དེབ་ཐེར་ནག་པོ། ༼༥༽

དེབ་ཐེར་ནག་པོ།-གྷོལ་ཌི་སི་ཐེན་དང་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་རབས་མེད་པར་བཟོ་བ། ཆ་དང་པོ། ༼༥༽
(www.jamyangnorbu.com)
འཇམ་དབྱངས་ནོར་བུས་བརྩམས།
དགེ་འདུན་རབ་གསལ་གྱིས་བསྒྱུར།

དེས་ན། ༡༩༨༥ ལོའི་ཟླ་བཅུ་གཅིག་པའི་ནང་ བོད་ཀྱི་གྲྭ་པ་རྩེ་དྲུང་བསྟན་འཛིན་དབང་པོ་དང་ལྷན་དུ་དབྱིན་ཇིའི་ལས་བྱ་ ནཱོ་ལན་ དང་ ཁི་ལ་འུ་ཌི་ ཝའི་ཊི་ (Nolan and Claude White) གཉིས་ཀྱིས་སྐད་ཆ་བཤད་པའི་ནང་དོན་ལ་ལྟ་རྒྱུ་ནི་རིན་ཐང་ཡོད་པ་ཞིག་ཡིན་སྲིད་པ་རེད།  སྐད་ཆ་འདི་ནི་བོད་དམག་གིས་འབྲས་ལྗོངས་ས་མཚམས་སུ་དབྱིན་ཇིས་བསླངས་པའི་ས་མཚམས་རྡོ་རིང་རྣམས་རིལ་ནས་བཅག་པ་དང་། དབྱིན་ཇིས་འབྲས་ལྗོངས་ཀྱི་ས་ཁོངས་སུ་བརྩི་བའི་ གའོ་སྒོང་ ཞེས་པར་ཡང་བསྐྱར་བོད་དམག་བཞག་པ་ཤེས་རྗེས་སུ་བྱུང་བ་རེད། ཨ་ལེས་ཊ་ཨེར་ ལེམ་བི་ (Alastair Lamb) ཡིས་བྲིས་དོན། “ནཱོ་ལན་གྱིས་རང་གིས་བསྟན་འཛིན་དབང་པོ་དང་ལྷན་དུ་སྐད་ཆ་བཤད་པའི་མཇུག་སྡོམ་བྱས་དོན་ལ། གའོ་སྒོང་ ཞེས་པར་ཡོད་པའི་བོད་ཀྱི་མཐའ་མཚམས་ལྟ་སྲུང་དེས་ནི་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་གཅེས་མཚོན་གྱི་ཡོད་པ་དེ་ ཉེ་ལམ་ ༧རྒྱལ་བ་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་གསུམ་པ་དགུང་ན་སོན་པའི་རྐྱེན་གྱིས་ཤུགས་ཇེ་ཆེར་བཏང་བ་ཞིག་ཡིན་པ་དང་། བསྟན་འཛིན་དབང་པོས་བཤད་དོན་ལ། བོད་མི་ཚོས་ཁོང་ཚོའི་ཚབ་བྱས་ནས་དབྱིན་རྒྱ་གཉིས་ཀྱིས་གྲོས་བསྡུར་བྱས་པའི་གྲོས་མཐུན་ཞིག་ལ་ཆ་འཇོག་བྱེད་དགོས་པར་མི་འདོད་ལ། དེ་འདྲའི་གྲོས་མཐུན་དུ་འཁོད་པའི་མཐའ་མཚམས་སྐོར་གླེང་སློང་བྱེད་རྒྱུ་མིན་པ་རེད། འོན་ཀྱང་བོད་མི་ཚོས་མཐའ་མཚམས་སྐོར་བོད་རང་གི་ས་ཁྲ་དང་བསྟུན་ནས་གླེང་སློང་བྱེད་འདོད་ཡོད་པ་རེད། ཡིན་ན་ཡང་། བསྟན་འཛིན་དབང་པོས་ནན་བཤད་བྱས་དོན་ལ། “གྲོས་མཐུན་དེས་ཆ་རྐྱེན་དུ་བཞག་པ་ཙམ་ལ་བརྟེན་ནས་བོད་ཀྱིས་ས་ཆ་བློས་གཏོང་གི་མ་རེད།”ཅེས་བཤད་པ་རེད། ༼༡༣༽

དུས་ཚོད་འདི་ཙམ་ལ་རྡོ་རྗེ་གླིང་དུ་སྡོད་མཁན་གྱི་ ཨེལ་ ཨེ་ ཝེ་ཌེལ་ (L. A. Waddell) གྱིས་བོད་ཀྱི་བཀའ་བློན་བཤད་སྒྲ་ཞབས་པད་དང་ལྷན་དུ་གླེང་མོལ་ལན་མང་པོ་བྱས་པ་རེད། ལྷ་ས་རུ་རྒྱལ་ཚབ་དྭེ་མོ་རྒྱའི་ཨམ་བཱན་དང་ངན་འབྲེལ་ཡོད་པ་ལ་མི་མང་ཁོང་ཁྲོ་ལངས་པ་ལ་བརྟེན་ནས་བོད་ནང་དུ་རྒྱལ་གཅེས་ཀྱི་ངར་ཤུགས་གསར་པ་ཞིག་ལངས་པ་དེ་གཅིག་བྱས་ན་ཁོང་བརྒྱུད་ནས་ཁོས་ཤེས་པ་རེད། རྒྱལ་གཅེས་པའི་ལས་བྱ་ཚོའི་ངོས་ནས། ཕྱོགས་ཁག་དེ་གཉིས་ཀྱིས་༧རྒྱལ་བ་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་གསུམ་པ་ན་གཞོན་འདི་ལ་རྒོལ་བའི་ངན་བྱུས་ཤིག་འདིང་བཞིན་པའི་ཡིད་ཆེས་བྱས་པ་དང་། རྒྱའི་ཨམ་བཱན་དང་རྒྱལ་ཚབ་ཚོའི་ཁེ་ཕན་དུ་འགྲོ་བའི་ “ཡ་མཚན་གྱི་རྣམ་པ་ཞིག་”གི་ནང་དུ་༧རྒྱལ་བ་སྐུ་གོང་མ་བཞི་དགུང་ན་ཕྲ་སྐབས་ནས་གྲོངས་པའི་ལས་དབང་འདི་༧རྒྱལ་བ་བཅུ་གསུམ་པས་ཀྱང་མྱངས་ཡོང་བསམས་པའི་དངངས་སྐྲག་བྱུང་པ་རེད། ཝེ་ཌེལ་གྱིས་མཇུག་སྡོམ་བརྒྱབ་དོན།

“ད་ལྟའི་༧རྒྱལ་བ་རིན་པོ་ཆེ་ནི་ལུགས་སྲོལ་འདིའི་ནང་མི་འགྲོ་བའི་འགན་ལེན་བྱས་པ་རེད། དེ་ཡང་ལུང་པ་འདིའི་ནང་གི་གཞུང་ལ་རྒྱ་མིས་རྒྱ་ཆེར་ཐེ་བྱུས་བྱེད་པ་ལ་མངོན་མེད་ཀྱིས་འགོག་རྒོལ་བྱས་པའི་ཁྲོད་དུ་བོད་ནང་དུ་མི་མང་ཚོགས་པ་ཡར་ལངས་བྱས་པའི་ཤུགས་རྐྱེན་ལས་བྱུང་བ་རེད། མི་མང་ཚོགས་པ་དེས་ ཧ་ལས་པའི་གཞུང་རྒོལ་ཞིག་ལ་བརྟེན་ནས་ ༧རྒྱལ་བ་རིན་པོ་ཆེ་ན་ཆུང་དེ་ཁོང་གི་སྐུ་གོང་མ་ཚོའི་གོད་ཆག་གི་ལས་དབང་དེ་ལས་བསྐྱབས་ཤིང་། ཁོང་དང་བོད་གཞུང་དེ་རྒྱ་མིའི་སྙོར་ཐག་ལས་གྲོལ་བ་རེད། ༼འདིའི་ནང་རྒྱལ་ཚབ་དྭེ་མོ་ཁྲི་ལས་གཡུགས་ནས་བཙོན་དུ་བཅུག་ཅིང་། ཨམ་བཱན་དེ་ནུས་མེད་དུ་བཞག་པ་རེད། འཇམ་ནོར་གྱིས།༽

ཝེ་ཌེལ་ནི་བཤད་སྒྲས་སེམས་འགུལ་ཐེབས་བཅུག་ལ། ཁོང་ “རང་གི་མཐོ་བའི་གོ་གནས་དང་མཐུན་པའི་ཚོད་ཀྱིས་”ངོས་འཛིན་མ་བྱས་པ་དང་། ཁོང་དབྱིན་ཇིའི་གྲོས་མོལ་ནང་ཞུགས་མ་བཅུག་པ་དེ་ནི། དབྱིན་ཇིས་བོད་མི་ཚོའི་ཡིད་ཆེས་འགུག་པའི་ “གོ་སྐབས་བླ་ན་མེད་པ་ཞིག་ཤོར་བ་”ཡིན་པར་ཚོར་བ་རེད། ཝེ་ཌེལ་གྱིས་བཤད་སྒྲ་ནི་ “ཧ་ཅང་ཡ་རབས་དང་མཁྱེན་རྒྱ་ཅན་གྱི་མི་ཞིག་ཡིན་པ་དང་། དབྱིན་ཇིའི་དགའ་གྲོགས་ཤིག་ཡིན་པ་ཤེས་པ་རེད། བཤད་སྒྲ་ཡིས་ཝེ་ཌེལ་ལ་བཤད་དོན་ལ། ཁོང་གིས་རྡོ་རྗེ་གླིང་དུ་རང་གི་དུས་ཚོད་འཕྲོ་བརླག་ལ་བཏང་ཡོད་ན་ཡང་། ཁོང་གིས་སླར་ལྷ་ས་ལ་ དབྱིན་ཇིའི་ “ནག་ཉེས་དང་། དེ་བཞིན་ཉེན་རྟོག་པ་དང་མི་སེར་གྱི་ཁྲིམས་ཡིག་”གི་སྙིང་བསྡུས་ཤིག་འཁྱེར་འགྲོ་རྒྱུ་ཡིན་པ་དང་། དེས་ཁོང་ལ་ཡིད་འགུལ་ཆེན་པོ་ཐེབས་འདུག ཁོང་གིས་བོད་ནང་གི་ཁྲིམས་སྲོལ་བཅོས་བསྒྱུར་གཏོང་འདོད་གནང་ཞིང་། དེ་ཡང་དྭོགས་གཞི་ཅན་དེས་རང་གི་ནག་ཉེས་ངོས་ལེན་མ་བྱས་བར་དུ་ཁྲིམས་གཅོད་བྱེད་པ་ལྟ་བུའི་རྒྱའི་ལག་ལེན་གྱི་རྗེས་སུ་འབྲངས་ཡོད་པ་འདི་ཚོ་༼འདིའི་ཆ་ཤས་མང་པོ་ཞིག་མན་ཇུས་ལག་བསྟར་བྱེད་བཅུག་པ་རེད།༽ལོ་ཆུང་བཀའ་བློན་འདིས་དགག་འོས་ཤིག་ཏུ་མཐོང་བ་རེད།

དབྱིན་རྒྱ་གཉིས་ཀྱི་དགག་བྱ་ཡོད་པ་དང་བོད་མིའི་ཚེ་སྲོག་ཤོར་མིན་ལ་མ་ལྟོས་པར་བོད་ཀྱིས་དབྱིན་རྒྱའི་གོང་མའི་ཧམ་སེམས་ལ་བརྩིས་མེད་བྱེད་པ་དེ་ལོ་ངོ་བཅུ་ཕྲག་གསུམ་གྱི་རིང་རྒྱུན་འཛིན་བྱས་པ་འདི་ཤེས་པ་བྱེད་དགོས། ངོ་མ་བཤད་ན་ ༡༩༠༤ བར་དང་ ཡཱང་གི་ ཧ་སི་བཱན་ཌི་ (Younghusband) ཡི་བཙན་འཛུལ་བར་དུ་བོད་ཀྱི་རྔམ་ཆེ་བའི་རྒྱལ་གཅེས་ལངས་ཕྱོགས་འདི་ལ་འགྱུར་བ་ཕྱིན་མེད།

དབྱིན་ཇིའི་བཙན་འཛུལ་དམག་རྣམས་ནི་ཆུ་མིག་ཤངས་པོ་ཟེར་བའི་ས་ཆ་དེར་རང་གི་མེ་མདའ་འཁོར་ལོ་མ་དང་འཕྲུལ་མདའ་དང་བཅས་དང་། ༼བོད་མི་ཚོ་ལྟར་ན་༽ བསླུ་ཐབས་བཅོས་མ་མེད་དང་བཅས་ཆུ་ཚོད་ཁ་ཤས་ཀྱི་ནང་ཚུད་ལ་བོད་ཀྱི་ལུང་པའི་དམག་ཁྲལ་དམག་མི་བདུན་བརྒྱ་སྡེབ་གསོད་བྱས་པ་རེད། “ཚབས་ཆེའི་ཚུར་རྒོལ་ཡོད་བཞིན་དུའང་བོད་ཀྱི་དམག་དཔུང་སླར་ཡང་བཀོད་སྒྲིག་འོག་གནས་ཐུབ་པ་བྱུང་ཞིང་། ཁ་རྒྱབ་ལོག་པ་དང་་བྲོས་འགྲོ་རྒྱུ་དེ་ངོས་ལེན་མ་བྱས་པ་དང་། མེ་མདའི་གྲི་རྩེས་རྟ་དམག་ཡོང་བ་སྔོན་འགོག་བྱེད་ཐབས་བྱས་པ་རེད།”༼༡༤༽ ས་མ་མདའ་དང་སྒང་དམར། ཉེ་ནང་། འཛམ་ཐང་བཅས་སུ་བྱུང་བའི་དེའི་རྗེས་འབྲེལ་གྱི་དམག་འཁྲུག་ཁྲོད་དུ་བོད་མི་སྟོང་ཕྲག་ཁ་ཤས་ལྷག་གིས་རང་གི་ཕ་ཡུལ་གྱི་ཆེད་དུ་སྲོག་བློས་བཏང་བ་རེད་ལ། དམིགས་བསལ་གྱིས་རྒྱང་རྩེ་རུ་བོད་དམག་གིས་དངོས་གནས་དབྱིན་ཇིའི་དམག་དཔུང་དེ་སྐབས་གཅིག་གི་རིང་ལ་མཐའ་བསྐོར་ནས་བཀག་པ་རེད། དེ་ནས་རྩོད་རྙོག་འདི་མཇུག་འགྲིལ་ཞིང་དབྱིན་ཇི་ལྷ་ས་ལ་ཕྱིན་ནས་ ༡༩༠༤ ལོའི་ཟླ་བརྒྱད་པའི་ནང་བོད་གཞུང་ལ་བཙན་ཤེད་ཀྱིས་ཆིངས་ཡིག་འཇོག་བཅུག་པ་རེད།

བོད་མི་ཚོས་ཚུལ་མཐུན་གྱི་ཐོག་ནས་ ༡༨༧༦ ནས་ ༡༩༠༤ བར་གྱི་གནས་ཚུལ་རྣམས་ནི་རང་གི་དེང་རབས་ལོ་རྒྱུས་ཁྲོད་ཀྱི་ལེའུ་དང་པོ་དེ་ཡིན་པར་ངོས་འཛིན་པ་རེད། དུས་ཚོད་འདིའི་སྐོར་གྱི་ཡིག་ཆ་ཕལ་ཆེ་བ་དང་། དེ་དག་གི་ཡང་མང་ཤོས་དེ་དབྱིན་ཇིའི་ལས་བྱ་བ་དང་མཁས་པ་ཚོས་བྲིས་པ་དེས་ས་གནས་གྱི་འགོག་རྒོལ་དང་རྒྱལ་གཅེས་པའི་རྣམ་པ་དེ་སྣང་ཆུང་བྱས་ཤིང་། དེའི་ཚབ་ལ་དེ་ཚོ་ནི་བོད་མིའི་ཨུ་ཚུགས་དང་རྣམ་རྟོག་ཡིན་པར་བརྗོད་པ་མ་ཟད། དེ་ལས་ཀྱང་ཆེ་བ་ཞིག་ལ་ཕྱོགས་གཉིས་བར་གྱི་གོ་ནོར་ཐེབས་པ་ཞིག་རེད་ཅེས་བརྗོད་ཡོད་རེད། དུས་སྐབས་འདི་ལ་བྱུང་བའི་བོད་ཀྱི་དེང་རབས་རྒྱལ་གཅེས་དང་བོད་ཀྱི་ངོ་བོའི་ཡོང་ཁུངས་ལ་སློབ་སྦྱོང་བྱས་པ་ཞིག་བྱུང་མེད་ལ། འདི་ཡོང་དགོས་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་དང་ཤུགས་རྐྱེན་གྱི་གནད་དོན་དག་ལ་དབྱེ་ཞིབ་བྱས་པ་ཞིག་ཀྱང་མེད། འདི་འདྲ་བ་ནི་ཧ་ཅང་འགོར་འགྱངས་སུ་སོང་བ་ཞིག་རེད། ངས་བོད་ཀྱི་དེང་རབས་རྒྱལ་རབས་ཁྲོད་ཀྱི་འདི་ཚོའི་འབྱུང་གནས་སྐོར་ལ་ང་རང་གི་བསམ་འཆར་རེ་ཟུང་འབུལ།

དུས་རབས་ཉི་ཤུ་བའི་མཇུག་ཏུ་སླེབས་སྐབས་ཨེ་ཤ་ཡའི་ཁྱོན་ཡོངས་སུ་དེང་རབས་ཅན་དང་སྤྱི་ཚོགས་བསྒྱུར་བཅོས། རྒྱལ་གཅེས་ཀྱི་བསམ་བློ་ཞིག་ཁྱབ་སྤེལ་གྱི་མགོ་ཚུགས་བཞིན་པ་དེས་༧རྒྱལ་བ་རིན་པོ་ཆེ་དང་ཁོང་གི་ལས་བྱ་ཚོར་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་ཡོད་སྲིད་པ་རེད། དཔེར་ན། རྒྱ་གར་དུ་བྷང་གྷལ་གྱི་སྤྱི་ཚོགས་བཅོས་བསྒྱུར་ལས་འགུལ་ (the Bengal Renaissance) ཡོད་པ་རེད་ལ། མན་ཇཱུའི་རྒྱ་ནག་ཏུ་རང་སྟོབས་སྤེལ་བའི་ལས་འགུལ་ (the Self Strengthening (Ziqiang) Movement) དང་ཐཱོང་ཞི་བསྐྱར་ལངས་ (the Tongzhi restoration) ཡོད་པ་རེད། ཡིན་ན་ཡང་ཉི་ཧོང་དེ་བཀས་བཀོད་རྒྱུད་འཛིན་ནས་དེང་རབས་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་ཏུ་བསྒྱུར་བའི་མེ་ཇེ་བསྐྱར་ལངས་ (the Meiji Restoration) ཞེས་པ་དེས་དབུས་ཤར་དང་ཤར་ལྷོ་ཨེ་ཤ་ཡ། རྒྱ་ནག་ རྒྱ་གར་བཅས་ཀྱི་ནང་གི་རྒྱལ་གཅེས་པ་དང་བཅོས་སྒྱུར་བ་ཚོར་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་པ་ཇི་བཞིན་ ཧ་ལམ་ཏན་ཏན་༧རྒྱལ་བ་རིན་པོ་ཆེ་སྐུ་གཞོན་དེ་ལ་ཐུགས་སྐུལ་ཐེབས་ཡོད་པ་རེད། རང་ཉིད་མན་ཇུ་གོང་མ་ལ་དཀའ་རྙོག་འཕྲད་བཞིན་པར་གཞིགས་ན་ ༡༨༩༤ ལོར་ཉི་ཧོང་དང་རྒྱ་ནག་གི་བར་དམག་འཁྲུག་ནང་རྒྱ་ནག་གི་ཕམ་ཉེས་ཆེན་པོ་བྱུང་བ་དེས་ཁོང་གི་ཐུགས་སྣང་འཕེལ་བ་ཞིག་ཏན་ཏན་བྱུང་ཡོད་པ་རེད། ཁོང་གིས་མཁས་པ་གྲགས་ཅན་དགེ་བཤེས་ཚ་བ་ཁྲི་སྤྲུལ་དང་མི་གཞན་གཉིས་ཉི་ཧོང་དུ་སློབ་སྦྱོང་བྱེད་དུ་བཏང་བ་རེད་ལ། དེ་ནི་ཁོང་གིས་བོད་མི་བཞི་དབྱིན་ཡུལ་དུ་སློབ་སྦྱོང་བྱེད་དུ་བཏང་བ་དེ་ལས་ཆེས་སྔ་བ་ཞིག་རེད། ༧རྒྱལ་བ་རིན་པོ་ཆེ་ ༡༩༠༨ ལོར་པེ་ཅིན་དུ་ཡོད་སྐབས། ཁོང་གིས་ཉི་ཧོང་དུ་ཕེབས་རྒྱུའི་འཆར་གཞི་བཟོས་ནའང་། མན་ཇུ་གོང་མ་གྲོངས་པའི་རྐྱེན་བྱས་ནས་རང་གི་འཆར་གཞི་དེ་ཕྱིར་འཐེན་གནང་དགོས་བྱུང་བ་རེད།

སཱར་ ཆེལ་སི་ བྷེལ་ (Sir Charles Bell) གྱིས་ཁོང་ནི་ “བོད་ཀྱི་མི་དམངས་ཀྱིས་གདན་འདྲེན་ཞུས་ནས་ལྷ་ས་ལ་འགྲོ་མཁན་གྱི་ཡུ་རོབ་པ་ཐོག་མ་”དེ་ཡིན་ཞེས་བྲིས་དུས་དེར། ཁོང་གིས་གཅིག་བྱས་ན་དེའི་སྔོན་དུ་༧རྒྱལ་བ་རིན་པོ་ཆེས་ཉི་ཧོང་པ་ ཏ་ཐ་ ཊོ་གན་དང་ ཨའོ་ཀི་ བཱུན་ཀྱོ་ (Tada Togan and Aoki Bunkyo) གཉིས་ལྷ་སར་ལྟ་སྐོར་དང་གནས་སྡོད་ཀྱི་ཆེད་དུ་སྐད་བཏང་བ་དེ་ཤེས་ཀྱི་མེད་པ་རེད། ཆོས་ལུགས་མཁས་པ་ཏ་ཐ་ཡིས་ལོ་བཅུའི་རིང་ལྷ་སར་སློབ་སྦྱོང་བྱས་ཤིང་། ཨའོ་ཀི་ཡིས་ཀཱ་ལི་ཀཱ་ཏ་ཡི་ཧྥུ་ཇི་ཏཱ་ནི་ནས་ཐོབ་པའི་ཤེས་ཡོན་སྐོར་གྱི་དེབ་སྤྱིར་བཏང་བ་དང་ཉི་ཧོང་གི་ཀློག་དེབ། དམག་མིའི་ལག་དེབ་བཅས་བསྒྱུར་བ་རེད། ཁོང་ནི་ “ཉི་ཧོང་གི་གསར་ཤོག་འབྱོར་བ་དང་དབྱིན་ཡིག་གི་གསར་འགྱུར་གྱི་སྙིང་བསྡུས་”༧རྒྱལ་བ་རིན་པོ་ཆེར་སྙན་གསན་ཞུ་བའི་ “ཕྱི་རྒྱལ་ལས་དོན་ཐད་ཀྱི་སློབ་སྟོན་པ་གཙོ་བོ་”དེ་ཡིན་པ་རེད།  ཉི་ཧོང་པ་གཞན་པ་ཞིག་ནི་ཨུ་རུ་སུ་དང་ཉི་ཧོང་གི་དམག་འཁྲུག་སྐབས་ཀྱི་དམག་མི་ཟུར་པ་དང་ཏཱོ་ཀྱོའི་དམག་མིའི་མཐོ་སློབ་ཀྱི་དགེ་རྒན་ཡཱ་སུ་ཇི་རོ་ ཡཱ་ཇི་མཱ་ (Yasujiro Yajima) ཡིན་པ་དང་། ཁོང་ལ་བོད་དམག་གི་སྡེ་ཁག་ཆེ་ཤོས་དེ་ལ་སྦྱོང་བརྡར་སྤྲོད་པའི་འགན་སྤྲད་པ་རེད།  འདི་ནི་དབྱིན་ཇིའི་ལམ་ལུགས་ངོ་སྤྲོད་མ་བྱས་པའི་གོང་ལ་ཡིན་པ་རེད། གོང་མ་མཱེ་ཇི་ ༡༩༡༢ ལོའི་ཟླ་བ་ ༧ ཚེས ༣༠ ཉིན་གྲོངས་པའི་སྐབས་དེར་༧རྒྱལ་བ་རིན་པོ་ཆེས་མྱ་ངན་ཞུ་ཚིག་བཏང་བ་རེད། ཉི་ཧོང་དང་བོད་ཀྱི་འབྲེལ་བའི་ཐད་སྣེ་འཁྲིད་ཀྱི་རྩོམ་པ་པོ་ཞིག་ལྟར་ན། “ཁོང་ ༼༧རྒྱལ་བ་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་གསུམ་པ་༽གིས་གོང་མ་འདིས་ཨེ་ཤ་ཡའི་ནང་པ་བའི་རང་བཙན་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་གི་ཡར་ཐོན་ཅན་གྱི་དབུ་འཁྲིད་གནང་བ་དེར་རྗེས་སུ་ཡི་རངས་གནང་བ་རེད།”༼༡༥༽

ཡིན་ན་ཡང་། ༧རྒྱལ་བ་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་གསུམ་པ་དང་དབུ་འཁྲིད་གཞན་པ་བཤད་སྒྲ་ལྟ་བུའི་རྒྱལ་ཞེན་དང་བཅོས་སྒྱུར་གྱི་ནུས་པ་གཉིད་དུ་ཡུར་བ་དེ་སད་དུ་འཇུག་པའི་ཤུགས་རྐྱེན་སྔ་ཤོས་དེ་ནི་དངོས་གནས་ཕྱི་རྒྱལ་རང་ཞིག་མིན་པ་དེ་ཤེས་དགོས་པ་རེད། དེ་ནི་༧རྒྱལ་བ་རིན་པོ་ཆེ་སྐུ་ན་ཕྲ་བའི་སྐབས་སུ་རང་གི་ཕ་ཡུལ་དང་ཁད་ཉེ་བའི་སྐྱེ་བོ་ཞིག་སྟེ་བཱུ་ར་ཡཱ་ཏི་ནས་ཡིན་པའི་བླ་མ་ཨ་རྒན་རྡོ་རྗེབ་ནས་བྱུང་ནས་ཡོད་པ་འདྲ།

5  ཨ་རྒན་རྡོ་རྗེབ

བོད་ཀྱི་དེང་རབས་ལོ་རྒྱུས་ནང་གི་རྡོ་རྗེབ་ཀྱི་ལས་འགན་ཕོན་ཆེ་བ་དེ་ལ་ད་བར་དུ་འདང་ངེས་ཀྱི་ངོས་འཛིན་ཞིག་ཐོབ་མེད་ལ།  དབྱིན་ཇིའི་གསར་འགྱུར་དང་ཡིག་ཆ་དེ་ཚོས་ཁོང་ནི་ཨུ་རུ་སུའི་སོ་པ་ལྟས་ངན་ཞིག་ཡིན་པའི་རྣམ་པ་ཞིག་ཏུ་དུས་རྟག་ཏུ་འགྲེལ་བརྗོད་བྱས་པ་ཡིས་འདི་ལ་གནོད་ཆེ་ཙམ་བསྐྱལ་ཡོད་པ་རེད། ཁོང་ནི་ ༡༨༧༣ ལོར་ཐོག་མར་ལྷ་ས་ལ་འབྱོར་ཅིང་། འབྲས་སྤུངས་དགོན་པར་ཆོས་ཞུགས་ཀྱིས་དགེ་བཤེས་ཀྱི་མཚན་རྟགས་བླངས་པ་རེད་ལ། ཁོང་གི་བོད་མིང་ལ་ངག་དབང་བློ་བཟང་ཞུ་ཞིང་། ཁོང་ནི་༧རྒྱལ་བ་རིན་པོ་ཆེ་སྐུ་ན་གཞོན་པ་འདིའི་མཚན་ཞབས་བདུན་གྱི་ཁོངས་སུ་ཚུད་ཡོད་བརྟེན་ཏན་ཏན་ཧ་ལས་པའི་མཁས་པ་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡིན་པ་རེད། ༡༨༨༨ ལོར་ཁོང་ནི་༧རྒྱལ་བ་རིན་པོ་ཆེའི་དགེ་རྒན་དང་བློ་འགེལ་འཁེལ་བའི་གྲོགས་པོ་ཞིག་ཆགས་ཤིང་། དེ་ནས་ལོ་ངོ་བཅུའི་རིང་ཁོང་གིས་༧རྒྱལ་བ་རིན་པོ་ཆེ་དང་ “འབྲལ་ཐབས་མེད་པའི་ཞབས་ཞུ་བའི་”ཞབས་འདེགས་ཞུས་པ་རེད། དེའི་ལན་དུ་༧རྒྱལ་བ་རིན་པོ་ཆེའི་ངོས་ནས་ཁོང་ནི་ “སྲུང་སྐྱོབ་པ་ངོ་མ་”ཞིག་གི་གཟིགས་མཐོང་གནང་བ་རེད། ༼༡༦༽

༧རྒྱལ་བ་རིན་པོ་ཆེ་སྐུ་གཞོན་འདི་ལ་འཛམ་གླིང་ཕྱི་ལོགས་སམ་ཡང་ན་རྒྱལ་སྤྱིའི་ཆབ་སྲིད་ནང་ལས་ཀ་བྱེད་པའི་མཁྱེན་རྒྱ་ཅི་ཡང་མེད་སྲིད་མོད། རྡོ་རྗེབ་ཀྱི་རྣམ་ཐར་འབྲི་མཁན་ཇཱོན་ སི་ནེ་ལིང་ (John Snelling) ལྟར་ན། ཁོང་གི་དགེ་རྒན་ནི། “ཧ་ལམ་འཛམ་གླིང་གི་མི་ཞིག་ཡིན་ཏེ། ཤེས་ཡོན་འདྲ་འདྲའི་ཐོག་ནས་ཐོབ་ཡོད་ཅིང་། དབུས་ཨེ་ཤ་ཡའི་ནང་འགྲུལ་བཞུད་རྒྱ་ཆེར་གནང་བ། ད་དུང་སྤྱང་པོ་དང་བླང་དོར་དབྱེ་འབྱེད་མཁས་པ། གཤིས་བཟང་ཞིང་བཙུན་པ་ཞིག་ཡིན་པ་རེད།” དུས་འདིར་ཁོང་དང་ཐུག་མྱོང་བའི་ཡུ་རོབ་པ་ཞིག་གིས་ ཁོང་གི་མཁྱེན་རྒྱ་དང་ནུས་སྟོབས། དེ་ལས་ཀྱང་ཁོང་གི་ཐུགས་རིག་ངར་མ་དེས་ཁོང་ནི་རླབས་ཆེན་གྱི་དབུ་འཁྲིད་ཅིག་དང་རླབས་ཆེན་གྱི་འགྲུལ་བཞུད་པ་ཞིག་ཡོང་རྒྱུ་ཡིན་མིན་ལ་དྭོགས་པ་མི་འདུག”ཅེས་བརྗོད་འདུག” ༼༡༧༽

6 ༡༩༡༢ ལོའི་བོད་སོག་ཆིངས་ཡིག