ཀན་སུའུ་ཞིང་ཆེན་ཏུན་ཧོང་རྫོང་སོགས་སུ་ཆར་ཞོད་ཆེ་བའི་རྐྱེན་གྱིས་གནའ་རྫས་ཉམས་ཞིབ་པ་ཚོས་གནའ་རྫས་ཀྱི་བང་མཛོད་ཆེན་མོ་ཏུན་ཧོང་བྲག་ཕུག་གི་ལྡེབས་རིས་དང་ལྷ་སྐུ་སོགས་ལ་གནོད་པ་ཆེན་པོ་ཐེབས་ཉེན་ཡོད་སྐོར་བརྗོད་འདུག
ཉེ་ལམ་འཛམ་གླིང་གནམ་གཤིས་འགྱུར་ལྡོག་གིས་ཆར་པ་ཤུགས་ཆེན་བབས་པའི་རྐྱེན་གྱིས། ཏུན་ཧོང་བྲག་ཕུག་ནང་ཡོད་པའི་གནའ་རྫས་རྣམས་འཕྲོ་བརླག་ཕྱིན་ཏེ་འཇིག་ཉེན་ཡོད་པའི་དཀའ་ངལ་འཕྲད་བཞིན་འདུག དེ་ཡང་ཟླ་འདིའི་ཕྱི་ཚེས་ ༡༧ ཉིན་རྒྱ་ནག་པེ་ཅིན་དུ་ཏུན་ཧོང་ཉམས་ཞིབ་གཙུག་ལག་སློབ་གཉེར་་ཁང་གི་མཁས་པ་དང་ཤར་ཨེ་ཤ་ཡའི་ (Greenpeace) ཚོགས་པའི་གནམ་གཤིས་བརྟག་དཔྱད་ཀྱི་ཚན་རིག་པ་ཁག་ཅིག་གིས། ཉེ་བའི་ལོ་ཤས་ནས་བཟུང་ཀན་སུའུ་ཁུལ་དུ་ཆར་པ་ཤུགས་ཆེན་བབས་བ་དེས་ཏུན་ཧོང་བྲག་ཕུག་གི་གནའ་རྫས་ལ་ཤུགས་རྐྱེན་གང་འདྲ་ཐེབས་ཀྱི་ཡོད་མེད་དང་གནམ་གཤིས་འགྱུར་ལྡོག་གི་སྐོར་ལ་བགྲོ་གླེང་བྱེད་སྐབས། ཤར་ཨེ་ཤ་ཡའི་ (Greenpeace) ཚོགས་པའི་ཉམས་ཞིབ་པ་རྒན་པ་ལི་ཀྲའོ་ (Li Zhao) ཡིས། གནམ་གཤིས་འགྱུར་ལྡོག་ཕྱིན་པའི་རྐྱེན་གྱིས་བྱེ་ཐང་ཁུལ་དུ་དྲག་ཆར་བབས་པ་དང་། ཞིང་ལས་ས་ཁུལ་དུ་ཐན་པ་འབྱུང་གི་ཡོད་པ་རེད། ལོ་ངོ་བརྒྱ་ཕྲག་མང་པོའི་གོང་ནས་ཀན་སུའུ་ཁུལ་དུ་སྙན་གྲགས་ཆེ་བའི་བྲག་ཕུག་དང་གནའ་རྫས་རིགས་མང་པོ་ཉར་ཚགས་བྱས་ཡོད་རེད། འོན་ཀྱང་། ཆར་པ་ཤུགས་ཆེན་བབས་པའི་རྐྱེན་གྱིས་བཞའ་ཚན་འཁོར་བ་དང་བྲག་ཕུག་ལ་རྡིབ་སྐྱོན་ཤོར་ནས་རིམ་པས་གནའ་རྫས་ཁ་ཤས་མེད་པར་ཆགས་སྲིད་སྐོར་བརྗོད་འདུག
དེ་རིང་འདི་གའི་གསར་འགོད་པས་ཁ་པར་བརྒྱུད་བོད་ཀྱི་སྲིད་བྱུས་ཉམས་ཞིབ་ཁང་གི་ཉམས་ཞིབ་པ་ཚེ་དབང་རྡོ་རྗེ་ལགས་སུ། ཆར་ཆུས་བོད་ནང་གི་གནའ་རྫས་མང་པོ་འཕྲོ་བརླག་ཏུ་འགྲོ་ཡི་ཡོད་པའི་གནད་དོན་ཐད་དགོངས་ཚུལ་ག་རེ་ཡོད་སྐོར་དྲིས་པར་ཁོང་གིས། སྤྱིར་བཏང་བོད་ནང་གནའ་རྫས་ཀྱི་རིགས་མང་པོ་ཞེ་དྲགས་ཡོད་པ་རེད། དེང་སང་གནམ་གཤིས་འགྱུར་ལྡོག་དང་ཚན་རིག་གི་ལས་འགུལ་མང་པོ་ཞིག་གི་ཐོག་ནས་བོད་ནང་དུ་རྒྱ་ནག་གི་ལས་གཞི་མང་པོ་ཞིག་སྤེལ་གྱི་ཡོད་པར་བརྟེན། གནའ་རྫས་ཀྱི་ཐོན་ཁུངས་དང་བསྟི་གནས་མང་པོ་ཞིག་འཇིག་འགྲོ་ཡི་ཡོད་པ་རེད། དེ་ཡང་ད་ལོར་དམིགས་བསལ་གྱིས་ཧི་མ་ལ་ཡའི་ས་ཁུལ་དང་ལྷོ་ཨེ་ཤ་ཡ། དེ་བཞིན་བོད་ནང་དུ་ཆར་པ་ཤུགས་ཆེན་བབས་པ་དང་ས་རུད་སོགས་འབྱུང་བའི་དོན་རྐྱེན་མང་པོ་བྱུང་སྟེ། གནའ་རྫས་མང་པོ་འཇིག་པ་དང་གར་་སོང་ཆ་མེད་དུ་གྱུར་གྱི་ཡོད་པ་དང་། སྤྱིར་བཏང་རྒྱ་ནག་གཞུང་གིས་གནའ་རྫས་ཐོག་ལ་དོ་སྣང་བྱས་ནས་བོད་ནང་དུ་གནའ་རྫས་ཀྱི་བསྟི་གནས་མང་པོ་ཞིག་ཉམས་གསོ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་རེད། འོན་ཀྱང་། རྒྱ་ནག་གིས་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ལ་འཁྱོག་བཤད་བྱ་རྒྱུ་དང་། བོད་མི་རིགས་ཀྱི་གོམས་གཤིས་རྩ་མེད་གཏོང་རྒྱུ། དེ་བཞིན་བོད་མི་རིགས་ཀྱི་བསམ་བློའི་སློབ་གསོ་རྒྱ་ནག་ཅན་དུ་བསྒྱུར་བ་དང་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་ཀྲུང་གོ་ཅན་དུ་བསྒྱུར་རྒྱུའི་སྲིད་ཇུས་གཏན་འབེབས་བྱས། སྲིད་ཇུས་དེ་དག་ལག་བསྟར་བྱས་ཏེ་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ནག་གསུབ་གཏོང་ཕྱིར། རྡོ་རིང་དང་བང་སོ་སོགས་མེད་པར་བཟོས་ཏེ་རིམ་པས་གནའ་རྫས་དེ་དག་མེད་པར་བཟོ་ཡི་ཡོད་པ་རེད། གཞན་ཡང་། རྒྱ་ནག་གིས་བོད་ནང་དུ་འཛུགས་སྐྲུན་མང་པོ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པར་བརྟེན། གནའ་རྫས་དང་འབྲེལ་བའི་རི་མང་པོ་ཤིག་གཏོར་བཤིག་བཏང་སྟེ་གནའ་རྫས་མང་པོ་འཕྲོ་བརླག་ཏུ་གཏོང་གི་ཡོད་པ་རེད། དེར་བརྟེན་དོན་དངོས་སུ་རྒྱ་ནག་གིས་བོད་ནང་གི་གནའ་རྫས་ཉར་ཚགས་དང་སླར་གསོ། ཞིབ་འཇུག་སོགས་ཧ་ཅང་ཉུང་ཉུང་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པ་དང་། བོད་ཀྱི་གནའ་རྫས་ལ་བདག་སྤྲོད་མེད་པར་རྒྱ་ནག་གཞུང་གི་སྲིད་ཇུས་དང་འབྲེལ་བའི་ཐོག་ནས་གནའ་རྫས་དེ་དག་མེད་པར་བཟོ་ཡི་ཡོད་སྐོར་བརྗོད་བྱུང་།
ཡང་བོད་ཀྱི་གནའ་རྫས་བདག་གཅེས་ཇི་ལྟར་བྱ་དགོས་མིན་ཐད་ཁོང་གིས། མཉམ་འབྲེལ་རྒྱལ་ཚོགས་ཀྱི་འོག་ལ་གནའ་རྫས་བདག་གཅེས་ཀྱི་ཚན་པ་ཡོད་པ་རེད། གནའ་རྫས་བདག་གཅེས་བྱེད་པར་གནའ་རྫས་དང་འབྲེལ་བའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་སློབ་སྦྱོང་བྱ་རྒྱུ་གལ་ཆེན་ཡིན་པ་དང་། གནའ་རྫས་ཀྱི་རིན་ཐང་ཤེས་པའི་ཐོག་ནས་ལོ་རྒྱུས་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱ་དགོས་ཀྱི་ཡོད་རེད། གནའ་རྫས་ཞིབ་འཇུག་ (Archaeological survey) ཤུགས་ཆེན་བྱས་ཏེ། གནའ་རྫས་ཀྱི་རིན་ཐང་ངོ་འཕྲོད་པའི་ཐོག་ནས་བདག་ཉར་བྱ་རྒྱུ་གལ་ཆེན་པོ་ཆགས་ཀྱི་ཡོད་རེད། གནའ་རྫས་བདག་ཉར་བྱེད་པར་མི་སྣ་གསོ་སྐྱོང་བྱ་རྒྱུ་གལ་ཆེན་ཡིན་སྐོར་བརྗོད་བྱུང་།
ཏུན་ཧོང་བྲག་ཕུག་ནི་ཀན་སུའུ་ཞིང་ཆེན་གྱི་བྱང་མཐའི་ལི་ཡུལ་དང་འབྲེལ་མཚམས་ཀྱི་ཏུན་ཧོང་རྫོང་ནས་ཤར་ལྷོའི་ཕྱོགས་ལ་སྤྱི་ལེ་ཉེར་ལྔ་ཙམ་གྱི་སར་ཡོད་ཅིང་། ནམ་རྒྱུན་ལྷ་སྐུ་སྟོང་གི་བྲག་ཕུག་ཞེས་འབོད་ཀྱི་ཡོད་པ་རེད། བྲག་ཕུག་དེར་ཡོངས་གྲགས་སུ་ལོ་ངོ་ཕལ་ཆེར་ཉིས་སྟོང་ལྷག་གི་ལོ་རྒྱུས་ཡོད་འདུག གནས་དེ་ནི་གནའ་དུས་སུ་བོད་དང་ཕྱི་གླིང་བར་གྱི་ཚོང་པ་དང་། ལག་ཤེས་བ། རབ་བྱུང་བཙུན་པ་སོགས་ཀྱི་འགྲུལ་ལམ་ལྟེ་བ་ཞིག་ཡིན་འདུག་ལ། ད་ལྟའང་བྲག་ཕུག་ ༤༩༢ ་དང་ལྡེབས་རིས་སྨི་གྲུ་བཞི་མ་བཞི་ཁྲི་ལྔ་སྟོང་ལྷག་དང་ལྷ་སྐུ་ཉིས་སྟོང་ལྷག་ཡོད་ཅིང་། གཏེར་མའི་བྲག་ཕུག་ལས་གནའ་རབས་ཀྱི་དཔེ་རྙིང་འབོར་ཆེན་བྱུང་ཡོད་པ་རེད། བོད་ཀྱི་བཙན་པོ་རྣམས་ཀྱིས་ལོ་ངོ་བརྒྱ་ཕྲག་ལྷག་གི་རིང་ལ་ཏུན་ཧོང་བདག་བཟུང་བྱས་ཏེ་བྲག་ཕུག་སུམ་བཅུ་ལྷག་བརྐོས་པ་དང་། ད་ལྟ་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཞིབ་འཇུག་གི་ངོས་ནས་ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་རྒྱུ་ཆ་དག་ནི་ཁུངས་བཙན་ཤོས་དང་གཞི་འཛིན་ས་གཙོ་བོ་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཏེ་ཨ་རི་དང་ཡུ་རོབ། རྒྱ་ནག་སོགས་རྒྱལ་ཁབ་མང་པོའི་གནའ་རྫས་འགྲེམས་སྟོན་ཁང་ཁག་ཏུ་ཁྱེར་ཕྱིན་ཡོད་འདུག
གསར་འགོད་པ། བསྟན་འཛིན་ཕུར་བུ།
མཁས་དབང་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱིས་དེབ་ཐེར་དཀར་པོ་ལྟར་ན། ཕྱི་ལོ་ ༧༨༡ ནས་ ༨༤༨ བར་ལོ་དྲུག་ཅུ་རེ་བདུན་གྱི་རིང་བོད་ཀྱིས་ཏུན་ཧོང་དབང་དུ་བྱས་གསུངས་འདུག ཡོང་ཁུངས། གུར་མགོན་སྐྱབས་ཀྱིས་བརྩམས་པའི་དྲིན་གྱི་བུ་ལོན། ཤོག་ངོས་ ༢༡༤ ལོ་རྒྱུས་རྒྱས་པ་ཤོག་གྲངས་ ༢༡༣ ནས་ ༢༡༧ ལ་གཟིགས་རོགས།།