བོད་མི་སྒེར་བ་ཞིག་གིས་བཙན་བྱོལ་སྤྱི་ཚོགས་ནང་འབྲས་སྐྲན་སྐོར་ལ་བརྟད་དཔྱད་བྱས་འབྲས་སུ། བོད་མིའི་ཁྲོད་ཁའི་འབྲས་སྐྲན་ཅུང་ཚབས་ཆེན་ཆགས་ཡོད་པའི་གནས་ཚུལ་ཐད། འཕྲོད་བསྟེན་ལས་ཁུངས་ཀྱིས་སྨན་བཅོས་ལྟ་སྐྱོང་ལས་གཞིའི་ཁོངས་སུ་ཞུགས་ན་ལེགས་ཚུལ་གསུངས་སོང་།
ཉེ་ཆར་འབྲས་སྐྲན་ཆེད་མཁས་སྨན་པ་དགྲ་འདུལ་ལགས་ཀྱིས་རྒྱ་གར་ལྷོ་བྱང་གི་བོད་མིའི་གཞིས་ཆགས་དང་སློབ་གྲྭ་ཁག་ཅིག་གི་བོད་མི་ ༡༥༠༠༠ ཙམ་ལ་ཁའི་འབྲས་སྐྲན་(Mouth Cancer) སྐོར་ལ་བརྟག་དཔྱད་བྱས་པའི་སྙན་ཐོ་ཞིག་འདིར་འབྱོར་བ་ལྟར་ན། བརྟག་དཔྱད་བྱས་ཟིན་པའི་གྲངས་འབོར་གྱི་བརྒྱ་ཆ་ ༣༠ ལྷག་ལས་འབྲས་སྐྲན་ནད་རྟགས་དང་མང་པོ་ཞིག་ལ་འབྲས་སྐྲན་ཕོག་ཡོད་པ་ཤེས་རྟོགས་བྱུང་པའི་གནས་ཚུལ་འོག གསར་འགོད་པས་བོད་མིའི་སྒྲིག་འཛུགས་འཕྲོད་བསྟེན་ལས་ཁུངས་སུ། བཙན་བྱོལ་བོད་མིའི་སྤྱི་ཚོགས་ནང་དུ་འབྲས་སྐྲན་གྱི་གནས་སྟངས་གང་འདྲ་ཡོད་མེད་ཐད་བཅར་འདྲི་ཞུས་ཡོད།
གསར་འགོད་པས་འཕྲོད་བསྟེན་སློབ་གསོ་སྡེ་ཚན་གྱི་འགན་འཛིན་འཕྲིན་ལས་དཔལ་མོ་ལགས་སུ། ད་ལྟའི་ཆར་བཙན་བྱོལ་བོད་མིའི་སྤྱི་ཚོགས་ནང་གི་ནད་གཞི་ཚབས་ཆེ་ཤོས་གང་ལ་ངོས་འཛིན་གནང་གི་ཡོད་མེད་དྲིས་པར་ཁོང་གིས། “ད་སྔ་ལོ་མང་པོའི་རིང་ནས་ནད་གཞི་ཚབས་ཆེ་ཤོས་ཊི་སྦི་(TB) ལ་ངོས་འཛིན་བྱེད་བསྡད་ཡོད་རེད། འདི་འགོས་ནད་ཡིན་སྟབས་མགྱོགས་པོར་ཁྱབ་འགྲོ་ཡི་ཡོད་མོད། གོ་རྟོགས་སྨན་བཅོས་མཐུན་འགྱུར་གང་ལེགས་བྱས་ཏེ་ད་ཆར་ཡར་རྒྱས་ཆེན་པོ་ཕྱིན་ཡོད་རེད། གཉིས་པ་གཉེན་ནད་རེག་དུག་(HIV/AIDS) ཉེན་ཁ་ཞིག་ཞིག་ཆགས་ཡོད་རེད། བོད་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ནང་ལ་དེ་ཙམ་མང་པོ་མེད་ཀྱང་ནད་གཞི་དེ་དམིགས་བསལ་གཞོན་སྐྱེ་ཚོ་ལ་འགོས་ཀྱི་ཉེན་ཁ་ཡོད་པ་རེད། གཞན་བོད་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ནང་ཕོ་བ་དང་མཆིན་པའི་འབྲས་སྐྲན་མང་པོ་ཞིག་ཆགས་ཡོང་གི་འདུག འོན་ཀྱང་། འདི་འགོ་ནད་མིན་སྟབས་ལམ་སང་ཁྱབ་འགྲོ་བའི་ཉེན་ཁ་ཡོད་པ་མ་རེད” ཅེས་བརྗོད་བྱུང་།
ཡང་ཁོང་ལ་ད་སྔ་འཕྲོད་བསྟེན་ལས་ཁུངས་ཀྱིས་ཆེད་དུ་བཙན་བྱོལ་བོད་མིའི་སྤྱི་ཚོགས་ནང་འབྲས་སྐྲན་སྐོར་ལ་བརྟག་དཔྱད་དང་སྨན་བཅོས་ལས་གཞི་གང་འདྲ་སྤེལ་ཡོད་མེད་དྲིས་པར་ཁོང་མོས། “འཕྲོད་བསྟེན་ལས་ཁུངས་ཀྱི་ལས་གཞི་གལ་ཆེ་ཤོས་སྔོན་འགོག་གོ་རྟོགས་སྤེལ་རྒྱུ་དེ་རེད། དེར་ང་ཚོ་འཕྲོད་བསྟེན་སློབ་གསོ་སྡེ་ཚན་གྱིས་ལོ་ལྟར་འབྲས་སྐྲན་སྐོར་ལ་གོ་རྟོགས་སྤེལ་གྱིན་ཡོད་པ་རེད། དམིགས་བསལ་ལོ་ལྟར་ཕྱི་ཟླ་ ༢ ནང་འཛམ་གླིང་འབྲས་སྐྲན་ཉིན་མོ་སྲུང་གཙི་དང་། ས་གནས་ཚང་མར་གསལ་བསྒྲགས་བཏང་སྟེ་འབྲས་སྐྲན་ཉིན་མོའི་བརྗོད་གཞི་ལ་དཔག་པའི་གོ་རྟོགས་སྤེལ་པ་དང་མཉམ་དུ་འབྲས་སྐྲན་སྔོན་འགོག་སྐོར་གྱི་ཡིག་ཆ་འགྲེམས་སྤེལ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། ཉེ་ཆར་ཕྱི་ཟླ་ ༥ ནང་བུད་མེད་ཀྱི་འབྲས་སྐྲན་སྐོར་ལ་དམིགས་བསལ་གོ་རྟོགས་སྤེལ་ཡོད། ལོ་སྔོན་མར་ལྷོ་ཕྱོགས་ཧུན་སུར་དུ་བུད་མེད་ ༡༡༠ ལ་འབྲས་སྐྲན་སྔོན་འགོག་གི་ཁབ་བརྒྱབ་པ་རེད། མ་འོངས་པར་རོགས་ཚོགས་ཀྱི་དངུལ་རག་པ་ཡིན་ན་རྒྱ་གར་བྱང་ཤར་ཁུལ་དུ་ལས་གཞི་དེ་སྤེལ་འཆར་ཡོད། ”ཅེས་བརྗོད་བྱུང་།
ཡང་གསར་འགོད་པས་ཁོང་ལ། ཉེ་ཆར་འབྲས་སྐྲན་ཆེད་མཁས་སྨན་པ་དགྲ་འདུལ་ལགས་ཀྱིས་ལྡི་ལི་བོད་ཁང་དང་མཉམ་དུ་རྒྱ་གར་ལྷོ་ཕྱོགས་ཀྱི་གཞིས་ཆགས་ཁག་ ༤ དང་། འཕྲོད་བསྟེན་ལས་ཁུངས་དང་མཉམ་དུ་བྱང་ཕྱོགས་ཁུལ་གྱི་སློབ་གྲྭ་ཁག་ཅིག་བཅས་ནས་མི་ ༡༥༢༩༡ ཙམ་ལ་ཁའི་འབྲས་སྐྲན་བརྟག་དཔྱད་བྱས་སྐབས། ནད་རྟགས་ཡོད་མཁན་ ༤༦༩༢ དང་། འབྲས་སྐྲན་དངོས་སུ་ན་མཁན་ ༩༡ ཤེས་རྟོགས་བྱུང་ཡོད་སྐོར་བརྗོད་པ་དེར། འཕྲོད་བསྟེན་ལས་ཁུངས་ཀྱིས་ངོས་འཛིན་གང་འདྲ་གནང་གི་ཡོད་མེད་དྲིས་པར། ཁོང་མོས། “ངྷ་སའི་ཉེ་འཁོར་ནས་ཁོང་གིས་ཁའི་འབྲས་སྐྲན་(Mouth Cancer) ལ་བརྟག་དཔྱད་བྱས་པ་རེད། ཡིན་ནའང་དེའི་སྐོར་གྱི་སྙན་ཐོ་ཆ་ཚང་ང་ཚོར་འབྱོར་མ་སོང་། སྙན་ཐོ་དེ་ག་ཚོད་ཁུངས་ལྡན་ཡིན་མིན་ཆ་ཚང་ལ་ང་ཚོས་མ་བལྟས་བར་དེའི་ཐད་སྐད་ཆ་བཤད་ཐུབ་མ་སོང་། ཁོང་གིས་ག་འདྲ་ཞིག་གི་ཐོག་ལ་ཆ་བཞག་སྟེ་བརྟག་དཔྱད་ངོས་འཛིན་བྱས་ཡོད་མེད་ལ་བལྟ་དགོས་པ་རེད། སྨན་པ་གཅིག་ཁོ་ནས་ཐག་ཆོད་ཁག་པོ་ཡིན་སྟབས། ཁའི་འབྲས་སྐྲན་ནད་རྟགས་(pre-cancer)ཟེར་ན་གང་འདྲ་ཞིག་ལ་གཞི་བཟུང་ཡོད་མེད་དང་། དངོས་སུ་ན་ཚ་ཆགས་པ་འབྲས་སྐྲན་(Cancer) ཟེར་ན་གང་འདྲ་ཞིག་ལ་གཞི་འཛིན་གྱི་ཡོད་མེད་ཆེད་མཁས་པ་གཉིས་གསུམ་མཉམ་རུབ་ཐོག་སྙན་ཐོ་ཚད་ལྡན་བྱུང་པ་ཡིན་ན། གནད་དོན་འདིའི་ཐད་སྐད་ཆ་བཤད་ཐུབ་པ་ཞིག་རེད” ཅེས་བརྗོད་བྱུང་།
གསར་འགོད་པས་འཕྲོད་བསྟེན་དྲུང་འཕར་སྦྲ་གཉིས་ཚེ་རྒྱལ་ལགས་སུ། འབྲས་སྐྲན་གྱི་ནད་རྟགས་ཡོད་པ་དང་ན་ཚ་ཕོག་མཁན་ཚོར་འཕྲོད་བསྟེན་ལས་ཁུངས་ནས་སྨན་བཅོས་མཐུན་འགྱུར་གང་འདྲ་ཡོད་མེད་དྲིས་པར། ཁོང་གིས། “འབྲས་སྐྲན་གྱི་ན་ཚ་ཡོད་མཁན་ཞིག་ཐོན་ཏེ་འཕྲོད་བསྟེན་ལས་ཁུངས་ལ་ཞུས་པ་ཡིན་ན་རོགས་པ་གང་འདྲ་གནང་གི་རེད་ཟེར་པ་དེ། རྩ་བའི་བཙན་བྱོལ་བོད་མིའི་ནད་གཞི་ལྟ་སྐྱོང་ཟེར་པའི་ལས་གཞི་གསར་པ་ཞིག་མགོ་བཙུགས་ཡོད་པ་རེད། ལས་གཞི་དེར་ན་ཚའི་དབྱེ་བ་གང་ཡང་མེད་པའི་ཐོག སྨན་ཁང་དུ་ཆུ་ཚོད་ ༢༤ ལྷག་འདུག་དགོས་པའི་ན་ཚ་གང་འདྲ་ཞིག་ཡིན་ནའང་ཡར་ག་ཚོད་ཕུལ་བ་དེར་དཔག་སྟེ་མར་སྨན་རིན་ཞིག་རག་ཡོང་གི་རེད།” ཅེས་དང་། “སྨན་བཅོས་ལྟ་སྐྱོང་ཁོངས་སུ་དབྱེ་བ་གཉིས་ཡོད། དང་པོ་མི་རྐྱང་ཞིག་ཡིན་ན། ལོ་གཅིག་ལ་ཡར་ཧིན་སྒོར ༩༥༠ ཕུལ་ཡོད་ན་མར་ཧིན་སྒོར་ ༥༠༠༠༠ རག་གི་རེད། གཉིས་པ། ནང་མི་གཉིས་ནས་ལྔ་བར་དང་དེ་ལས་མང་པ་ཕུལ་རྒྱུའི་ལམ་ཁ་ཞིག་ཡོད་པ་རེད། དཔེར་ན་ཡར་ལོ་གཅིག་གི་ཚོགས་དངུལ་ཧིན་སྒོར་ ༣༥༦༥ ཕུལ་ཡོད་ན་མར་ ༡༠༠༠༠༠ རག་ཡོང་གི་རེད། ཡང་གཞུང་གི་ལས་བྱེད་ཡིན་ན་འགྲོ་སྟངས་ལྟར་ཕྱིན་ཚེ་མཐུན་རྐྱེན་ཞིག་རག་ཡོང་གི་རེད། ངས་གསལ་བོར་ཞུ་ཡ་ཞིག་ལ། ཉམ་ཐག་ཚོར་ཉམ་ཐག་ཁྱབ་ཁོངས་ནས་སྨན་རིན་ཆ་ཚང་རག་ཡོང་གི་རེད། དེ་མིན་ཟུར་དུ་སྔོན་མའི་ཛ་དྲག་སྨན་བཅོས་ལས་གཞི་ཟེར་པ་དེ་སྒོ་བརྒྱབ་ཟིན་པ་རེད་ལ། གོང་གི་ཁྱབ་ཁོངས་སུ་མེད་པ་རྣམས་ལ་སྨན་བཅོས་མཐུན་འགྱུར་གྱི་ལམ་ཁ་ད་ལྟའི་ཆར་ཡོད་མ་རེད།”ཅེས་བརྗོད་བྱུང་།
འབྲས་སྐྲན་ཆེད་མཁས་སྨན་པ་དགྲ་འདུལ་ལགས་ཀྱི་ཡིག་ཆ་བཏང་འབྱོར་བྱུང་བ་ལྟར་ན། ད་སྔ་ཁྱོན་བོད་མི་ ༡༥༢༩༡ ཙམ་གྱི་ཁ་དང་མུད་པར་བརྟག་དཔྱད་བྱས་པའི་ཁྲོད་ནད་རྟགས་མངོན་པ་ ༤༦༩༢ དང་། འབྲས་སྐྲན་ཕོག་མཁན་ ༩༡ བྱུང་ཡོད་པར་བཀོད་འདུག་ལ། འབྲས་སྐྲན་ཕོག་མཁན་དང་མང་པོ་ཞིག་ལ་དཔལ་འབྱོར་གྱི་དཀའ་ངལ་འོག་སྨན་བཅོས་བྱ་མ་ཐུབ་པར་ལྷག་ཡོད་ཚུལ་བཀོད་འདུག
་་་་་་ “སྨན་བཅོས་ལྟ་སྐྱོང་ཁོངས་སུ་དབྱེ་བ་གཉིས་ཡོད། དང་པོ་མི་རྐྱང་ཞིག་ཡིན་ན། ལོ་གཅིག་ལ་ཡར་ཧིན་སྒོར ༩༥༠ ཕུལ་ཡོད་ན་མར་ཧིན་སྒོར་ ༥༠༠༠༠ རག་གི་རེད། གཉིས་པ། ནང་མི་གཉིས་ནས་ལྔ་བར་དང་དེ་ལས་མང་པ་ཕུལ་རྒྱུའི་ལམ་ཁ་ཞིག་ཡོད་པ་རེད། དཔེར་ན་ཡར་ལོ་གཅིག་གི་ཚོགས་དངུལ་ཧིན་སྒོར་ ༣༥༦༥ ཕུལ་ཡོད་ན་མར་ ༡༠༠༠༠༠ རག་ཡོང་གི་རེད། ཡང་གཞུང་གི་ལས་བྱེད་ཡིན་ན་འགྲོ་སྟངས་ལྟར་ཕྱིན་ཚེ་མཐུན་རྐྱེན་ཞིག་རག་ཡོང་གི་རེད། ངས་གསལ་བོར་ཞུ་ཡ་ཞིག་ལ། ཉམ་ཐག་ཚོར་ཉམ་ཐག་ཁྱབ་ཁོངས་ནས་སྨན་རིན་ཆ་ཚང་རག་ཡོང་གི་རེད། དེ་མིན་ཟུར་དུ་སྔོན་མའི་ཛ་དྲག་སྨན་བཅོས་ལས་གཞི་ཟེར་པ་དེ་སྒོ་བརྒྱབ་ཟིན་པ་རེད་ལ། གོང་གི་ཁྱབ་ཁོ་ངས་སུ་མེད་པ་རྣམས་ལ་སྨན་བཅོས་མཐུན་འགྱུར་གྱི་ལམ་ཁ་ད་ལྟའི་ཆར་ཡོད་མ་རེད།”་་་་་་་་་་