བོད་མི་རྒྱལ་གཅེས་པ་ཚོའི་མངོན་འདོད་འགྲུབ་ཐབས་ལ་རྒྱབ་སྐྱོར་གནང་རོཊ།

ཉིན་འདི་གར་ཅེག་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་ནང་ཚོགས་བཞིན་པའི་དུས་རབས་ཉེར་གཅིག་གི་གླེང་སྟེགས་སྟེང་། སྲིད་སྐྱོང་མཆོག་གིས་གལ་ཏེ་ཅེག་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སྲིད་འཛིན་དམ་པ་སྐུ་ཞབས་ཝ་སི་ལབ་ཧ་ཝེལ་མཆོག་སྐུ་འཚོ་བཞུགས་ ཡོད་ཚེ། བོད་ནང་རྒྱ་གཞུང་གི་སྲིད་ཇུས་ལ་ངོ་རྒོལ་གྱིས་རང་ལུས་མེར་བསྲེགས་གནང་མཁན་གྱི་རྒྱལ་གཅེས་དཔའ་བོ་དཔའ་མོ་ཚོའི་མངོན་འདོད་ལ་རྒྱབ་སྐྱོར་གནང་སྲིད་པ་རེད་ཅེས་གསུངས་འདུག

ཟླ་འདིའི་ཚེས་ ༡༢ ནས་ ༡༥ ཉིན་བར་ཅེག་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་རྒྱལ་པར་གྷུ་(Prague) ནང་དུས་རབས་ཉེར་གཅིག་གི་གླེང་སྟེགས་ (Forum 2000) ཞེས་པའི་རྒྱལ་སྤྱིའི་དབུ་ཁྲིད་ཀྱི་ལྷན་ཚོགས་ཐེངས་ ༡༨ པ་དེ་བསྐོངས་ཡོད་ཅིང་། ཚོགས་ཐོག་ཏུ་རྒྱལ་ཁབ་ ༢༠ ལྷག་གི་ལས་རིགས་འདྲ་མིན་གྱི་རིགས་གཅིག་མཁས་དབང་དང་། ཆབ་སྲིད་དང་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་དབུ་ཁྲིད། རྒྱལ་སྤྱིའི་སྟེང་གི་ཆེད་ལས་མཁས་དབང་བཅས་མི་ ༢༠༠ ཙམ་མཉམ་བཞུགས་གནང་ཡོད་པའི་ཁྲོད་བོད་མིའི་སྒྲིག་འཛུགས་ཀྱི་སྲིད་སྐྱོང་བློ་བཟང་སེང་གེ་མཆོག་ཀྱང་མཉམ་ཞུགས་ཀྱིས་གཏམ་བཤད་གནང་ཡོད་འདུག

གླེང་སྟེགས་དེའི་སྟེང་༼ལྕགས་ཀྱི་ཁྲ་ཡོལ་དང་། གནམ་བདེ་སྒོ་མོ་ཆེའི་དོན་རྐྱེན་བྱུང་ནས་ལོ་ ༢༥ ཕྱིན་རྗེས་ཀྱི་དམངས་གཙོའི་ལམ་ལུགས་དང་དེའི་ཞན་ཆ༽ ཞེས་པའི་བརྗོད་གཞིའི་ཐོག་བགྲོ་གླེང་གནང་ཡོད་ཅིང་། སྲིད་སྐྱོང་བློ་བཟང་སེང་གེ་མཆོག་གིས་༼ ཅེག་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སྲིད་འཛིན་དམ་པ་སྐུ་ཞབས་ཝ་སི་ལབ་ཧ་ཝེལ་མཆོག་གི་བཟང་སྤྱོད་ལ་གཞི་བཅོལ་བའི་ཕྱི་འབྲེལ་སྲིད་བྱུས་ཀྱི་གལ་གནད།༽ཅེས་པའི་བརྗོད་གཞིའི་ཐོག་གསུང་བཤད་གནང་བ་དང་འབྲེལ་ཏེ། བོད་ནང་གི་རང་ལུས་མེར་བསྲེགས་ཀྱི་གནས་སྟངས་སྐོར་ལ་གཏམ་བཤད་གནང་ཡོད་འདུག

ཐེངས་འདིར། ཨ་རིའི་རྒྱལ་ཡོངས་དམངས་གཙོ་འཕེལ་རྒྱས་ཐེབས་རྩ་ཁང་གི་ཚོགས་གཙོ་སྐུ་ཞབས་ཀལ་གྷར་ཤི་མན་ (Carl Gershman) ལགས་ཀྱིས་གཙོས་བྷེ་ལ་རུ་སུ་དང་ཁུ་བྷ། ཅེག་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཨ་རིའི་གཞུང་ཚབ་པ་སོགས་མཉམ་ཞུགས་གནང་ཡོད་འདུག སྐབས་དེར་སྲིད་སྐྱོང་བློ་བཟང་སེང་གེ་མཆོག་གིས་གསུངས་དོན། ང་ཚོས་ཅེག་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སྲིད་འཛིན་དམ་པ་སྐུ་ཞབས་ཝ་སི་ལབ་ཧ་ཝེལ་མཆོག་གི་མཛད་རྗེས་དང་བརྩམས་ཆོས་ཁག་ལ་དངོས་ཐོག་བདེན་འཚོལ་བྱས་ནས་ཕྱིར་མིག་ཅིག་བལྟས་ཚེ། ཁོང་གིས་དཔལ་འབྱོར་དང་བཟང་སྤྱོད་གཉིས་ཀ་སྤྱི་ཚོགས་འཕེལ་རྒྱས་ཡོང་ཐབས་ལ་མེད་དུ་མི་རུང་བའི་ཆ་རྐྱེན་ཞིག་ཆགས་ཡོད་པར་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད་ཀྱང་། དཔལ་འབྱོར་དང་བཟང་སྤྱོད་གཉིས་ལས་བཟང་སྤྱོད་ཀྱི་རིན་ཐང་གལ་ཆེ་བར་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད་པ་ལྟར། ཁོང་ཅེག་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སྲིད་འཛིན་ལ་བསྐོ་བཞག་གནང་རྗེས། ཆེས་ཐོག་མར་རྒྱལ་ཡོངས་ལ་གཏམ་བཤད་གནང་སྐབས་༧གོང་ས་མཆོག་དང་སྐབས་དེའི་ཡེ་ཤུའི་བླ་ཆེན་པོབ་ཇོན་པོལ་མཆོག་ལ་གདན་ཞུ་ཕུལ་ཡོད་པ་མ་ཟད། སྐུ་འཚོ་བཞུགས་སྐབས་འཛམ་གླིང་ཞི་བདེའི་ཆེད་མཛད་རྗེས་རླབས་ཆེན་བཞག་ཡོད་སྟབས། དམ་པ་ཁོང་ནི་དཔལ་འབྱོར་ལས་བཟང་སྤྱོད་གལ་ཆེ་བར་འཛིན་མཁན་གྱི་བཟང་སྤྱོད་སྲུང་དམག་ལྟ་བུ་ཞིག་ཆགས་ཡོད། ཅེས་གསུངས་འདུག

དཀྱིལ་ཤར་ཡུལ་གྲུའི་ནང་རང་ལུས་མེར་བསྲེགས་བྱུང་བའི་གནས་སྟངས་དང་འབྲེལ་བོད་ནང་གི་རང་ལུས་མེར་བསྲེགས་ཐད་གསུང་བཤད་གནང་དོན། སྲིད་འཛིན་དམ་པ་ཁོང་ ༢༠༡༡ ལོར་འདས་གྲོངས་བསྒྱུར་སྐབས་སུ་དཀྱིལ་ཤར་ཡུལ་གྲུའི་ནང་རང་ལུས་མེར་བསྲེགས་ཀྱི་གནས་སྟངས་བྱུང་ཡོད་པ་ལྟར། ད་བར་བོད་ནང་གི་བོད་མི་ ༡༣༢ ཙམ་གྱིས་བོད་ཀྱི་བདེན་དོན་དང་རང་རང་དབང་འཐབ་རྩོད་ཆེད་རང་ལུས་མེར་བསྲེགས་གནང་སྟེ། རྒྱ་ནག་གཞུང་གིས་བོད་ཐོག་འཛིན་པའི་དྲག་རྩུབ་སྲིད་བྱུས་ལ་ཞི་རྒོལ་གནང་ཡོད། གལ་ཏེ་སྲིད་འཛིན་དམ་པ་ཁོང་འཛམ་གླིང་འདིའི་ཐོག་སྐུ་འཚོ་བཞུགས་ཡོད་ཚེ། བོད་མིའི་སྒྲིག་འཛུགས་ལྟར་བོད་ནང་གི་རྒྱལ་གཅེས་དཔའ་བོ་དཔའ་མོ་ཚོའི་མངོན་ འདོད་ལ་རྒྱབ་སྐྱོར་གནང་སྲིད་པ་ཞིག་རེད། གང་ལ་ཞེ་ན། བོད་མི་རང་ལུས་མེར་བསྲེགས་གནང་མཁན་དེ་དག་ཀྱང་སྐུ་ཞབས་ཝ་སི་ལབ་ཧ་ཝེལ་མཆོག་ལྟར་རང་དབང་འཐབ་རྩོད་གནང་མཁན་ཤ་སྟག་ཆགས་ཡོད་སྟབས། རྒྱལ་སྤྱིའི་གཞུང་མང་ཡོངས་ནས་བཟང་སྤྱོད་ཀྱི་རིན་ཐང་གལ་ཆེར་བཟུང་སྟེ་རང་ལུས་མེར་བསྲེགས་གནང་སྟེ་རྒྱ་གཞུང་གི་སྲིད་ཇུས་ལ་ཞི་རྒོལ་གནང་མཁན་རྒྱལ་གཅེས་བོད་མི་ཚོའི་མངོན་འདོད་སྒྲུབ་ཆེད་རྒྱབ་སྐྱོར་གནང་རྒྱུར་འབོད་སྐུལ་ཞུ་བཞིན་ཡོད་པ་མ་ཟད། སྲིད་འཛིན་དམ་པ་སྐུ་ཞབས་ཝ་སི་ལབ་ཧ་ཝེལ་མཆོག་གིས་ལམ་སྟོན་གནང་བའི་ལྟ་གྲུབ་བཟང་པོ་དེ་དག་མི་རབས་ནས་མི་རབས་བར་རྒྱུན་འཁྱོངས་ཐུབ་པའི་རེ་སྐུལ་ཞུ་བཞིན་ཡོད། ཅེས་སོགས་གསུངས་འདུག

དེ་རིང་དུས་རབས་ཉེར་གཅིག་གི་རྒྱལ་སྤྱིའི་གླེང་སྟེགས་ཀྱི་མཇུག་བསྡོམས་ཉིན་མོར་སི་པན་གྱི་སྲིད་བློན་ཟུར་པ་སྐུ་ཞབས་ཨ་ཛེ་ནར་ (Jose Maria Aznar) མཆོག་གིས་གུ་ཡངས་དམངས་གཙོ་རིང་ལུགས་ (liberal democracy ) ནི་དམངས་གཙོའི་ལམ་ལུགས་ལེགས་ཤོས་ཤིག་ཆགས་ཡོད་ཀྱང་། ཡུ་རོབ་གཙོས་རྒྱལ་སྤྱིའི་རྒྱལ་ཁབ་ཁག་ཅིག་ནང་རྒྱལ་གཅེས་རིང་ལུགས་ཀྱི་བསམ་བློ་ཤུགས་ཆེན་དར་ཏེ། ད་ལྟ་རིང་ལུགས་འདི་ཉམས་དམས་སུ་འགྲོ་བཞིན་ཡོད་སྟབས། ད་ལྟ་ཡུ་རོབ་གཙོ་བོ་འགྱུར་བའི་རྒྱལ་ཁབ་ཁག་ནང་སྔ་རབས་ཀྱི་དམངས་གཙོའི་རིན་ཐང་(classical values of democracy) གྱི་ནུས་པ་གོང་མཐོར་གཏོང་བའི་དུས་ལ་བབ་ཡོད། ཅེས་གསུངས་འདུག

རྒྱ་གར་གྱི་ཆབ་སྲིད་ཚན་རིག་པ་སྐུ་ཞབས་ཡུ་གྷེན་དྷ་ར་(Yogendra Yadav)ལགས་ཀྱིས་དམངས་གཙོའི་ལམ་ལུགས་འདི་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་བཞིན་ཡོད་སྟབས། སྤྱི་འབངས་ཚོས་གཅེས་སྐྱོང་བྱེད་དགོས་པ་ལས་གཏོར་ཕམ་གཏོང་རྒྱུ་མེད་སྐོར་གཏམ་བཤད་གནང་ཡོད་པ་མ་ཟད། ཝེ་ནེ་ཛུ་ལའི་སློབ་ཕྲུག་གི་མགོ་ཁྲིད་ཇེན་ (Juan Requesens) ལགས་ཀྱིས་དམངས་གཙོའི་རྒྱལ་ཁབ་ནང་སོ་སོའི་རང་དབང་རྩོད་རྒྱུའི་ཐོབ་ཐང་ཡོད་པ་དང་། རང་དབང་ནི་མིས་བརྩི་མཐོང་བྱ་ཡུལ་གྱི་དགོས་མཁོ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཆགས་ཡོད་སྟབས། སོ་སོས་རྩོད་ལེན་བྱེད་དགོས་ཞེས་དང་། རྒྱ་རིགས་རྩོམ་པ་པོ་མཱ་རུང་(Murong Xuecun) གིས་རྒྱ་ནག་གི་དམར་པོའི་རིང་ལུགས་དང་འབྲེལ་ཧོང་ཀོང་གི་གནས་བབ་སྐོར་ལ་གཏམ་བཤད་སོགས་གནང་སྟེ་རྒྱལ་སྤྱིའི་གླེང་སྟེགས་དེ་མཇུག་སྒྲིལ་ཡོད་འདུག

༼དུས་རབས་ཉེར་གཅིག་གི་གླེང་སྟེགས༽ཞེས་པ་འདི། ༡༩༩༦ ལོར་ཅེག་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སྲིད་འཛིན་དམ་པ་ཝ་སི་ལབ་ཧ་ཝལ་ (Václav Havel) མཆོག་དང་། ཉི་ཧོང་གི་གཏོང་ཕོད་ཅན་སྐུ་ཞབས་ཡོ་ཧི་ (Yohei Sasakawa) ལགས། ནོ་བྷེལ་ཞི་བདེའི་གཟེངས་རྟགས་བཞེས་མྱོང་མཁན་ཨེ་ལི་ཝེ་སེལ་ (Elie Wiesel) ལགས་བཅས་ཀྱིས་དབུ་འཛུགས་གནང་བ་ཞིག་ཡིན་པ་དང་། ལྷན་ཚོགས་འདིའི་དམིགས་ཡུལ་གཙོ་བོ་ནི་ཅེག་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སྲིད་འཛིན་དམ་པ་ཝ་སི་ལབ་ཧ་ཝལ་མཆོག་གིས་བསྐྲུན་པའི་དམངས་གཙོའི་རིན་ཐང་དང་། འགྲོ་བ་མིའི་ཐོབ་ཐང་ལ་བརྩི་བཀུར། སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་གནས་སྟངས་ཇེ་བཟང་དུ་གཏོང་རྒྱུ། ཆོས་ལུགས་དང་མི་རིགས། རིག་གཞུང་འདྲ་མིན་མཐུན་སྒྲིལ་གོང་འཕེལ་གཏོང་ཆེད་བཅས་ཡིན་འདུག

གསར་འགོད་པ། དོན་གྲུབ།