བོད་མངའ་རིས་ས་ཁུལ་དགེ་རྒྱས་རྫོང་མེ་ལོང་ལྟག་ཕུག་ནས་ལོ་ངོ་ལྔ་ཁྲི་སུམ་སྟོང་གོང་གི་གནའ་ཤུལ་ཞིག་རྙེད་ཡོད་འདུག
རྒྱ་ནག་གི་བརྒྱུད་ལམ་ཁག་ཏུ་གནས་ཚུལ་སྤེལ་བ་ལྟར་ན། ཉེ་ལམ་བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་རིག་དངོས་སྲུང་སྐྱོབ་ཞིབ་འཇུག་ཁང་དང་ཀྲུང་གོ་ཚན་རིག་ཁང་གནའ་བོའི་སྒལ་ཚིགས་སྲོག་ཆགས་དང་གནའ་མིའི་ཞིབ་འཇུག་ཁང་གཉིས་ཀྱི་གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ་ཚན་པ་ཞིག་གིས། འདས་པའི་ལོ་ ༦ བསྟུད་མར་གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ་བྱས་པ་བརྒྱུད། བོད་མངའ་རིས་ས་ཁུལ་དགེ་རྒྱས་རྫོང་གི་མེ་ལོང་ལྟག་ཕུག་གི་བྲག་ཕུག་དང་པོ་དང་གཉིས་པའི་ནང་ནས་རྡོ་ཆས་རྙིང་མའི་སྐབས་ནས་སྔ་རབས་ལྕགས་ཆས་དུས་རབས་བར་གྱི་རྡོ་ཆས་དང་། རུས་ཆས། རྫ་ལེབ། ཟངས་ཆས། སྲོག་ཆགས་ཀྱི་རུས་སྒྲོམ་སོགས་ཤུལ་བཞག་འདྲ་མིན་རིགས་ཁྲི་ལྷག་རྙེད་ཡོད་ཅིང་། མེ་ལོང་བྲག་ཕུག་དང་པོའི་ནང་གི་རྡོ་ཆས་ཀྱི་ལག་རྩལ་ཁྱད་ཆོས་ལ་གཞིགས་ན། རྡོ་ཆས་དེ་དག་ལོ་ཁྲི་ ༥། ༣ གྱི་གོང་ངམ་ཡང་ན་ལོ་ཁྲི་ ༨ གོང་གི་གནའ་ཤུལ་ཡིན་པ་དང་། མེ་ལོང་ལྟག་ཕུག་གི་གནའ་ཤུལ་གསར་དུ་རྙེད་པ་དེས་རྡོ་ཆས་རྙིང་མའི་དུས་ཀྱི་མི་ས་མཐོའི་བོད་དུ་འཚོ་གནས་བྱེད་པའི་དཔང་རྟགས་དེ་བས་སྔ་རུ་སོང་ཡོད་སྐོར་བརྗོད་འདུག
ཡང་ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ ལོའི་ཟླ་ ༧ ཀྲུང་གོ་ཚན་རིག་ཁང་གནའ་བོའི་སྒལ་ཚིགས་སྲོག་ཆགས་དང་གནའ་མིའི་རིགས་ཞིབ་འཇུག་སུའོ་ཡི་ཀའོ་ཤིང་ཞིབ་འཇུག་ཚོགས་ཆུང་དང་བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་རིག་དངོས་སྲུང་སྐྱོང་ཞིབ་འཇུག་ཁང་མཉམ་ལས་བྱས་ཏེ། བརྟག་དཔྱད་དང་སྔོག་འདོན། ཞིབ་འཇུག་བཅས་བྱས་པ་བརྒྱུད། བོད་ནག་ཆུ་གྲོང་ཁྱེར་ཤན་རྩྭ་རྫོང་ནས་ས་མཐོའི་ས་དབྱིབས་འགྱུར་མེད་པའི་ཁུལ་ཞིག་ནས་རྡོ་ཆས་རྙིང་མའི་དུས་རབས་ཀྱི་གནའ་ཤུལ་ཏེ། ཉ་དེའུ་གནའ་ཤུལ་རྙེད་ཅིང་། རྡོ་ཆས་རྙིང་མའི་སྐབས་ཀྱི་ཉ་དེའུ་གནའ་ཤུལ་དེ་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པ་བརྒྱུད། ས་བབ་མཐོ་བའི་བོད་དུ་འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་ལོ་ཁྲི་གསུམ་བཞིའི་གོང་ནས་འཚོ་གནས་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པ་ར་སྤྲོད་ཐུབ་ཡོད་སྐོར་བསྒྲགས་ཡོད།
བོད་མངའ་རིས་ས་ཁུལ་དགེ་རྒྱས་རྫོང་ཁོངས་སུ་ཡོད་པའི་མེ་ལོང་ལྟག་ཕུག་ནི་དགེ་རྒྱས་རྫོང་ལྷོ་ངོས་ཀྱི་བར་ཐག་སྤྱི་ལེ་ ༣༠ ཙམ་གྱི་སར་ཡོད་པའི་སེང་གེ་ཁ་འབབ་ཆུ་མགོའི་གཡོན་ངོགས་སུ་གནས་ཡོད་པ་དང་། དེ་ནི་བྲག་ཕུག་ཁེར་རྐྱང་གསུམ་ལས་གྲུབ་ཡོད་ཅིང་། བྲག་ཕུག་དང་པོའི་རྒྱ་ཁྱོན་ལ་སྨི་ངོས་གྲུ་ ༡༠༠༠ ཡན་ཡོད་པ་དང་། བྲག་ཕུག་གཉིས་པའི་རྒྱ་ཁྱོན་ལ་སྨི་ངོས་གྲུ་ ༦༠ ཡོད་ལ། བྲག་ཕུག་གསུམ་པའི་རྒྱ་ཁྱོན་ལ་སྨི་ངོས་གྲུ་ ༢༥ ཡོད་པ་མ་ཟད། རྒྱ་ནག་གི་རྒྱལ་ཁབ་རིག་དངོས་ལས་ཁུངས་ཀྱིས་ཆོག་མཆན་སྤྲད་པ་བརྒྱུད། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ ལོ་ནས་ ༢༠༢༣ ལོའི་བར་གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ་རུ་ཁག་གིས་ལོ་ ༦ བསྟུད་མར་གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ་སྔོག་འདོན་བྱས་པ་བརྒྱུད་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་འདྲ་མིན་རིགས་ཁྲི་ཡན་རྙེད་ཡོད་ཅིང་། བྲག་ཕུག་དང་པོའི་ལྡེབས་སུ་གོ་རིམ་ལྡན་པའི་ཐིག་རིས་དང་། མིའི་འདྲ་གཟུགས། ལག་རྗེས། ཉི་མ་སོགས་རྡོ་བརྐོས་རི་མོ་སྣ་ཚོགས་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད་འདུག
རྒྱ་ནག་གི་གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ་རུ་ཁག་གིས་དགེ་རྒྱས་རྫོང་གི་གནའ་ཤུལ་གནས་སར་བརྟག་དཔྱད་ཞིབ་ཚགས་བྱས་པ་བརྒྱུད། རྡོ་ཆས་རྙིང་མའི་གནའ་ཤུལ་ཁག་ ༣༠ ལྷག་ཙམ་དང་བྲག་ཕུག་ ༦ རྙེད་ཡོད་པ་མ་ཟད། རྡོ་ཆས་སྟོང་ཕྲག་མང་པོ་འཚོལ་བསྡུ་ཐུབ་པ་ཡོད་པ་རེད་ལ། བོད་མངའ་རིས་ས་ཁུལ་དགེ་རྒྱས་རྫོང་མེ་ལོང་ལྟག་ཕུག་གནའ་ཤུལ་ནི་ས་བབ་མཐོ་ཚད་སྨི་ ༤༧༠༠ ཡོད་པའི་བོད་ནས་རྙེད་པའི་བྲག་ཕུག་གནའ་ཤུལ་ཞིག་དང་། འཛམ་གླིང་ཐོག་ས་བབ་མཐོ་ཤོས་ཡིན་པའི་གདོད་མའི་བྲག་ཕུག་གནའ་ཤུལ་ཆེ་ཤོས་ཤིག་ཀྱང་ཡིན་པ་རེད།
ཡང་ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༩ ལོར་རང་བྱུང་ཁམས་ཞེས་པའི་གསར་ཁང་གིས་གནས་ཚུལ་སྤེལ་བ་ལྟར་ན། དེ་སྔོན་བོད་བླ་བྲང་བཀྲ་ཤིས་འཁྱིལ་གྱི་ཡ་གྱལ་རྒན་གྱའི་གནས་རི་རྩ་ཆེན་རྒན་གྱའི་བྲག་དཀར་གནས་ཁང་ནས་ཐོན་པའི་མིའི་འགྲམ་རུས་འགྱུར་རྡོ་དེར་ཚན་རིག་པས་བརྟག་དཔྱད་བྱས་པ་བརྒྱུད། དེ་ནི་ལོ་ངོ་འབུམ་གཅིག་དང་ཁྲི་ ༦ ཡར་སྔོན་དུ་བྱུང་བའི་ཌན་ནི་སོ་ཝན་(Denisovan)མི་རིགས་ཀྱི་འགྲམ་རུས་ཤིག་ཡིན་པ་དང་། འགྱུར་རྡོ་དེའི་ཐོག་ནས་གདོད་མའི་དུས་རབས་བར་མའི་སྐབས་(Middle Pleistocene)བོད་དུ་འགྲོ་བ་མི་དང་སྲོག་ཆགས་ཀྱི་རིགས་འཚོ་གནས་བྱས་ཡོད་པ་ར་འཕྲོད་ཡོད་སྐོར་བསྒྲགས་འདུག
དེ་བཞིན། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༩ ལོར་བོད་ཆབ་མདོ་ས་ཁུལ་གྱི་བྲག་ངོས་ཤིག་ནས། ལོ་ངོ་ས་ཡ་ ༡༤༥ སྔོན་དུ་བྱུང་བའི་གདོད་མིའི་སྲོག་ཆགས་རྨིགས་པའི་ (Brontosaurus) རིགས་སུ་གཏོགས་པའི་གཏུམ་འབྲུག་གི་རྐང་པའི་རྗེས་ཤུལ་ཆེན་པོ་ཞིག་རྙེད་ཡོད་པ་དང་། ཚན་རིག་ཞིབ་འཇུག་གི་གྲུབ་དོན་ལྟར་ན། རྐང་རྗེས་ཆེན་པོ་དེའི་འགྲམ་དུ་སེར་ཁ་ཤོར་ཡོད་པ་དང་རླབས་རིས་ལྟ་བུ་ཡོད་པ་དེས་སྐབས་དེའི་ཆབ་མདོའི་ས་ཁམས་མ་འདྲ་བ་ཞིག་དང་། དེ་ནི་གཏུམ་འབྲུག་གིས་མཚེའུ་དང་མཚོ་གང་རུང་ཞིག་གི་འགྲམ་དུ་རྐང་རྗེས་བཞག་པ་ཞིག་ཡིན་པའི་འགྲེལ་བརྗོད་བྱས་ཡོད་འདུག
གསར་འགོད་པ། སྐལ་བཟང་སྦྱིན་པ།
ཁྲི་སུམ་=༣༠༠༠༠ ཁྲི་སུམ་སྟོང་=༣༠༠༠༠༠༠༠༠