ནོ་བྷེལ་སྨན་རྫས་གཟེངས་རྟགས་སྤྲད་འདུག

ཁ་སང་འདི་ལོའི་ནོ་བྷེལ་རྫས་འགྱུར་གཟེངས་རྟགས་དེ་ཨ་རིའི་ཀླད་རྩའི་ཚན་རིག་པ་ཞིག་དང་ནོར་ཝེའི་ཀླད་རྩའི་ཚན་རིག་པ་བཟའ་ཟླ་གཉིས་བཅས་ལ་སྤྲད་ཡོད་འདུག

ཁ་སང་ད་ལོའི་ནོ་བྷེལ་སྨན་རྫས་གཟེངས་རྟགས་དེ། ཨ་རིའི་ཀླད་རྩའི་ཚན་རིག་པ་ཇོན་ཨོ་ཁེ་ཧྥེ་ (John O’Keefe) ལགས་དང་། ནོར་ཝེའི་ཀླད་རྩའི་ཚན་རིག་པ་ལྕམ་བྷེར་ཌི་མོ་སར་ (May-Britt Moser) དང་ཁོ་མོའི་བཟའ་ཟླ་ཨེ་ཌི་ཝར་ཌི་མོ་སར་ (Edvard Moser) ལགས་བཅས་སུ་ཐོབ་ཡོད་ཅིང་། དེ་ནི་ཁོ་ཚོས་མིག་ཤེས་ཀྱིས་རིག་པའི་གནས་ཚུལ་དག་ཀླད་པས་གསོག་ཉར་བྱས་པར་བཀོད་སྒྲིག་བྱེད་མཁན་གྱི་ཀླད་རྩའི་མ་ལག་གི་ཕྱོགས་སྟོན་ས་ཁྲ་ (Inner GPS) ཅེས་པ་ཞིག་གསར་རྙེད་བྱུང་བར་བརྟེན་ཏེ་སྤྲད་པ་ཞིག་ཡིན་འདུག  

འདིའི་ཐད་ནོ་བྷེལ་གཟེངས་རྟགས་ལྷན་ཚོགས་ཀྱིས་བརྗོད་པར། “དེ་སྔོན་ཚན་རིག་པས་ཙི་ཙིའི་དབང་རྩར་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པའི་གྲུབ་དོན་དང་ད་རེབ་མིའི་ཀླད་རྩའི་དབང་ཤེས་ཐོག་ཉམས་ཞིབ་བྱས་པའི་གྲུབ་དོན་དག་གཅིག་མཚུངས་དང་། རིག་ཤེས་ཀྱི་གནས་ཚུལ་དག་རྟོག་ཐུབ་པའི་ཀླད་རྩའི་མ་ལག་ཅིག་གསར་རྙེད་ཐུབ་པ་དེས། དྲན་ཤེས་ཉམས་པའི་ནད་པའི་གནས་ཚུལ་ཤེས་རྟོགས་ཐུབ་པར་ཕན་ཐོགས་ཆེན་པོ་བྱུང་ཡོད་པ་མ་ཟད། གསར་རྙེད་བྱུང་བའི་ཀླད་རྩའི་མ་ལག་གི་ཕྱོགས་སྟོན་ས་ཁྲ་ (Inner GPS) འདིས་ཀླད་པའི་ཚན་རིག་གི་སྟོང་ཆ་མང་པོ་ཞིག་བསྐངས་ཐུབ་ཡོད།”ཅེས་བརྗོད་འདུག

ནོ་བྷེལ་སྨན་རྫས་གཟེངས་རྟགས་ལྷན་ཚོགས་ཀྱི་ཚོགས་གཙོ་ཇུ་ལན་ (Juleen Zierath) ལགས་ཀྱིས། “རིག་ཤེས་ལ་བརྟེན་ནས་ས་ཁུལ་དང་འགྲོ་ལམ་འཚོལ་བྱེད་ཀྱི་ཀླད་རྩ་ (grid cell) དང་ས་ཁུལ་རྟོག་ཞིབ་ཀྱི་དབང་རྩ་(place cells)གསར་རྙེད་མཁན་རྣམ་པར་བསྔགས་བརྗོད་ཞུ་རྒྱུ་དང་། ད་ཆ་ང་ཚོར་ཀླད་རྩའི་མ་ལག་གི་ཕྱོགས་སྟོན་ས་ཁྲ་འདི་མེད་པ་ཡིན་ཚེ། ང་ཚོ་འཚོ་གནས་ཐུབ་རྒྱུ་ཁག་པོ་རེད་བསམ་གྱི་འདུག”ཅེས་བརྗོད་འདུག  

༡༩༧༡ ལོར་ད་ལྟ་རང་ལོ་ ༧༥ ཡིན་པའི་ལོན་ཌོན་གཙུག་ལག་སློབ་ཆེན་གྱི་ཀླད་པའི་ཚན་རིག་པ་ཇོན་ཨོ་ཁེ་ཧྥེ་ (John O’Keefe) ལགས་ཀྱིས། ད་རེབ་གསར་རྙེད་བྱུང་བའི་ཀླད་རྩའི་མ་ལག་གི་ཕྱོགས་སྟོན་ས་ཁྲ་(Inner GPS) ཡི་གྲུབ་ཆ་ཐོག་མ་དེ། ཚན་རིག་པས་ཚན་རིག་བརྟག་དཔྱད་ཀྱི་ཤེལ་སྒྲོམ་ནང་ཙི་ཙིས་འགྲུལ་བཞུད་གང་འདྲ་བྱེད་མིན་ལ་བལྟས་ཏེ། ས་ཁུལ་རྟོག་ཞིབ་ཀྱི་དབང་རྩ་(place cells)ཞེས་པ་ཞིག་གསར་རྙེད་བྱུང་བ་དང་། ༢༠༠༥ ལོར་ནོར་བྷེལ་གྱི་ཀླད་རྩའི་ཚན་རིག་པ་ལྕམ་བྷེར་ཌི་མོ་སར་དང་ཁོ་མོའི་བཟའ་ཟླ་ཨེ་ཌི་ཝར་ཌི་མོ་སར་ (Edvard Moser) རྣམ་གཉིས་ཀྱིས། རིག་ཤེས་ལ་བརྟེན་ནས་ས་ཁུལ་དང་འགྲོ་ལམ་འཚོལ་བྱེད་ཀྱི་ཀླད་རྩ་ (grid cell) ཞེས་པ་གསར་རྙེད་ཐུབ་སྟེ། དྲན་ཤེས་ཉམས་པའི་ནད་པའི་ཀླད་རྩའི་བྱ་འགུལ་དག་ཤེས་རྟོགས་ཐུབ་པར་གྲུབ་འབྲས་ཆེན་པོ་བྱུང་ཡོད་སྟབས། ཁ་སང་ནོ་བྷེལ་གཟེངས་རྟགས་ལྷན་ཚོགས་ཀྱིས་ད་ལོའི་སྨན་རྫས་ཀྱི་གཟེངས་རྟགས་དེ་ཁོང་རྣམ་པར་ཕུལ་བ་ཞིག་ཡིན་འདུག

ཀླད་རྩའི་ཚན་རིག་པ་ལྕམ་བྷེར་ཌི་མོ་སར་ལགས་ཀྱིས། “ཆེ་བསྟོད་གཟེངས་རྟགས་འདི་ནི། ང་ཙམ་མིན་པར་ང་དང་མཉམ་དུ་ལོ་ ༣༠ ལྷག་རིང་ལས་ཀ་བྱེད་མཁན་དག་ལའང་ཕུལ་བ་ཞིག་ཡིན་སྟབས། མ་འོངས་པར་ང་ཚོས་མུ་མཐུད་འདི་ལས་ལྷག་པར་ལས་དོན་ཐོག་ནུས་པ་བཏོན་ཏེ། ཚན་རིག་དང་སྤྱི་ཚོགས་ལ་ལེགས་སྐྱེས་འབུལ་རྒྱུ་ཡིན།”ཞེས་དང་། ཁོ་མོའི་བཟའ་ཟླ་ཨེ་ཌི་ཝར་ཌི་མོ་སར་ལགས་ཀྱིས་ནོ་བྷེལ་གྱིས་ “ད་རེབ་གཟེངས་རྟགས་ཐོབ་པ་འདིས་ང་ལ་སེམས་ཤུགས་འཕར་མ་ཞིག་སྤྲད་བྱུང་།”ཞེས་བརྗོད་འདུག

འདི་ལོའི་སྨན་རྗས་ཐོག་གཟེངས་རྟགས་ཐོབ་མཁན་རྣམས་ལ་ན་ནིང་ཀོ་ལིམ་པི་ཡ་གཙུག་ལག་སློབ་ཆེན་གྱི་ཨ་སྒོར་ས་ཡ་ ༡།༡ ཅན་གྱི་སྨན་རྫས་རིག་པའི་བྱ་དགའ་ (Louisa Gross Horwitz Prize) ཞེས་པ་དེ་ཡང་ཐོབ་ཡོད་འདུག 

༢༠༡༣ ལོའི་ནོ་བྷེལ་སྨན་རྫས་གཟེངས་རྟགས་ཨ་རིའི་ཡལ་གཙུག་ལག་སློབ་ཆེན་གྱི་སྐྱེ་ལྡན་རྫས་སྦྱོར་ཚན་རིག་པ་ཇེམ་སི་ (James Rothman) ལགས་དང་། ཁེད་ལི་ཧྥོར་ནི་ཡའི་གཙུག་ལག་སློབ་ཆེན་གྱི་སློབ་དཔོན་ཆེན་མོ་བ་རན་ཌི་ (Randy Schekman)ལགས། སེ་ཌན་ཧྥོར་ཌི་གཙུག་ལག་སློབ་ཆེན་གྱི་རྫས་རྡུལ་དང་སྦུབས་ཕྲན་སྡེ་ཚན་གྱི་སློབ་དཔོན་ཆེན་མོ་བ་ཋའོ་མཱ་སེ་ (Thomas Suedhof) ལགས་བཅས་ལ་ཐོབ་ཡོད་ཅིང་། ཁོང་ཅག་གིས་སྦུབས་ཕྲན་ (Cell) གྱིས་སྐྱེས་ལྡན་གཟུགས་ཕུང་ནང་ཕར་ཚུར་འགྲོ་སྐྱོད་ཀྱི་སྟངས་འཛིན་ཇི་ལྟར་བྱེད་པ་དང་། སྦུབས་ཕྲན་རེ་རེ་ནི་རྫས་རྡུལ་མ་ལག་ཡིན་སྟབས་དེས་རྫས་རྡུལ་ ( Molecules) འཕེལ་རྒྱས་དང་འགུལ་སྐྱོད་ཇི་ལྟར་བྱེད་པ། སྦུབས་ཕྲན་ནང་རྫས་རྡུལ་གང་ཞིག་ཡུལ་དུས་ཏག་ཏག་ནང་སྤྲོད་ལེན་ཐུབ་པའི་རྫས་རྡུལ་རྣམ་གཞག་གསར་གཏོད་བྱས་ཡོད་འདུག 

ནོ་བྷེལ་གཟེངས་རྟགས་ནི་རྫས་འགྱུར་མཁས་ཅན་ཨལ་ཧྥར་ཌི་ནོ་ཝལ་ (Alfred Nobel) མཆོག་གིས་མཚན་ཐོག་ནས་གནང་མགོ་ཚུགས་ཡོད་ཅིང་། ༡༩༠༡ ལོར་ནོ་བྷེལ་གཟེངས་རྟགས་ཐོག་མ་དེ་སྤྲད་ཡོད་པ་དང་། བདུན་ཕྲག་འདིའི་ནང་ ༢༠༡༤ ལོའི་ནོ་བྷེལ་དངོས་ཁམས་རིག་པ་དང་། རྫས་འགྱུར་རིག་པ། རྩོམ་རིག ཞི་བདེའི་གཟེངས་རྟགས་བཅས་འབུལ་ལམ་ཞུ་རྒྱུ་ཡིན་པ་མ་ཟད།  ཟླ་འདིའི་ཚེས་ ༡༣ ཉིན་ནོ་བྷེལ་དཔལ་འབྱོར་རིག་པའི་གཟེངས་རྟགས་དེ་འབུལ་རྒྱུ་ཡིན་འདུག 

ཇོན་ཨོ་ཁེ་ཧྥེ་ (John O’Keefe) ལགས་ནི། ༡༩༣༩ ལོའི་ཟླ་ ༡༡ ཚེས་ ༡༨ ཉིན་སྐྱེས་པ་དང་། ད་ལྟ་ལོན་ཌོན་གཙུག་ལག་སློབ་ཆེན་གྱི་གཟུགས་ཕུང་ཆགས་རིམ་(Anatomy) ཚན་པའི་སློབ་དཔོན་དང་ཀླད་པའི་ཚན་རིག་པ་ཞིག་ཀྱང་ཡིན་འདུག ལྕམ་བྷེར་ཌི་མོ་སར་ (May-Britt Moser) ལགས་ནི། ༡༩༦༣ ལོའི་ཟླ་༡ ཚེས་ ༤ ཉིན་སྐྱེས་པ་དང་། ཁོ་མོའི་བཟའ་ཟླ་ཨེ་ཌི་ཝར་ཌི་མཱོ་སར་ (Edvard Moser) ལགས་ནི། ༡༩༦༢ ལོའི་ཟླ་ ༤ ཚེས་ ༢༧ ཉིན་སྐྱེས་ཤིང་། ཁོང་རྣམ་གཉིས་ནོར་ཝེའི་གྲོང་ཁྱེར་(Trondheim)ནང་ཡོད་པའི་ཚན་རིག་དང་འཕྲུལ་ལས་ཚན་རྩལ་གཙུག་ལག་སློབ་ཆེན་གྱི་སློབ་དཔོན་དང་། སེམས་ཁམས་ཚན་རིག་པ་དང་ཀླད་པའི་ཚན་རིག་གི་ཕྱག་ལས་གནང་བཞིན་ཡོད་འདུག