག་དབུས་པའི་གྲོས་ཚོགས་འཐུས་མི་ ༤ དང་། དམིགས་བསལ་སྐུ་མགྲོན་མེཀ་སི་ཀོའི་གྲོས་ཚོགས་འཐུས་མི་སྐུ་ཞབས་སལ་ཝ་ཌོར་ཁ་རོ་ (Salvador Caro Cabrera) མཆོག་དབུས་པའི་གྲོས་ཚོགས་འཐུས་མི་ ༩ དང་ཨ་རིར་རྟེན་གཞི་བྱས་པའི་རྒྱལ་ཡོངས་མང་གཙོ་ཐེབས་རྩའི་གཙོ་འཛིན་སྐུ་ཞབས་ཌེ་མོན་ཝིལ་སན་ (Damon Wilson) མཆོག་དང་ལི་ཐུ་ནི་ཡའི་གྲོས་ཚོགས་འཐུས་མི་སྐུ་ཞབས་ཨ་རུ་ན་སི་ཝ་ལིན་སི་ཀསི་ (Arunas Valinskas) མཆོག་བཅས་དང་། མི་མང་སྟོང་ཕྲག་འགའ་ཤས་འདུ་འཛོམས་གནང་སོང་།

མཛད་སྒོའི་ཐོག་བོད་མིའི་སྒྲིག་འཛུགས་ཀྱི་སྲིད་སྐྱོང་སྤེན་པ་ཚེ་རིང་མཆོག་ནས་བཀའ་ཤག་གི་ཡོངས་ཁྱབ་གསུང་བཤད་སྒྲོགས་སྦྱངས་གནང་བའི་ནང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༩ ལོར་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་ས་ལྷ་སར་བོད་མི་ཚོས་རྒྱ་གཞུང་གི་བཙན་གནོན་ལ་ངོ་རྒོལ་བྱས་ཏེ་མི་ལོ་ ༦༤ དང་། ལོ་བསྟུད་མ་གསུམ་ལ་ཞི་རྒོལ་བྱས་རྗེས་ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༩ ལོར་རྒྱ་གཞུང་གིས་ལྷ་སར་དྲག་པོའི་ཁྲིམས་གཞི་བསྡམས་ཏེ་ལོ་ངོ་ ༣༤ དང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༨ ལོར་བོད་ཆོལ་ཁ་གསུམ་ཁྱོན་ཡོངས་སུ་ས་བྱི་ཞི་རྒོལ་ཆེན་མོ་ལངས་ཏེ་ལོ་ངོ་ ༡༥ འཁོར་བ་བཅས་ཀྱི་དུས་ཚིགས་ཁྱད་པར་ཅན་འདིར། བོད་མི་རིགས་དང་རྒྱལ་བསྟན་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་དོན་དུ་ལུས་སྲོག་ལོངས་སྤྱོད་བློས་གཏོང་གནང་བའི་དཔའ་བོ་དཔའ་མོ་རྣམས་རྗེས་སུ་དྲན་པའི་སྒོ་ནས་མཆོག་གསུམ་རྒྱལ་བ་རྒྱ་མཚོར་བསྔོ་སྨོན་གསོལ་འདེབས་དང༌། དེ་དག་གི་རྗེས་ཤུལ་ནང་མི་དང་། རྒྱ་ནག་དམར་གཞུང་གི་བཙན་འོག་ཏུ་སྡུག་སྦྱོང་མནར་གཅོད་མྱོང་བཞིན་པ་རྣམས་ལ་གདུང་སེམས་མཉམ་བསྐྱེད་ཞུ་རྒྱུ་ཡིན།

རྒྱ་ནག་དམར་གཞུང་གིས་དེང་སང་བོད་ས་ཁྱོན་ཡོངས་སུ་ཀྲུང་ཧྭ་མི་རིགས་གཅིག་མཐུན་འདུས་གྲུབ་ཀྱི་འདུ་ཤེས་བརྟན་འཛུགས་དང་། བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་རྒྱ་ནག་ཅན་དུ་བསྒྱུར་རྒྱུ། རྒྱའི་སྐད་ཡིག་ཁྱབ་གདལ་གྱི་དམིགས་ཡུལ་བཟུང་སྟེ་བོད་ཀྱི་གྲོང་གསེབ་ཁག་ཏུ་སྔོན་འགྲོ་སློབ་གྲྭ་འབོར་ཆེན་གསར་འཛུགས་དང་། གཞི་རིམ་འོག་མ་ནས་བཟུང་གཏན་སྡོད་སློབ་གྲྭའི་ནང་བཅུག་སྟེ་རྒྱའི་སྐད་ཡིག་དང་ལྟ་སྤྱོད་སློབ་སྤེལ་བཅས་མི་རིགས་གཅིག་དང་རིག་གཞུང་གཅིག །ཆོས་ལུགས་གཅིག །སྐད་ཡིག་གཅིག་གི་ལས་འགུལ་ཚ་ཚ་འུར་འུར་ངང་སྤེལ་བཞིན་པ་དང་། མཉམ་འབྲེལ་རྒྱལ་ཚོགས་ཀྱི་འགྲོ་བ་མིའི་ཐོབ་ཐང་ཆེད་ལས་མཁས་པ་གསུམ་གྱི་སྙན་ཐོ་འདི་ལོ་ཕྱི་ཟླ་ ༢ ཚེས་ ༦ ཉིན་སྤེལ་བའི་ནང་། རྒྱ་ནག་གཞུང་གིས་བོད་རིགས་སློབ་ཕྲུག་ས་ཡ་གཅིག་ཙམ་གཏན་སྡོད་སློབ་གྲྭའི་མ་ལག་ལ་བརྟེན་ནས་རིག་གཞུང་དང་། ཆོས་ལུགས། སྐད་ཡིག་བཅས་རྒྱ་བསྒྱུར་གྱི་སྲིད་བྱུས་སྤེལ་བཞིན་པར་བློ་འཚབ་ཆེ་སྐོར་བཀོད་ཡོད་ཅིང་། ༢༠༢༡ ལོའི་བོད་ལྗོངས་སྡོམ་རྩིས་ལོ་དེབ་ཟེར་བའི་ནང་བཀོད་པ་ལྟར་ན། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༠ ལོར་བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཟེར་བའི་ནང་སྔོན་འགྲོའི་སློབ་ཕྲུག་ ༤༤༩༡ ལས་མེད་ཀྱང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༠ ལོར་ ༢༣༤༡༤ དང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༢༠ ལོར་ ༡༥༠༩༣༤ བཅས་རིམ་འཕར་བྱུང་ཡོད་སྐོར་བསྒྲགས་འདུག་ལ། དེ་ནི་རྒྱ་གཞུང་གིས་རྒྱལ་སྤྱིའི་ནང་ཡོངས་ཁྱབ་ཏུ་ལག་བསྟར་བྱེད་པའི་སློབ་གསོའི་ལམ་ལུགས་དང་། རྒྱལ་སྤྱིའི་འགྲོ་བ་མིའི་ཐོབ་ཐང་གི་ཚད་གཞི་ལ་ལྟོས་མེད་བྱས་པ་ཞིག་ཡིན།

དེ་བཞིན་དུ་བོད་རྒྱ་གཉེན་སྒྲིག་བྱེད་མཁན་མི་རིགས་མཐུན་སྒྲིལ་གྱི་ཁྱིམ་ཚང་ཟེར་བར་སྐུལ་སློང་གཟེངས་བསྟོད་དང་། ལོ་ལྟར་རྒྱ་ནག་ཏུ་འཛུགས་གཉེར་བྱས་པའི་བོད་ལྗོངས་སློབ་འབྲིང་དང་འཛིན་གྲྭ་ཟེར་བར་བོད་ཕྲུག་སྟོང་ཕྲག་དུ་མ་ཆེད་རྫོང་། བོད་རིགས་གཞོན་སྐྱེས་ཕོ་མོ་རྒྱ་ནག་ཏུ་ལས་ཞུགས་བཀོད་སྒྲིག་གི་མིང་ཐོག་ནས་སྡེབ་ཁྲིད་དང་། བོད་ཁུལ་དུ་རྒྱ་རིགས་ལས་བྱེད་དང་ལས་དོན་མི་སྣ་གྲངས་སྤར། དུས་མཚུངས་སུ་ཆུ་མཛོད་དང་ཆུ་བེད་འཛུགས་སྐྲུན་ལ་ཁ་གཡར་ཏེ། ཅོ་ནེ་དང་བ་ཙེ་རྫོང་གཉིས་ཀྱི་ཡུལ་མི་ ༥༥༧༠ རྒྱ་ཡུལ་ཅིའུ་ཆོན་དུ་གཞིས་སྤོ་བྱེད་དུ་བཅུག་པ་དང་། སྐྱེ་ཁམས་ཡུལ་སྤོའི་མིང་ཐོག་ནས་འབྲུག་ཆུ་རྫོང་གི་དུད་ཁྱིམ་ ༢༢༥༧  ལན་ཀྲོའུ་ཤིན་ཆུས་ཟེར་བའི་རྒྱའི་གྲོང་ཁྱེར་དེར་གཞིས་སྤོ་བྱེད་དུ་བཅུག་ཟིན་པའི་ཁར། ད་དུང་གཙོས་གྲོང་ཁྱེར་དང་། ཐེ་པོ། ཅོ་ནེ་རྫོང་སོགས་ཀྱི་ཁོངས་ནས་མུ་མཐུད་གཞིས་སྤོ་བྱེད་གཏན་འཁེལ་འདུག་ཅིང་། རྒྱ་ནག་དབུས་ཆུ་བེད་ལས་ཁུངས་ཀྱི་འཆར་གཞིའི་འོག་རྒྱལ་མོ་རྔུལ་ཆུ་དང་། ཉག་ཆུ། རྫ་ཆུ་འབབ་རྒྱུད་ནས་ཆུ་གློག་ལས་གཞིའི་ཆེད་ཡུལ་མི་ ༡༣༤༡༥ ཡུལ་གཞན་དུ་གཞིས་སྤོས་ཟིན་འདུག་པ་དང་། རྔ་བ་ཁུལ་ནས་ཆུ་གློག་ལས་གཞིའི་ཆེད་ཡུལ་མི་ཆིག་ཁྲི་སུམ་སྟོང་ལྷག་གཞིས་སྤོ་བྱས་ཟིན་པ་མ་ཟད། ད་དུང་སུམ་སྟོང་ལྷག་གཞིས་སྤོ་བྱེད་འཆར་ཡོད་པ་སོགས་ནི་སི་ཏ་ལིན་གྱིས་བརྒྱ་ཕྲག་སྔ་མའི་ལོ་རབས་སུམ་ཅུ་ནས་ལོ་ངོ་བཅུ་ཕྲག་དུ་མའི་རིང་བཙན་ཤེད་ཀྱི་སྒོ་ནས་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཀྱི་མི་འབོར་ས་ཡ་དུ་མ་སྤོ་བཤུག་བྱེད་དུ་བཅུག་པའི་སྲིད་བྱུས་དང་གཅིག་མཚུངས་ཆགས་ཡོད་ཅིང་། ཨུ་རུ་སུ་གཞུང་ (Supreme Soviet of USSR) གིས་ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༩ ཟླ་ ༡༡ ཚེས་ ༡༤ ཉིན། གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་བཙན་ཐབས་ཀྱིས་ཡུལ་སྤོ་བྱེད་དུ་བཅུག་པ་ནི་ཁྲིམས་འགལ་དང་ནག་ཉེས་ཀྱི་བྱ་སྤྱོད་ཡིན་པའི་ངོས་ལེན་བྱས་ཡོད། ད་དུང་ནག་ཆུ་དང་། མངའ་རིས། གཞིས་རྩེ་ཁོངས་ཀྱི་རྫོང་ ༢༠ ཙམ་གྱི་འབྲོག་པ་མི་གྲངས་འབུམ་གཅིག་ལྷག་གོང་དཀར་རྫོང་སྲིན་བུ་རིར་གནས་སྤོས་ཀྱིས་བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཟེར་བའི་གྲོང་ཁྱེར་ཨང་བཞི་པ་འཛུགས་སྐྲུན་གྱི་ལས་གཞི་སྤེལ་བཞིན་པ་དེས་གཞིས་སྤོས་མང་ཚོགས་ལ་ཕུགས་འཕེར་གྱི་འཚོ་རྟེན་ཇི་ཡོང་ཐེ་ཚོམ་དང་། གནས་སྤོས་ཡོང་ཡུལ་གྱི་ས་ཆ་རྣམས་ཀྱི་སྤྱོད་སྒོ་ལའང་བློ་དོགས་ངང་གིས་ཡོང་གི་འདུག

ཡང་ཁོང་གིས་མུ་མཐུད་དུ། ཁ་བྲལ་ལ་ངོ་རྒོལ་དང་བརྟན་ལྷིང་སྲུང་སྐྱོབ་ཟེར་བའི་མིང་ཐོག་ནས། ཞི་དྲག་གི་ཐབས་ལམ་ཡོད་ཚད་བཀོལ་སྤྱོད་བྱས་ཏེ་བོད་མིའི་འགྲོ་འདུག་སྤྱོད་གསུམ་ལ་རིག་གནས་གསར་བརྗེ་ལས་ལྷག་པའི་སྟངས་འཛིན་དང་། དེང་རབས་ཅན་གྱི་ཚན་རིག་ལག་རྩལ་བེད་སྤྱོད་བཏང་སྟེ་བོད་ཁམས་ཀྱི་གྲོང་ཚོ་དང་། སྲང་ལམ། འབྲོག་མཚེར། རྩྭ་ཐང་། རི་ཆུ་དང་བཅས་པ་དྲ་མིག་ཅན་གྱི་བྱེད་ཐབས་སྤྱད་དེ་ལྟ་བཤེར་དོ་དམ་བྱེད་བཞིན་པའི་ཐོག །བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་དྲ་རྒྱའི་གནས་ཚུལ་བདེ་འཇགས་དོ་དམ་སྲོལ་ཡིག་ཟེར་བ་ཞིག་ཕྱི་ཟླ་ ༢ པའི་ཚེས་ཤར་ནས་ལག་བསྟར་འགོ་འཛུགས་བྱས་འདུག་པ་དེའི་ནང་། རྫོང་རིམ་པ་ཡན་གྱི་གཞུང་གི་ལས་ཁུངས་དང་། གཞི་རིམ་སྒྲིག་འཛུགས། སྤྱི་ཚོགས་སྡེ་ཁག་ཡོངས་ནས་དྲ་རྒྱའི་གནས་ཚུལ་སྟངས་འཛིན་དོ་དམ་བྱ་རྒྱུར་འགན་བསྐུར་དང་། ཐ་ན་ཁ་བྲལ་སྟོབས་ཤུགས་ཀྱི་མི་སྣ་ཡོད་པའི་སྤྱི་ཚོགས་དྲ་རྒྱའི་ཚོགས་པ་བཙུགས་པ་དང་། དྲ་ཚོགས་སུ་ཞུགས་པ་ཙམ་ཡང་ཁྲིམས་འགལ་དུ་བརྩིས་ཏེ་ཆད་འགེལ་བྱ་རྒྱུའི་གཏན་འབེབས་བྱས་འདུག་ལ། རྒྱ་ནག་དམར་གཞུང་གིས་ད་དུང་འགྲོ་སོང་ཕངས་མེད་བཏང་སྟེ་སློབ་ཕྲུག་དང་། ཞིང་འབྲོག་མང་ཚོགས། ཐ་ན་དགོན་སྡེ་ཁག་ཏུའང་དམར་པོའི་ལྟ་སྤྱོད་སློབ་སྤེལ་བཙན་འགེལ་བྱེད་པ་དེ་རིགས་སྔར་ལྷག་སྤེལ་བཞིན་པ་དང་། སྤྱི་ཚོགས་བཅོས་སྐྱོང་དང་། བརྟན་ལྷིང་ལ་བསྙད་དེ་བོད་མིའི་གདོང་རིས་དང་། མིག་གི་འཇའ་སྐྱི། རིགས་རྫས་ (DNA) སོགས་ཀྱི་གནས་ཚུལ་གཞི་ཁྱོན་ཆེན་པོའི་སྒོ་ནས་བསྡུ་ལེན་བྱེད་བཞིན་འདུག

ཀུན་གཟིགས་༸པཎ་ཆེན་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་གཅིག་པ་བསྟན་འཛིན་དགེ་འདུན་ཡེ་ཤེས་འཕྲིན་ལས་མཆོག་གིས་མཚོན་ཆབ་སྲིད་བཙོན་པ་རྣམས་ལ་གང་མགྱོགས་རང་དབང་འཐོབ་རྒྱུར་དྲང་བདེན་ལ་དགའ་ཞེན་ཡོད་མཁན་གཞུང་སྒེར་ཚང་མས་རྒྱབ་སྐྱོར་ཡོང་བ་དང་། བོད་མིའི་སྒྲིག་འཛུགས་ཀྱིས་རྒྱུན་མཐུད་འབད་པ་གང་ཡོང་བསྟེན་རྒྱུ་ཡིན་པར། གཞུང་ཁོངས་མིན་པའི་ཚོགས་སྡེ་ཁག་ནས་ཀྱང་མུ་མཐུད་ནུས་པ་མཉམ་སྤུངས་ཡོང་བའི་འབོད་སྐུལ་ཞུ་རྒྱུ་དང་ཆབས་ཅིག དེའི་ཐོག་འགན་ཁུར་ལེན་མཁན་ཚོར་ཐུགས་རྗེ་ཆེ་ཞུ་རྒྱུ་ཡིན། བོད་མིའི་སྒྲིག་འཛུགས་ཀྱི་ངོས་ནས་དབུ་མའི་ལམ་གྱི་སྲིད་བྱུས་གཞིར་བཟུང་རྒྱ་ནག་གཞུང་ལ་བོད་ཀྱི་མ་འོངས་གནས་བབས་སྐོར་གོ་བསྡུར་སྦྱངས་བཤད་བརྒྱུད་གཉིས་མོས་ཀྱི་ཐབས་ལམ་ཞིག་རྙེད་པའི་རེ་བ་འཆང་བཞིན་པ་དང་། དེ་ཡང་ཕན་ཚུན་འདྲ་མཉམ་དང༌། བརྩི་མཐོང་མཛའ་མཐུན། བོད་རྒྱ་གཉིས་ཕན། རྒྱུན་གནས་ཐུབ་པ་བཅས་ཀྱི་ཐབས་ལམ་བརྒྱུད་གོ་བསྡུར་སྦྱངས་བཤད་བྱ་རྒྱུར་གྲ་སྒྲིག་ཨང་བསར་ཡོད་ལ། ལྷག་པར་དུ་བོད་མི་རིགས་རྩ་མེད་གཏོང་བའི་རྒྱ་ནག་དམར་གཞུང་གི་ནོར་འཁྲུལ་སྲིད་བྱུས་འཕྲལ་དུ་མཚམས་འཇོག་དང་ཡོ་བསྲང་ཡོང་བའི་སྐུལ་འདེབས་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། ཞེས་གསུངས་སོང་།

དེ་ནས་བོད་མི་མང་སྤྱི་འཐུས་ཚོགས་གཙོ་མཁན་པོ་བསོད་ནམས་བསྟན་འཕེལ་མཆོག་གིས་སྤྱི་འཐུས་ཀྱི་ཡོངས་ཁྱབ་གསུང་བཤད་སྒྲོགས་སྦྱངས་གནང་བའི་ནང་། དེ་རིང་ནི་རྒྱ་ནག་དམར་གཞུང་གིས་ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༩ ལོར་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་ས་ལྷ་སར་དྲག་པོའི་བཙན་གནོན་བྱས་ཏེ་སྤྱི་ནོར་༸གོང་ས་༸སྐྱབས་མགོན་ཆེན་པོ་མཆོག་གི་སྐུ་ཕྱྭ་ལའང་བསྡོ་བའི་ངན་བྱུས་སྤེལ་བར་བཟོད་བསྲན་བྱ་ཐབས་བྲལ་ཏེ། ཆོལ་གསུམ་བོད་མི་སེར་སྐྱ་ཁྲི་ཕྲག་བརྒལ་བས་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་ས་ལྷ་སར་མ་བགྲོས་བསམ་པ་གཅིག་མཐུན་གྱིས་ཞི་བའི་སྒེར་ལངས་བྱས་ཏེ་མི་ལོ་ ༦༤ ཧྲིལ་པོ་འཁོར་བའི་དུས་དྲན་དང་། བོད་ཀྱི་རྒྱལ་གཅེས་དཔའ་བོ་དཔའ་མོའི་ཉིན་མོ་ཡིན་པས། ངས་བོད་མི་མང་སྤྱི་འཐུས་ལྷན་ཚོགས་ཀྱི་ཚབ་ཞུས་ཏེ་བོད་བསྟན་སྲིད་མི་རིགས་ཀྱི་ཆེད་དུ་ལུས་སྲོག་ལོངས་སྤྱོད་དང་བཅས་པ་བློས་གཏོང་གནང་མཁན་རྒྱལ་གཅེས་དཔའ་བོ་དཔའ་མོ་རྣམས་ཀྱི་སྙིང་སྟོབས་དང་མཛད་རྗེས་ལ་རྗེས་དྲན་གུས་འདུད་ཞུ་བ་དང་སྦྲགས། ད་ལྟ་བོད་ནང་རྒྱ་གཞུང་གི་བཙན་འོག་ཏུ་སྡུག་སྦྱོང་མྱངས་དང་མྱོང་བཞིན་པ་རྣམས་ལ་གདུང་སེམས་མཉམ་བསྐྱེད་ཞུ་རྒྱུ་ཡིན།

དེང་གི་ཆར་ཡང་། སྤྱི་ཚོགས་རིང་ལུགས་ཀྱི་བསམ་བློའི་སློབ་གསོ་དང་། རྒྱལ་གཅེས་རིང་ལུགས་ཀྱི་བསམ་བློའི་སློབ་གསོ་ཟེར་བ་སོགས་བོད་མི་རིགས་རྩ་བརླག་གཏོང་རྒྱུའི་ལས་འགུལ་ཉིན་འཁྱོལ་ཡང་མཚན་མི་འཁྱོལ་བའི་དཀའ་ངལ་འདྲ་མིན་ཟམ་མི་ཆད་པ་སྤེལ་དང་སྤེལ་མུས་ཡིན་ལ། དེ་དག་ལ་བོད་ནང་གི་བོད་མི་ཚོས་རང་མི་རིགས་ལ་བཅངས་པའི་ཆོད་སེམས་རི་ལྟར་གཡོ་བ་མེད་པའི་ཐོག་སྙིང་སྟོབས་ཆེན་པོས་དངོས་ཤུགས་བརྒྱུད་གསུམ་ནས་གདོང་ལེན་གནང་བཞིན་ཡང་རྒྱ་གཞུང་གིས་སྔ་ཕྱི་བར་གསུམ་དུ་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་དགོས་མཁོ་ཁོ་ནའི་ཆེད་བོད་ནང་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་གནོན་ཤུགས་དང་། རིག་གཞུང་། སྤྱི་ཚོགས་དཔལ་འབྱོར་སོགས་ཀྱི་དབྱེ་འབྱེད་ཀྱིས་མཚོན་འགྲོ་བ་མི་ཡི་ཐོབ་ཐང་གི་གནས་སྟངས་ཇེ་ཞན་ཇེ་སྡུག་ཏུ་བཏང་དང་གཏོང་བཞིན་པ་ནི་རྒྱལ་སྤྱིའི་སྙན་ཐོ་མང་པོའི་ནང་ཐོན་ཡོད། ཞེས་གསུངས།

ཡང་ཚོགས་གཙོ་མཆོག་གིས་མུ་མཐུད་དུ། དེང་སྐབས་བོད་ནང་རྒྱ་གཞུང་གིས་སྟངས་འཛིན་འོག་བཅའ་སྡོད་སློབ་གྲྭ་ཟེར་བ་ཕོན་ཆེ་ཆེད་འཛུགས་བྱས་དང་བྱེད་བཞིན་པ་དང་། ཕ་མ་དང་ཕྲུ་གུར་འདོད་པ་མེད་བཞིན་དུ་བཅའ་སྡོད་སློབ་གྲྭའི་ནང་མ་གཏང་ཀ་མེད་ཀྱི་འཇིགས་སྐུལ་དང་གནོན་ཤུགས་སྤྲོད་བཞིན་ཡོད། སློབ་ཕྲུག་གི་གྲངས་འབོར་ཡང་མཉམ་འབྲེལ་རྒྱལ་ཚོགས་ཀྱིས་དམིགས་བསལ་ཞིབ་འཇུག་མཁན་བཞིས་བྱས་པའི་ (Four UN Special Rapporteurs) སྙན་ཐོ་ལྟར་ན་ཕྲུ་གུ་ས་ཡ་གཅིག་མན་ཙམ་ཡིན་པ་གསལ་ཡོད། དེའི་ཁོངས་སུ་བྱིས་པ་ལོ་ན་ ༤ དང་ ༥ ཙམ་ཟིན་པ་ཡང་འཇུག་བཞིན་ཡོད། སློབ་མ་དེ་དག་བོད་མི་རིགས་ཀྱི་ངོ་བོ་དང་འདུ་ཤེས་ཀྱི་རྣམ་པ་ཙམ་ཡང་ཤེས་ཐབས་མེད་པའི་ཁོར་ཡུག་ནང་བཅུག་སྟེ། རྒྱ་ནག་དམར་གཞུང་ལ་དགའ་མོས་བྱེད་མཁན་གྱི་མི་རབས་ཤིག་བཟོ་ཐབས་བྱེད་བཞིན་ཡོད། སློབ་གྲྭ་དེ་དག་གི་ནང་མཐུན་རྐྱེན་ཧ་ཅང་གི་ཞན་པོ་ཡོད་པ་མ་ཟད། སློབ་ཕྲུག་རྣམས་རང་གི་ཕ་མ་དང་སྤྱི་ཚོགས་ཁ་བྲལ་བའི་རྐྱེན་གྱིས་གྲོགས་མེད་ཁྱེར་རྐྱང་དུ་ལུས་པའི་དཀའ་ངལ་ཤུགས་ཆེ་འཕྲད་བཞིན་པའི་ཁར། བྱིས་པའི་འཚར་ལོངས་དང་སེམས་ཁམས། འཕྲོད་བསྟེན་སོགས་ལ་གནོད་པའི་རྡུང་རྡེག་དང་། བཙན་གཡེམ། དབྱེ་འབྱེད་སོགས་བྱེད་པའི་གནས་ཚུལ་སྐྱི་གཡའ་བ་མང་དག་ཅིག་ཐོན་དང་ཐོན་མུས་ཡིན་པས། བཅའ་སྡོད་སློབ་གྲྭ་ཞེས་བོད་མི་རིགས་ཀྱི་ངོ་བོ་དང་རིག་གཞུང་རྩ་མེད་བཟོ་བའི་སྲིད་བྱུས་ལག་བསྟར་བྱེད་བཞིན་པ་ཐེར་འདོན་དང་འབྲེལ། དེ་རིང་གི་གོ་སྐབས་འདི་བརྒྱུད་ནས་མཉམ་འབྲེལ་རྒྱལ་ཚོགས་ཀྱིས་གཙོས་རྒྱལ་སྤྱིའི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་དབུ་ཁྲིད་རྣམས་ཀྱིས་ངེས་པར་དུ་རྒྱ་གཞུང་ལ་བཅའ་སྡོད་སློབ་གྲྭའི་ལས་གཞི་སྤེལ་མཚམས་འཇོག་དགོས་པའི་སྐུལ་མ་དང་གནོན་ཤུགས་སྤྲོད་དགོས་པའི་འབོད་བསྐུལ་ཞུ་རྒྱུ་ཡིན།

དེ་བཞིན་རྒྱ་གཞུང་གིས་བོད་རང་ལྗོངས་ཟེར་བའི་ནང་བོད་མིའི་རིགས་རྫས་ DNA བསྡུ་ལེན་གྱི་ལས་གཞི་འདི་ཉིད་ཉམས་ཞིབ་པ་འགས་བཤད་པ་ལྟར་ན་ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༣ ཙམ་ནས་མངོན་གསལ་མེད་པའི་ཐོག་ནས་འགོ་འཛུགས་བྱས་ཡོད་པ་དང་། དེང་སང་བོད་རིགས་བྱིས་པ་ལོ་ན་ལྔ་ཡན་གྱི་རིགས་རྫས་བསྡུ་ལེན་བྱེད་བཞིན་ཡོད་པ་ཨ་རིར་རྟེན་གཞི་བྱས་པའི་འགྲོ་བ་མིའི་ཐོབ་ཐང་ལྟ་ཞིབ་ (Human Rights Watch) ཚོགས་པའི་སྙན་ཐོར་བཀོད་ཡོད། མདོར་ན་རྒྱ་གཞུང་གིས་བོད་ས་བཙན་བཟུང་བྱས་པ་ནས་ད་བར་མི་སེར་སྤེལ་བའི་སྲིད་བྱུས་འོག་བོད་མིའི་མངོན་འདོད་ལ་ཁྱད་གསོད་ཀྱིས་དྲག་གནོན་གྱི་སྲིད་བྱུས་ཁོ་ན་ལག་བསྟར་བྱས་དང་བྱེད་བཞིན་པར་བརྟེན། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༩ དང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༧།༡༩༨༨།༡༩༨༩ ཞི་རྒོལ་རིམ་པར་བྱུང་བ་ཁག་དང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༨ ལོར་ས་བྱི་ཞི་རྒོལ། ༢༠༠༩ ལོ་ནས་རང་ལུས་མེར་བསྲེགས་སོགས་ཀྱི་ཞི་རྒོལ་གནང་བ་དག་གིས་མཚོན་སྔ་ཕྱི་བར་གསུམ་དུ་རྒྱ་གཞུང་གི་ནོར་འཁྲུལ་ཅན་གྱི་སྲིད་བྱུས་ལ་བོད་མི་ཚོས་ཞི་རྒོལ་གནང་བ་མཚམས་ཆད་མྱོང་མེད་ལ། དེ་ནི་བོད་དོན་བདེན་མཐའ་མ་གསལ་བར་དུ་མཚམས་ཆད་མི་སྲིད་པའི་གནས་སྟངས་ཤིག་ཆགས་ཡོད།

རྒྱ་གཞུང་གིས་བོད་མི་རིགས་རྩ་མེད་བཟོ་བའི་སྲིད་བྱུས་དང་མི་རིགས་དབྱེ་འབྱེད་ཀྱི་གཉའ་གནོན་ལ་གཞིས་བཞུགས་བོད་མི་རྣམས་ཀྱིས་མགོ་བོ་ནམ་ཡང་མི་སྒུར་བར་ཞུམ་པ་མེད་པའི་སྙིང་སྟོབས་ཆེར་བསྐྱེད་ཐོག་ནས་ཞི་བའི་ལས་འགུལ་སྤེལ་བ་རྣམས་ཆུད་ཟོས་སུ་མི་འགྲོ་བ་དང་། རྒྱལ་སྤྱིའི་ཁྱོན་ཡོངས་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་མང་པོ་ཞིག་གིས་བོད་དོན་ཐོག་རྒྱབ་སྐྱོར་ཡོད་པའི་ཁྲིམས་གཞི་དང་གྲོས་ཆོད་རིམ་པར་བཞག་པ་དང་། བསྒྲགས་གཏམ། སེམས་འཚབ་ཡོད་པའི་གཏམ་བཤད་གནང་བ་སོགས་ཀྱིས་མཚོན་རྒྱ་ནག་གཞུང་ལ་དངོས་ཤུགས་བརྒྱུད་གསུམ་ནས་བོད་ནང་གི་དྲག་གནོན་གྱི་སྲིད་བྱུས་མཚམས་འཇོག་དགོས་པའི་རེ་འདུན་དང་། གཉིས་སྨན་དབུ་མའི་ལམ་གྱི་ཐོག་ནས་བོད་རྒྱའི་དཀའ་རྙོག་སེལ་རྒྱུར་འབྲེལ་མོལ་ཡོང་ཆེད་རྒྱ་གཞུང་གིས་༸གོང་ས་མཆོག་གི་སྐུ་ཚབ་དང་ལྷན་གྲོས་མོལ་དགོས་པའི་འབོད་སྐུལ་ཤུགས་ཆེ་གནང་ཡོད་ལ། ད་ལྟའི་བོད་ནང་གི་འགྲོ་བ་མིའི་ཐོབ་ཐང་གི་གནས་སྟངས་ཡར་རྒྱས་ཡོང་བ་དང་། བོད་དོན་གྱི་དཀའ་རྙོག་སེལ་ཐབས་སུ་གྲོས་མོལ་ལ་ང་ཚོའི་ངོས་ནས་ཆོད་སེམས་ལ་འགྱུར་བ་གང་ཡང་མེད་པར་བརྟེན། རྒྱ་གཞུང་གི་དབང་འཛིན་པ་ཚོས་གོ་སྐབས་དམ་འཛིན་གྱིས་བོད་རྒྱ་འབྲེལ་མོལ་མྱུར་དུ་མཐུད་དགོས་པའི་ནན་སྐུལ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། ཞེས་གསུངས་སོང་།

དེ་ནས་དམིགས་བསལ་སྐུ་མགྲོན་སྐུ་ཞབས་ཌེ་མོན་ཝིལ་སན་ (Damon Wilson) ལགས་ཀྱིས། སྲིད་སྐྱོང་མཆོག་གིས་མགྲོན་འབོད་འོག་བོད་མིའི་རང་དབང་སྒེར་ལངས་གསུམ་བཅུའི་དུས་དྲན་ཐེངས་ ༦༤ པའི་གཞུང་འབྲེལ་མཛད་སྒོར་མཉམ་ཞུགས་བྱ་རྒྱུའི་གོ་སྐབས་བྱུང་བར་ཐུགས་རྗེ་ཆེ་ཞུ་ཡི་ཡིན། དེ་རིང་ཞོགས་པ་༧གོང་ས་རྒྱལ་བ་རིན་པོ་ཆེ་མཆོག་ལ་མཇལ་ཁ་ཞུ་རྒྱུའི་གོ་སྐབས་བྱུང་། ༧གོང་ས་རྒྱལ་བ་རིན་པོ་ཆེ་མཆོག་གི་བྱམས་སྙིང་རྗེ་དང་ཞི་བདེ། འཚེ་མེད་སྐོར་ལམ་སྟོན་གནང་བཞིན་ཡོད་པ་ལྟར། ད་ལྟའི་འཛམ་གླིང་ལ་བྱམས་སྙིང་རྗེ་དང་འཚེ་བ་མེད་པ། ཞི་བདེའི་སྐོར་གྱི་གོ་རྟོགས་དང་ལག་བསྟར་བྱེད་མཁན་ངེས་པར་དུ་དགོས་གལ་ཆེན་པོ་ཡིན་སྐོར་དང་། ༧གོང་ས་རྒྱལ་བ་རིན་པོ་ཆེ་མཆོག་གི་བཀའ་སློབ་ལམ་སྟོན་བརྒྱུད་ང་ཚོ་འགྲོ་བ་རིགས་དྲུག་སེམས་ཅན་ཐམས་ཅད་གཅིག་ལ་གཅིག་རྟེན་ཡིན་པ་ཤེས་རྟོགས་ཐུབ་པ་དང་། འཛམ་གླིང་ཡར་རྒྱས་གཏོང་ཐུབ་པ་མ་ཟད། རང་དབང་ལྡན་པའི་བོད་མིའི་འཛམ་གླིང་བསྐྲུན་ཐུབ་ཀྱི་རེད། མདོར་ན་འཛམ་གླིང་ལ་བོད་དགོས་ཀྱི་ཡོད་པ་དང་། བོད་དེ་ཁེར་རྐྱང་མིན་སྐོར་དང་ང་ཚོ་དུས་རྟག་ཏུ་ཁྱེད་ཚོ་དང་མཉམ་དུ་ཡོད། ཁྱེད་ཚོས་དྲང་བདེན་དང་དམངས་གཙོ། འཚེ་མེད་ཞི་བའི་ལྟ་བའི་ཐོག་ནས་རང་དབང་རྩོད་ལེན་མུ་མཐུད་བྱ་དགོས་སྐོར་སོགས་བརྗོད་སོང་།

དམིགས་བསལ་སྐུ་མགྲོན་ལི་ཐུ་ནི་ཡའི་གྲོས་ཚོགས་འཐུས་མི་སྐུ་ཞབས་ཨ་རུ་ན་སི་ཝ་ལིན་སི་ཀསི་ (Arunas Valinskas) ལགས་ཀྱིས། དེ་སྔ་ང་རང་སྲིད་དབང་སྒེར་འཛིན་གྱི་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་ནས་ཡིན། ད་ལྟའི་ཆར་ང་རང་རང་དབང་ཡོད་པའི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མིང་ཐོག་ནས་དྷ་སར་བསླེབས་པ་ཡིན་སྐོར་དང་། བོད་མི་རྣམས་ལ་རང་དབང་འཐོབ་རྒྱུའི་རེ་བ་ཡོད་པ་ཙམ་མིན་པར་བོད་མི་རྣམས་ལ་རང་དབང་འཐོབ་རྒྱུ་ཉག་ཅིག་ཡིན་སྐོར་དང་། རྒྱ་ནག་གཞུང་གིས་བོད་མི་རྣམས་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཤིག་ལ་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཐབས་བྱས་ཀྱང་། དོན་དངོས་སུ་ཁྱེད་ཚོ་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་མིན་ལ། བོད་ཟེར་བ་དེ་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་ཡིན་པ་ལས་ས་ཁུལ་ཆུང་ཆུང་ཞིག་མ་རེད། དེར་བརྟེན་བོད་མི་རྣམས་ལ་རང་ཐག་རང་གཅོད་ཀྱི་ཐོབ་ཐང་ཡོད་ལ། ཁྱེད་ཚོས་བོད་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་རང་དབང་གི་དོན་དུ་རྩོད་ལེན་བྱེད་སྐབས་དཀའ་ངལ་ཆེ་འབྲིང་ཆུང་གསུམ་གང་འདྲ་ཞིག་འཕྲད་ཀྱང་སེམས་ཤུགས་ནམ་ཡང་མི་ཆགས་པར་མུ་མཐུད་དུ་རྩོད་ལེན་བྱ་དགོས་པ་དང་། འཛམ་གླིང་ཡོངས་ནས་ཁྱེད་ཚོར་མུ་མཐུད་དུ་རྒྱབ་སྐྱོར་བྱ་རྒྱུ་ཡིན་སྐོར་སོགས་བརྗོད་སོང་།

དེ་ནས་དམིགས་བསལ་སྐུ་མགྲོན་མེཀ་སི་ཀོའི་གྲོས་ཚོགས་འཐུས་མི་སྐུ་ཞབས་སལ་ཝ་ཌོར་ཁ་རོ་ (Salvador Caro Cabrera) ལགས་ཀྱིས། རྒྱ་གར་ནི་བོོད་མི་རྣམས་ལ་བཀའ་དྲིན་ཆེན་པོ་རེད། དེ་ཡང་༧གོང་ས་རྒྱལ་བ་རིན་པོ་ཆེ་མཆོག་གི་དབུས་པའི་བོད་མི་སྟོང་ཕྲག་མང་པོ་རྒྱ་གར་ནང་སྐྱབས་བཅོལ་དུ་སྡོད་བཅུག་པ་དང་། དུས་ཚོད་གཉན་འཕྲང་ཅན་འདིའི་སྐབས་སུ། རྒྱ་གར་གཞུང་གིས་བཙན་བྱོལ་དུ་ཡོད་པའི་བོད་མི་རྣམས་ལ་རང་གི་སྐད་ཡིག་དང་རིག་གཞུང་། ཆོས་ལུགས་སོགས་རང་དབང་གི་ཐོག་ནས་བེད་སྤྱོད་གཏོང་བར་རྒྱབ་སྐྱོར་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་སྐོར་དང། བོད་ཕྱི་ནང་གཉིས་སུ་ཡོད་པའི་བོད་མི་རྣམས་གང་མགྱོགས་རང་དབང་འཐོབ་རྒྱུ་ཡིན་པའི་རེ་བ་ཡོད་སྐོར་སོགས་བརྗོད་སོང་།

མེཀ་སི་ཀོའི་གྲོས་ཚོགས་འཐུས་མི་ལྕམ་སྐུ་ཧུ་ལི་ཡ་ཏ་ (Julieta Mejia Ibanez) མཆོག་ནས་མེཀ་སི་ཀོའི་གྲོས་ཚོགས་འཐུས་མི་རྣམས་ཀྱི་ངོས་ནས་༧སྐུའི་ཡང་སྲིད་ཀྱི་གནད་དོན་དང་འབྲེལ་བའི་བསྒྲགས་གཏམ་ཞིག་སྒྲོགས་སྦྱངས་གནང་བའི་ནང་། ༧སྐུའི་ཡང་སྲིད་ངོས་འཛིན་གནང་ཕྱོགས་ནི་བོད་པའི་ཆོས་དང་རིག་གཞུང་ལ་འབྲེལ་བ་ཡོད་པར་བརྟེན། ༧གོང་ས་རྒྱལ་བ་རིན་པོ་ཆེ་མཆོག་དང་བོད་མི་ཁོ་ནར་༧སྐུའི་ཡང་སྲིད་ངོས་འཛིན་གནང་ཕྱོགས་ཐད་ལ་འགན་དབང་ཡོད་སྐོར་དང་། བོད་མི་མ་ཡིན་པ་རྒྱལ་སྤྱིའི་རྒྱལ་ཁབ་དང་ཚོགས་པ་སུ་འདྲ་ཞིག་གིས་༧སྐུའི་ཡང་སྲིད་གནང་ཕྱོགས་ཐད་ལ་ཐེ་ཇུས་བྱེད་པར་ངོས་ལེན་ནམ་ཡང་མེད་སྐོར་དང་། ང་ཚོས་༧གོང་ས་རྒྱལ་བ་རིན་པོ་ཆེ་མཆོག་སྐུ་གཟུགས་གསལ་ཐང་དང་སྐུ་ཚེ་ཁྲི་ལོ་ནས་ཁྲི་ལོ་བར་དུ་བརྟན་པའི་སྨོན་ལམ་འདེབས་ཀྱི་ཡིན་ལ། ཞི་བའི་གྲོས་མོལ་གྱི་ལམ་ནས་བོད་རྒྱའི་དཀའ་རྙོག་སེལ་བའི་སྨོན་ལམ་ཡོད་སྐོར་སོགས་གསུངས་སོང་།

དེ་བཞིན་སྐུ་མགྲོན་གཙོ་བོ་ཡུ་རོབ་གྲོས་ཚོགས་བོད་དོན་རྒྱབ་སྐྱོར་ཚོགས་པའི་ཚོགས་གཙོ་སྐུ་ཞབས་མི་ཀུ་ལ་སི་པེག་ས་ (Mikulas Peksa) མཆོག་གིས། དེ་སྔ་རྒྱ་ནག་གིས་བོད་ནང་དུ་བཙན་འཛུལ་བྱས་རྗེས་བོད་མི་རྣམས་ལ་སྡུག་སྦྱོང་མནར་གཅོད་བཏང་བ་སོགས་དཀའ་སྡུག་ཚད་མེད་བཏང་བར་བརྟེན། བོད་མི་མང་དག་ཞིག་རྒྱ་གར་དུ་འབྲོ་དགོས་བྱུང་བ་དང་། བོད་མི་མང་པོའི་ཚེ་སྲོག་ཤོར་བ་སོགས་ཀྱི་རྐྱེན་གྱིས། དེ་རིང་གསུམ་བཅུའི་དུས་དྲན་གྱི་ཉིན་མོ་འདི་བོད་མིའི་སྒེར་ལངས་ཀྱི་ཉིན་མོ་གལ་ཆེན་ཞིག་ལ་ངོས་འཛིན་གྱི་ཡོད་སྐོར་དང་། ལོ་ངོ་ ༦༠ ལྷག་གི་གོང་དང་ད་ལྟའང་རྒྱ་ནག་གཞུང་གི་གནོན་ཤུགས་འོག་བོད་ནང་གི་བོད་མི་རྣམས་ལ་སྡུག་སྦྱོང་མནར་གཅོད་བཏང་དང་གཏོང་མུས་ཡིན་པ་དང་། ལྷག་པར་དུ་རྒྱ་གཞུང་གིས་རྒྱ་སྐད་རིང་ལུགས་ཀྱི་སྲིད་ཇུས་ལག་བསྟར་འོག་བོད་ནང་གི་བོད་ཕྲུག་ཚོར་རྒྱ་ཡིག་སློབ་གསོ་སྤྲོད་དེ་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་དང་རིག་གཞུང་། ཆོས་ལུགས་སོགས་རྩ་བརླག་གཏོང་ཐབས་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་སྐོར་དང་། ད་དུང་བོད་མི་ཚོའི་གཞི་རྩའི་འགྲོ་བ་མིའི་ཐོབ་ཐང་རྩིས་མེད་རྡོག་རོལ་བཏང་དང་གཏོང་མུས་ཡིན་སྐོར་སོགས་འགྲེལ་བརྗོད་གནང་བ་དང་། ཡུ་རོབ་གྲོས་ཚོགས་བོད་དོན་རྒྱབ་སྐྱོར་ཚོགས་པའི་ངོས་ནས་བོད་དོན་བདེན་མཐའ་གསལ་བར་མུ་མཐུད་དུ་རྒྱབ་སྐྱོར་བྱེད་ཀྱི་ཡིན་སྐོར་སོགས་བརྗོད་སོང་།

གཙུག་ལག་ཁང་གི་གཞུང་འབྲེལ་གྱི་མཛད་སྒོ་གྲོལ་བ་དང་། གཞུང་ཁོངས་མ་ཡིན་པའི་ཚོགས་པ་ཁག་གི་གོ་སྒྲིག་འོག་ནས་གཙུག་ལག་ཁང་ནས་དྷ་ཤོད་ཀ་ཅ་རི་ (Kacheri) བར་དུ་ངོ་རྒོལ་སྐད་འབོད་ཀྱི་ལས་འགུལ་སྤེལ་སོང་།

གསར་འགོད་པ། བསྟན་འཛིན་ཕུར་བུ།