རྒྱ་ནག་གི་སྲིད་དོན་དབྱེ་ཞིབ་པ་མེ་ཆིལ་ཁོལ། (J. Michael Cole)
ཉེ་བའི་ལོ་ངོ་འདི་དག་ནང་སྲིད་དབང་གཅིག་སྡུད་དང་དཔལ་འབྱོར་འཕེལ་རྒྱས་ཅན་གྱི་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་ལ་མཚོན་ན། རྒྱལ་ཁབ་དེའི་སྤྱི་ཚོགས་རིང་ལུགས་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་ལམ་ལུགས་དེས་དམངས་གཙོའི་ལམ་ལུགས་ཅི་མི་སྙམ་པར་གད་སྙིགས་ཁྲོད་འདོར་གྱི་ཡོད་པ་འདྲ་སྟེ། དེང་གི་རྒྱ་ནག་གི་བྱ་སྤྱོད་འདི་དག་ཅི་ཡིན་ཆ་མི་འཚལ་བའི་ཡ་མ་ཟུང་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཅིང་། རྒྱ་ནག་གི་སྲིད་དབང་ལམ་ལུགས་ལག་བསྟར་བྱས་པ་དང་བསྟུན་ཏེ། དབང་སྒྱུར་འོག་གི་ཚོགས་སྡེ་ཆུང་གྲས་ཤིག་གི་ཛ་དྲག་གནས་སྟངས་ལས་ཀྱང་སྲིད་གཞུང་གང་དེ་ནི་སྔར་བས་འཇིགས་སུ་རུང་བ་ཞིག་ཏུ་སྣང་འོང་།
སྨྱོ་ཚུབ་དང་ཉེས་ཆད་ཐལ་དྲགས་པའི་དབང་གིས། སྲིད་འཛིན་ཞི་ཅེན་ཕེན་གྱི་པེ་ཅིན་གཞུང་ལ་ཡིད་ཆེས་དཀའ་ཞིང་། ཐ་ན་རྒྱ་ནག་མི་མང་དང་རྒྱ་ནག་གི་ཉེ་འཁོར་དུ་འཚོ་བའི་མི་སུ་ཡིན་རུང་། ཁོ་ཚོར་རང་དབང་མེད་པའི་ཕམ་ཁ་འདི་ལ་དོ་སྣང་འབྱུང་གི་ཡོད།
འདས་པའི་ལོ་ངོ་འདི་དག་རིང་རྒྱ་ནག་གི་དཔལ་འབྱོར་འདུ་འགོད་གློ་བུར་ཡར་རྒྱས་ཕྱིན་ཏེ། མི་འབོར་ཡ་ས་མང་པོ་ཉམ་ཐག་དབུལ་ཕོངས་ཀྱི་གནས་བབ་ལས་བསྐྱབས་པར་བརྟེན་ཏེ། པེ་ཅིན་གཞུང་གིས་འཛམ་གླིང་དཔལ་འབྱོར་ཁྲོམ་རའི་ནང་གོ་གནས་གལ་ཆེན་ཟིན་པ་དང་། དུས་མཚུངས་སུ་ང་ཚོས་ཀྱང་རྒྱ་ནག་ནི་སྔར་བས་བློ་གཏད་ཆོག་པར་ངོས་འཛིན་བྱས་ཤིང་། དེ་ལ་བརྟེན་ནས་རྒྱ་ནག་ཁོ་རང་ཚོའི་སྤྱི་ཚོགས་སྟེང་དུའང་པེ་ཅིན་གཞུང་ལ་སྔར་བས་མཐུན་འགྱུར་སྣ་ཚོགས་ཀྱི་རེ་འབོད་ཞུ་བའི་འདུན་པ་བཅངས་པ་རེད།
གང་ལྟར་རྒྱ་ནག་དམར་ཤོག་ཚོགས་པས་རྒྱལ་ནང་གི་དཔལ་འབྱོར་རྩོད་རྙོག་མང་པོ་ལེགས་པོར་འདུམ་པ་དང་། རྒྱ་ནག་མི་མང་གི་མིག་ནང་དུ་དམར་ཤོག་ཚོགས་པའི་སྒྲིག་འཛུགས་དེ་ཡང་སྔར་བས་ཁྲིམས་མཐུན་ལུགས་མཐུན་ཞིག་ཏུ་མཐོང་གི་ཡོད་སྟབས། དཔལ་འབྱོར་དང་ཆེ་མཐོང་གང་གི་ཐད་ནས་ཀྱང་རྒྱ་ནག་དམར་ཤོག་ཚོགས་པར་མི་མང་གི་བརྩི་བཀུར་ཐོབ་ཀྱི་ཡོད།
གཅིག་བྱས་ན། མི་མང་གི་བརྩི་བཀུར་ཐོབ་པར་བརྟེན་ཏེ། དམར་ཤོག་ཚོགས་པས་ཐ་ན་ཆབ་སྲིད་གུ་ཡངས་ལམ་ཕྱོགས་སུ་བསྐྱོད་པའི་སྟ་གོན་ལའང་མནོ་བསམ་གཏོང་ངེས་ཡིན་ཞིང་། རིམ་བཞིན་དམར་ཤོག་ཚོགས་པར་སྐྱོན་བརྗོད་ཐེར་འདོན་གང་ཡང་མི་ཆོག་པར་སྲིད་ཇུས་གུ་ཡངས་སུ་བཏང་བར་བརྟེན་ཏེ། སྤྱི་དམངས་ཐོབ་ཐང་དང་སྤྱི་ཚོགས་ཁྱོན་ཡོངས་ཀྱི་བརྡ་འཕྲིན་རང་དབང་སོགས་གྱི་འགལ་འདུ་ཇེ་ཆེར་འགྲོ་སྲིད།
ཡིན་ན་ཡང་དེ་དམར་ཤོག་ཚོགས་པས་བསམ་བཞིན་བྱས་པ་ཞིག་མ་ཡིན་པར། ལྡོག་སྟེ་འཛམ་གླིང་སྟེང་གི་དཔལ་འབྱོར་འཕེལ་རྒྱས་ཅན་ཨང་གཉིས་པར་གྱུར་བའི་རྒྱ་ནག་གཞུང་ཁ་ཕྱོགས་གཞན་ཞིག་ཏུ་འཁོར་ཏེ། རྒྱ་ནག་རྒྱལ་ཁབ་དེ་ཡང་དུས་ཡུན་རིང་བོར་ཉམ་རྒུད་དུ་གྱུར་བའི་སྔོན་མའི་དུས་བསྐལ་དུ་ཕྱིར་འཁྲིད་ཐབས་སུ་འཇིག་ཉེན་སློང་གི་ཡོད། དེར་བརྟེན། རྒྱ་ནག་གཞུང་ཕར་ལྟོས་ཚོད་ཀྱིས་ཉེན་རྟོག་པའི་རྒྱལ་ཁབ་ཞིག་ཏུ་མཐོང་ཡོང་།
དང་ཐོག་མི་མང་གི་དགའ་བསུ་ཐོབ་པའི་སྐུ་ཞབས་ཞི་ཅེན་ཕེན་གྱི་ལྐོག་ཟ་རུལ་སུངས་ཚར་གཅོད་ཀྱི་ལས་འགུལ་དེ་ལ་ཁ་གཏད་ཀྱི་ཕྱོགས་འགལ་བ་ཚོ་ཚར་གཅོད་པའི་བྱེད་ཐབས་དམིགས་བསལ་བ་ཞིག་ཐོབ་ཅིང་། འཐབ་རྩོད་དེའི་ཁྲོད་དུ་ཞི་ཅེན་ཕེན་ཁོ་རང་གི་ཁ་གཏད་དུ་ལངས་མཁན་ (དོན་ངོ་མར་ཁོ་ཚོ་ཞི་ཅེན་ཕེན་གྱི་ཁ་གཏད་དུ་ལངས་ཡོད་མེད་བཤད་དཀའ) ཚོས་དམར་ཤོག་ཚོགས་པའི་ཁྲིམས་འགལ་ལུགས་ལྡོག་གི་སྒྲིག་ཁྲིམས་སྣ་ཚོགས་དམིགས་འབེན་བཟུང་ཡོད།
དུས་རྒྱུན་དཔྱ་ཁྲལ་བཅའ་ཡིག་དང་ཁྲིམས་མཐུན་ལམ་ལུགས་ཐད་ཀྱི་རྒྱ་ནག་གི་མངོན་གསལ་དོད་པོའི་ཁྲིམས་མེད་ལུགས་མེད་དང་དེའི་འགུལ་འདུ་སོགས་ཁ་རུ་ཁྱེར་ནས། རྒྱ་ནག་དམར་ཤོག་ཚོགས་པས་མངོན་སུམ་འཛེམ་མེད་ལ་རང་གི་ཁ་གཏད་ཀྱི་མི་སུ་ཡིན་ཡང་ནག་པོ་བཟོ་བཞིན་ཡོད་པ་མ་ཟད། བསྙོན་འཛུགས་འདི་འདྲར་བརྟེན་ནས་རྒྱལ་ནང་གི་ལྐོག་ཟ་རུང་སུངས་ཀྱི་གྲས་སུ་མི་ཐེ་བའི་ཕྱོགས་འགལ་བ་ཚོའང་ཚར་གཅོད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།
རྒྱལ་ནང་གི་ལྐོག་ཟ་རུལ་སུངས་ཚར་གཅོད་ལས་འགུལ་འདི་རང་ཤུགས་སུ་བྱུང་བ་ཞིག་གམ། སྐུ་ཞབས་ཞི་ཅེན་ཕེན་གྱི་དབང་བསྒྱུར་ལས་བྱུང་བ། ཡང་ན་ཁོ་རང་གི་ཁ་གཏད་ཕྱོགས་འགལ་བ་ཚོ་རྒྱང་ཕུད་གཏོང་ཐབས་སོགས་གང་ཡིན་ཡང་། དེང་སྐབས་རྒྱ་ནག་གི་ལྟ་ཞིབ་པ་ཚོའི་ཁྲོད་དུ་ལས་འགུལ་འདིའི་ཐད་ལ་འགལ་ཟླའི་རྩོད་གླེང་འབྱུང་མུས་རེད། གང་ལྟར་ཉེ་ལམ་ཞིག་ནས་ཁོར་ཡུག་འདིར་གསལ་བོར་མཐོང་ཐུབ་པ་ཞིག་ནི། འཐབ་རྩོད་འདིའི་ཁྲོད་དུ་ཤོག་ཁག་གཅིག་ཉི་མ་ཞིག་ལ་ཚོགས་སྡེ་ཆུང་ཆུང་ཞིག་ཏུ་གྲུབ་ཅིང་། ཚོགས་སྡེ་ཆུང་ཆུང་དེས་སི་ཏ་ལེན་གྱི་ཨུ་རུ་སུ་མཉམ་འབྲེལ་རྒྱལ་ཁབ་དང་ཡང་ན་མའོ་ཙི་ཏུང་གི་རྒྱ་ནག་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་གང་རུང་གི་བྲག་ཅ་འཁྱིལ་བའི་ཕྱིས་འབྱུང་གི་ནག་ཉེས་སྣ་ཚོགས་དམིགས་འབེན་དུ་འཛིན་ངེས་རེད།
དེ་བས་ཀྱང་སེམས་འཚབ་ལངས་བ་ཞིག་ནི་རྒྱ་ནག་གཞུང་གིས་སྤྱི་ཚོགས་སྟེང་དམ་དྲག་མཁྲེགས་འཛིན་བྱེད་མུས་ཡིན་པ་རེད། དེ་ཡང་དྲ་ལམ་བདེ་སྲུང་རྩ་ཁྲིམས་ཀྱི་གྲོས་གཞི་གསར་བ་དང་སྒེར་གྱི་དྲ་ཚིགས་གཉེར་མཁན་ཚོར་དྲག་གནོན། རྒྱལ་སྲུང་བཅའ་ཁྲིམས་གསར་བ་བརྒྱུད་བསྒྲགས་བཅས་ཀྱིས་མཚོན་ཞིང་། རྒྱ་ནག་གི་ཁྱབ་ཆེ་ཞིང་ངེས་གཏན་མེད་པའི་རྒྱལ་སྲུང་ཁག་ཐག་གི་འགྲེལ་བརྗོད་དེ་ཡང་དོན་དམ་རྒྱལ་ནང་གི་སྨྲ་བརྗོད་རང་དབང་ལ་དམ་དྲག་བྱེད་རྒྱུ་མ་ཟད། ཐ་ན་རང་རྒྱལ་རང་སྲུང་གིས་འཚོ་བའི་ཐེ་ཝན་མི་མང་གིས་ཀྱང་རྒྱལ་སྲུང་བཅའ་ཁྲིམས་གསར་བ་བརྩི་སྲུང་དགོས་པར་བཙན་འགེལ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།
དེར་མ་ཟད། ཉེ་ལམ་རྒྱ་ནག་གི་དཔོན་རིགས་ཚོས ‘ཁྱབ་ཆེ་བའི་ཁྲིམས་འགལ་སྒྲིག་འཛུགས’ སུ་འགྲེལ་བརྗོད་ཀྱིས་རྒྱལ་ནག་རྒྱལ་ཡོངས་སུ་དྲག་གནོན་ཤུགས་ཆེར་བྱས་པའི་ཁྲོད་དུ་འགྲོ་བ་མིའི་ཐོབ་ཐང་རྩོད་ལེན་ལས་འགུལ་བ་དང་དེ་དག་གི་ཁྲིམས་རྩོད་པ་སོགས་ཡུལ་མི་ ༡༠༠ ལྷག་འཛིན་བཟུང་བཙོན་འཇུག་དང་རེ་འགའ་གར་སོང་ཆ་མེད་དུ་གྱུར་བ་དེ་ཡང་རྒྱ་ནག་ནང་གི་གཞུང་འབྲེལ་མ་ཡིན་པའི་ཚོགས་སྡེ་ཁག་ལ་དྲག་གནོན་བྱེད་བཞིན་པའི་མཚོན་རྟགས་ཤིག་ཡིན་ཞིང་། སྤྱི་དམངས་ཐོབ་ཐང་དོན་གཉེར་བར་དྲག་གནོན་དང་སྤྲུལ་སྐུ་བསྟན་འཛིན་བདེ་ལེགས་རིན་པོ་ཆེའི་སྐུ་ཁམས་བདེ་ཐང་ལ་བརྟག་དཔྱད་སྨན་བཅོས་མ་བྱས་པར་རྒྱ་ནག་གི་བཙོན་ཁང་རིང་དུ་བཀྲོངས་པའི་གནད་དོན་བཅས་ཀྱི་ཐད་ལ་འཛམ་བུ་གླིང་གིས་སྐྱོན་བརྗོད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པ་མ་ཟད། འགྲོ་བ་མིའི་ཐོབ་ཐང་དོན་གཉེར་བ་འཇུ་བཟུང་དང་སྤྲུལ་སྐུ་བསྟན་འཛིན་བདེ་ལེགས་སྐུ་བཀྲོངས་པའི་གནད་དོན་དེའི་རྐྱེན་པས། ཕྱིའི་རྒྱལ་ཁབ་ཁག་ནང་ཡོད་པའི་རྒྱ་ནག་གི་གཞུང་ཚབ་ཁང་ (དེའི་ནང་ཧྥ་རན་སིའི་གྲོང་ཁྱེར་སན་ཧྥ་རན་སེ་ཁོ་དང་ཨ་རིའི་གྲོང་ཁྱེར་ནེའུ་ཡོག་ནང་ཡོད་པའི་རྒྱ་ནག་གི་གཞུང་ཚབ་ཁང་ཡང་འདུ) ཁག་ལ་ངོ་རྒོལ་གྱི་མེ་སྟག་མཆེད་ཀྱིན་ཡོད།
དམ་དྲག་གི་བཅའ་ཁྲིམས་འདི་དག་ལ་བརྟེན་ནས་གཞུང་འབྲེལ་མ་ཡིན་པའི་རང་རྒྱལ་གྱི་ཚོགས་སྡེ་ཁག་དང་ཁྲིམས་རྩོད་པ། སྒེར་གྱི་དྲ་ཚིགས་གཉེར་མཁན། གསར་འགོད་པ་བཅས་ལ་དྲག་གནོན་བྱེད་པའི་སྒེར་གཅོད་སྲིད་གཞུང་ཞིག་གིས་ཉེ་བའི་རྒྱལ་སྤྱིའི་དཔལ་འབྱོར་ཁྲོམ་རའི་ཉམ་ཉེས་ཐད་ལ་བྱེད་ནུས་ཅི་ཡང་འདོན་མི་སྲིད་ལ། སྲིད་དབང་སྒེར་གཅོད་རིང་ལུགས་ནི་རྒྱལ་སྤྱིའི་སྟོབས་ཤུགས་ཤིག་ཏུ་ནམ་ཡང་འགྱུར་མི་སྲིད། དེ་ལས་ལྡོག་སྟེ་ཟིང་ཆ་དང་སྨྱོ་ཚུབ། འཇིགས་སྐྲག་སོགས་མྱོང་མི་དགོས་པའི་ཆེད་དུ། དེང་སྐབས་སྲིད་དབང་སྒེར་གཅོད་རིང་ལུགས་འགོག་རྒོལ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་ཅིང་། ཆབ་སྲིད་སྨྲ་མཁན་སྐུ་ཞབས་པེ་ཐན་ལིན་གྱིས་ཁོང་གི་བརྩམས་ཆོས་གསར་བ “རྒྱ་ནག་མཚོན་དཔེ” (The China Model) ཞེས་པའི་ནང་རྒྱ་ནག་གི་སྤྱི་ཚོགས་རིང་ལུགས་ཀྱི་དགེ་སྐྱོན་ཐད་ལ་ལྟ་ཚུལ་མང་པོ་བཏོན་ཡོད་པ་རེད།
མ་ཡིག་འབྲེལ་ཐག http://www.nationalinterest.org/feature/xi-jinping-losing-control-china-13366
