རྒྱ་ནག་གཞུང་གིས་རྒྱལ་ཁབ་ཁ་བྲལ་གཏོང་ཐབས་ཀྱི་བྱ་སྤྱོད་སྤེལ་ཡོད་པའི་ཉེས་མིང་འོག་ཚེ་བཙོན་གྱི་ཁྲིམས་ཐག་བཅད་ཡོད་པའི་ཡུ་གུར་མི་རིགས་ཀྱི་རང་དབང་འཐབ་རྩོད་པ་ཨེ་ཧམ་ཊོ་ཊི་ལགས་སུ་ཡུ་རོབ་གྲོས་ཚོགས་ཀྱི་རང་དབང་གཟེངས་རྟགས་ཐོབ་ཡོད་འདུག
ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༩ ལོའི་ཡུ་རོབ་མཉམ་འབྲེལ་གྲོས་ཚོགས་ཀྱི་རང་དབང་གཟེངས་རྟགས་(Sakharov Prize) ཞེས་པ་རྒྱ་ནག་གི་བཙོན་འོག་ཏུ་ཡོད་པའི་ཡུ་གུར་རྩོམ་པ་པོ་དང་། རྒྱ་ནག་པེ་ཅིན་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་དཔལ་འབྱོར་རིག་པའི་སློབ་དཔོན་གཞོན་པ་ཟུར་པ་སྐུ་ཞབས་ཨེ་ཧམ་ཊོ་ཊི (Ilham Tohti )ལགས་སུ་འབུལ་གཏན་འཁེལ་ཡོད་པ་གསལ་བསྒྲགས་བྱས་འདུག
གནད་དོན་དེའི་ཐད་ཡུ་རོབ་གྲོས་ཚོགས་ཀྱིས་སྤེལ་བའི་གསལ་བསྒྲགས་ནང་སྐུ་ཞབས་ཨེ་ཧམ་ཊོ་ཊི་ལགས་ཀྱིས་སྙིང་སྟོབས་ཞིམ་པ་མེད་པའི་ཐོག་ནས་རང་དབང་དང་འགྲོ་བ་མིའི་ཐོབ་ཐང་འཐབ་རྩོད་དང་། ལྷོད་པ་མེད་པའི་ངང་རྒྱ་ནག་གཞུང་དང་ཡུ་གུར་རང་སྐྱོང་ས་ཁུལ་བར་གྲོས་མོལ་དང་ཕན་ཚུན་བསམ་ཤེས་ཡོང་ཐབས། རྒྱ་ནག་གཞུང་ནས་ཡུ་གུར་མི་རིགས་ས་གནས་རང་སྐྱོང་གི་ཁྲིམས་གཞི་ལག་ལེན་དོན་འཁྱོལ་ཡོང་བར་འབད་བརྩོན་དང་སྐུལ་མ་བྱས་ཡོད་སྐོར་བརྗོད་ཡོད་པ་དང་། ཡུ་རོབ་གྲོས་ཚོགས་ཀྱི་འགན་འཛིན་ཌེ་ཝེ་དྷི་སཱ་སོ་ལའེ་(David Sassoli)ཡིས་ཨེ་ཧམ་ལགས་ཀྱིས་མི་ཚེ་ཧྲིལ་བོ་བདེན་པའི་འཐབ་རྩོད་ཆེད་བཏང་བར་གཟེངས་རྟགས་འདི་འབུལ་གཏན་འཁེལ་བ་ཡིན་ལ། ང་ཚོས་རྒྱ་ནག་གཞུང་ལ་སྐུ་ཞབས་ཨེ་ཧམ་ལགས་ཀློད་གྲོལ་ཡོང་བ་དང་། རྒྱ་ནག་གཞུང་གིས་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཁག་གི་ཐོབ་ཐང་ལ་གུས་བརྩི་དགོས་པའི་འབོད་སྐུལ་ཤུགས་ཆེན་ཞུ་བཞིན་ཡོད་ཅེས་བརྗོད་འདུག
ཨེལ་རྗེ་རྫ་ར་(aljazeera)གསར་ཁང་གིས་སྤེལ་བའི་གནས་ཚུལ་ནང་། གནད་ཚུལ་དེའི་ཐད་ད་ལྟའི་ཆར་རྒྱ་ནག་གཞུང་ངོས་ནས་གང་ཡང་བརྗོད་མེད་ན་ཡང་། གསལ་བསྒྲགས་དེ་རྒྱ་ནག་གཞུང་གི་འགྲོ་བ་མིའི་ཐོབ་ཐང་གི་གནས་སྟངས་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་སྟབས་རྒྱ་ནག་གཞུང་ངོས་ནས་སྐད་ཆ་བཤད་རྒྱུ་ཡིན་པ་དང་། དེ་སྔོན་ཐེངས་མང་པོར་རྒྱ་ནག་གཞུང་གིས་རྒྱལ་སྤྱིའི་རྒྱལ་ཁབ་དང་ཚོགས་སྡེ་ཁག་གིས་རྒྱ་ནག་གི་སྟངས་འཛིན་འོག་ཡོད་པའི་འགྲོ་མིའི་ཐོབ་ཐང་འཐབ་རྩོད་པ་དང་། རང་དབང་དོན་གཉེར་བ་ཚོར་བྱ་དགའ་སྤྲད་པར་རྒྱ་ནག་གཞུང་གིས་ནང་སྲིད་ལ་ཐེ་བྱུས་དང་། རྒྱ་ནག་ཁ་བྲལ་གཏོང་མཁན་དང་དྲག་སྤྱོད་པར་རྒྱབ་སྐྱོར་བྱས་པ་སོགས་ཀྱི་སྐྱོན་བརྗོད་བྱས་ཡོད་སྐོར་བརྗོད་འདུག
ཨེ་ཧམ་ལགས་ནི་རྒྱ་ནག་གཞུང་གིས་ཡུ་གུར་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཐོག་འཛིན་བཞིན་པའི་སྲིད་བྱུས་ལ་ཤུགས་ཆེན་པོས་སྐྱོན་བརྗོད་བྱེད་མཁན་ཞིག་དང་། ཡུ་གུར་བ་དང་རྒྱ་ནག་ཧན་མི་རིགས་གཉིས་ཕན་ཚུན་མཐུན་འགྲིག་དང་ཞི་བདེ་མཉམ་གནས་བྱེད་དགོས་པའི་ལྟ་ཚུལ་འདོན་མཁན་ཞིག་ཡིན་ན་ཡང་། རྒྱ་གཞུང་ནས་ཁོང་གིས་ཁྲིམས་འགལ་ཚོགས་པ་དང་དྲ་ཚིགས་སོགས་བཙུགས་ཏེ་ཡུ་གུར་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་མེས་རྒྱལ་ནས་ཁ་བྲལ་གཏོང་མཁན་ཞིག་ཡིན་པའི་སྐྱོན་འཛུགས་བྱས་ཏེ། ཁོང་ཐེངས་མང་ལ་འཛིན་བཟུང་འདྲི་རྩད་བྱས་ཡོད་པ་མ་ཟད། རྒྱ་ནག་གི་ཉེན་རྟོག་པ་ཚོས་ཁོང་དང་ཁོང་གི་ནང་མི་ཚོར་ལྟ་རྟོག་དང་འཇིགས་སྐུལ་སོགས་ཀྱི་སུན་གཙེར་ཡང་ཡང་བྱས་ཡོད་པ་དང་། མཚམས་རེར་རྒྱ་ནག་གཞུང་གི་ཉེན་རྟོག་པ་ཚོས་བརྡ་ལན་སོགས་གང་ཡང་མེད་པར་ཁོང་གི་ནང་ལ་ཡོང་ནས་སྔོག་བཤེར་སོགས་བྱས་ཡོད་པ་དང། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༤ ལོར་ཁོང་ལ་ཁྲིམས་བཤེར་བྱེད་སྐབས་རྒྱ་ནག་གཞུང་གིས་ཨེ་ཧམ་ཊོ་ཊི་ལགས་ཁ་བྲལ་ཚོགས་པའི་མི་ ༨ ཀྱི་ནང་ནས་གཏེ་བོ་ཡིན་ཞིང་། ཁོང་གིས་དེ་སྔོན་རྒྱལ་ཁབ་ཁ་བྲལ་གཏོང་བའི་ལས་འགུལ་རྩ་འཛུགས་བྱས་པ་དང་དེ་འབྲེལ་གྱི་སྐད་ཆ་བཤད་པ་སོགས་ཀྱི་དཔང་རྟགས་ ༧ ལག་སོན་བྱུང་ཡོད་ལུགས་བསྒྲགས་ཡོད་པ་རེད།
སྐུ་ཞབས་ཨེ་ཧམ་ལགས་ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༤ ཟླ་ ༡ ཚེས་ ༡༥ ཉིན་རང་ཁྱིམ་ནས་འཛིན་བཟུང་བཙན་འཁྲིད་བྱས་ཏེ། དུས་ཡུན་ཟླ་བ་ ༨ ལྷག་ལ་འདྲི་རྩད་དང་བཀག་ཉར་འོག་བཞག་ཡོད་ན་ཡང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༤ ཟླ་ ༩ པའི་ནང་ཤིན་ཅང་ཡཱོ་རོམ་ཆི་ (Urumqi) གྲོང་ཁྱེར་ཁྲིམས་ཁང་ནས་རྒྱལ་ཁབ་ཁ་བྲལ་གཏོང་ཐབས་བྱས་པའི་ཉེས་འཛུགས་འོག་ཁོང་ལ་ཚེ་བཙོན་གྱི་ཁྲིམས་ཐག་བཅད་ཡོད་པ་དང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༦ ལོར་རྒྱལ་སྤྱིའི་ཉེས་ཡངས་ཚོགས་པ་དང་འགྲོ་བ་མིའི་ཐོབ་ཐང་ལྟ་ཞིབ་ཚོགས་པ་བཅས་རྒྱལ་སྤྱིའི་རང་དབང་ཐོབ་ཐང་ཚོགས་སྡེ་ཁག་ ༨ ཐུན་མོང་གིས་འགྲོ་བ་མིའི་ཐོབ་ཐང་གི་གཟེངས་རྟགས་ཞེས་པ་ཁོང་ལ་སྤྲད་ཡོད་པ་དང་། འདི་ལོའི་ཕྱི་ཟླ་ ༢ ནང་ཨ་རིའི་གྲོས་ཚོགས་གོང་འོག་གཉིས་ཀྱི་འཐུས་མི་བཅུ་གྲངས་ཤིག་གིས་ཁོང་ལ་ནོ་བྷེལ་ཞི་བདེའི་གཟེངས་རྟགས་འབུལ་དགོས་པའི་གྲོས་འཆར་བཏོན་ཡོད་པ་རེད།
ཨེ་ཧམ་ཊོ་ཊི་ལགས་ནི། ཕྱི་ལོ་༡༩༦༩ ལོའི་ཟླ་ ༡༠ ཚེས་ ༢༥ ཉིན་ཤིན་ཅང་ཡུ་གུར་རིགས་རང་སྐྱོང་ཁུལ་ཨཱ་ཐོའུ་གྲོང་ཁྱེར་དུ་སྐྱེས་པ་དང་། ཤིན་ཅང་དུ་དམའ་རིམ་གྱི་སློབ་སྦྱོང་བྱས་རྗེས། སྔ་གཞུག་ཏུ་རྒྱ་ནག་བྱང་ཤར་དགེ་འོས་སློབ་ཆེན་དང་པེ་ཅིན་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་དུ་དཔལ་འབྱོར་རིག་པའི་ཐོག་སློབ་གཉེར་གནང་ཡོད་པ་དང་། དེའི་རྗེས་པེ་ཅིན་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་གྱི་རྒྱལ་སྤྱིའི་རྩིས་བསྡོམས་ཆེད་ལས་སྡེ་ཚན་གྱི་སློབ་དཔོན་གཞོན་པའི་འགན་འཁུར་ཡོད་པ་དང་། ༢༠༠༦ ལོར་ཡུ་གུར་ཐད་གཏོང་དྲ་བ་གསར་བཟོ་བྱས། ༢༠༠༩ ལོར་ཤིན་ཅང་གི་རྒྱལ་ས་ཡཱོ་རོམ་ཆི་ཡི་ནང་ཟིང་འཁྲུག་བྱུང་རྗེས། ཡུ་གུར་དྲ་བར་ཁ་བྲལ་དྲིལ་བསྒྲགས་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པའི་ཉེས་འཛུགས་བྱས་ཏེ། ལོ་དེའི་ཕྱི་ཟླ་ ༧ ཚེས་༨ ཉིན་ཁོང་དང་ཁོང་གི་ཁྱིམ་མི་རྣམས་རྒྱ་གཞུང་ཉེན་རྟོག་པས་བཀག་ཉར་བྱས། དེའི་ཐད་རྒྱ་རིགས་རྩོམ་པ་པོ་ཝང་ལི་ཞོང་སོགས་ཤེས་ཡོན་པ་བརྒྱ་ཕྲག་མཉམ་འབྲེལ་གྱིས་༼ཡུ་གུར་ཤེས་ཡོན་པ་ཨེ་ཧམ་ཊོ་ཊི་ལགས་བཀག་ཉར་བྱས་པའི་སྐོར་གྱི་འབོད་སྐུལ༽ཞེས་པའི་ཡིག་ཆ་སྤེལ་ཏེ་ཞུ་གཏུག་བྱས་སྟབས། ལོ་དེའི་ཕྱི་ཟླ་ ༨ ཚེས་ ༢༣ ཉིན་ཀློད་གྲོལ་བཏང་ཡོད། ཁོང་གིས་རྒྱ་གཞུང་གིས་རྩ་ཁྲིམས་དང་མཉམ་འབྲེལ་རྒྱལ་ཚོགས་འགྲོ་བ་མིའི་ཐོབ་ཐང་གི་བཅའ་ཁྲིམས་ལ་སྲུང་བརྩི་བྱས་ཏེ། སྨྲ་བརྗོད་རང་དབང་ཆེད་ནག་ཉེས་གཡོགས་པའི་ཡུ་གུར་གྱི་གསར་འགོད་པ་དང་རྩོམ་པ་པོ་ཚོར་རང་དབང་སྤྲོད་དགོས་པའི་འབོད་སྐུལ་ཐེངས་མང་གནང་བར་བརྟེན། ཚེ་བཙོན་གྱི་ཁྲིམས་ཐག་བཅད་དེ་བཙོན་དུ་བཅུག་ཡོད་པ་རེད།
གསར་འགོད་པ། སངས་རྒྱས་དཀོན་མཆོོག
རྒྱལ་ཁབ་དང་མི་རིགས་ཀྱི་རྩ་དོན་ལ་འགན་འཁུར་ནས་རང་གི་ཚེ་སྲོག་འབེན་ལ་བཙུགས་ནས་དགྲ་ལ་ཁ་གཏད་དུ་ཐོན་ནས་འཛམ་གླིང་མི་མང་མདུན་བདེན་དཔང་གསལ་སྟོན་ཐུབ་པའི་ཡུ་
གུར་མི་རིགས་ཀྱི་དཔའ་བོ་ཁྱོད་ལ་བདག་བསྟོད་དོ།