འཛམ་གླིང་གི་དངུལ་རྩ་ཉམ་ཉེས་ཡང་བསྐྱར་འབྱུང་སྲིད་དམ།
མཁའ་དབུགས་གསར་བས།
གཅིག ༢༠༡༠ལོའི་ལོ་མཇུག་ཏུ་ཡང་བསྐྱར་དངུལ་རྩ་ཉམ་ཉེས་འབྱུང་སྲིད་པའི་སེམས་ཁྲལ།
ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༨ལོར་ཨ་རིའི་ནེའུ་ཡོག་གྲོང་ཁྱེར་གྱི་མ་རྩའི་དངུལ་ཁང་ཆེན་མོ་ (Lehman Brothers) ༼ ལཱེ་མན་སྦུ་ར་རྫུ ༽ ཟེར་བ་དེའི་མ་རྐང་ལ་ (Lehman Shock) ༼ ལཱེ་མན་ཉམ་ཉེས་ཆེན་མོ ༽ ཟེར་བ་དེ་བྱུང་བར་རྐྱེན་བྱས་ཏེ། འཛམ་གླིང་ཁྱོན་ཡོངས་ཀྱི་དངུལ་རྩ་ཉམ་ཉེས་བྱུང་བ་ནི་ཀུན་གྱི་སེམས་ངོས་སུ་ད་རུང་གསལ་ལྷང་ངེར་ཡོད་ངེས། དངུལ་རྩ་ཉམ་ཉེས་དེ་ནི་འཛམ་གླིང་གི་དཔལ་འབྱོར་རིག་པ་བ་གང་མང་ཞིག་གིས་ཉེ་བའི་ལོ་ངོ་བརྒྱའི་རིང་འཛམ་གླིང་གི་དཔལ་འབྱོར་ཐད། ཉམས་རྒུད་ཐེབས་པ་ཚབས་ཆེ་ཤོས་ཡིན་ཚུལ་བརྗོད་དེ་ལོ་བརྒྱའི་ནང་ཐེངས་གཅིག་གི་ཆག་སྒོ་འམ་ ༡༩༢༩ ལོའི་ ( 1929 World fear) ༼ འཛམ་གླིང་འཇིགས་སྐྲག ༽ ཟེར་བ་དེ་རོ་ལངས་བརྒྱབ་པར་ངོས་འཛིན་བྱས་ཏེ་ཁྱབ་བསྒྲགས་ཆེན་པོ་བྱས་ཤིང་། དངོས་བ་དོན་དུའང་འཛམ་གླིང་གི་སྟོབས་འབྱོར་ཡོད་མེད་ལ་མ་ལྟོས་པར་རྒྱལ་ཁབ་སོ་སོའི་དཔལ་འབྱོར་ལ་ཆག་སྒོ་ཆེན་པོ་ཐེབས་པ་རེད། སྟབས་ལེགས་པ་ཞིག་ལ་སྔོན་ཐོན་རྒྱལ་ཁབ་ཁག་གི་སྲིད་གཞུང་གཙོ་བྱས་པའི་རྒྱལ་ཁབ་སོ་སོའི་དངུལ་འབོར་ཆེན་པོས་དཔལ་འབྱོར་སྐུལ་འདེད་སྲིད་ཇུས་ལ་ཤུགས་སྣོན་བྱས་ཤིང་། ཨ་རི་གཙོ་བྱས་པའི་རྒྱལ་སྤྱི་མཉམ་འབྲེལ་བྱས་པར་བརྟེན། འཛམ་གླིང་འཇིགས་སྐྲག་ལ་སྔོན་འགོག་བྱས་ཏེ་ད་ལྟ་འཛམ་གླིང་གི་དཔལ་འབྱོར་ཕྱིར་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་ལམ་ཁར་ཁ་ཕྱོགས་ཀྱིན་ཡོད་ལ། ཀྲུང་གོ་གཙོ་བྱས་པའི་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་བཞིན་པའི་རྒྱལ་ཁབ་ཁག་གི་དཔལ་འབྱོར་འཕེལ་ཚད་ཇེ་མགྱོགས་སུ་འགྲོ་བཞིན་པ་མ་ཟད། འཛམ་གླིང་གི་མ་རྐང་ཚོང་རྭ་ཡང་སྔར་གྱི་གསོན་ཤུགས་རྒྱས་མགོ་བརྩམས་ཡོད།
ཡིན་ཡང་། འཛམ་གླིང་གི་དཔལ་འབྱོར་འཕེལ་ཚད་འདི་རྒྱུན་མཐུད་རུང་བ་ཞིག་སྲིད་དམ། ཡང་ན་འཛམ་གླིང་འཇིགས་སྐྲག་གི་སེམས་ཁྲལ་དེ་གཞི་ནས་ཡལ་སོང་བ་ཞིག་རེད་དམ་ཟེར་ན། ད་ཐེངས་ཀྱི་དཔལ་འབྱོར་ཆག་སྒོ་ཡི་རྨ་ཁ་ཆེན་པོ་དེ་ད་རུང་སོས་ཡག་ཅིག་མིན་དེ། སྔོན་ཐོན་རྒྱལ་ཁབ་ཁག་གི་དཔལ་འབྱོར་ལ་གསོན་ཤུགས་རྒྱས་རེག་བར་དུ་མི་འགྱངས་པའི་ལོ་འགའི་རིང་འཕེལ་འགྲིབ་མེད་པའི་དཔལ་འབྱོར་གྱི་གནས་སྟངས་ཞིག་རྒྱུན་བསྲིང་བྱེད་པར་ཚོད་དཔག་མི་བྱ་ག་མེད་རེད་ལ། ཡང་བསྐྱར་ཆག་སྒོ་ཐེངས་གཉིས་པ་འབྱུང་སྲིད་པར་འདོད་པའི་དཔལ་འབྱོར་རིག་པ་བ་གང་མང་ཞིག་ཡོད་པ་རེད། ཁ་གསལ་བོས་བརྗོད་ན། ཁོ་ཚོས་ཡང་བསྐྱར་འཛམ་གླིང་དཔལ་འབྱོར་ལ་རྨ་ཁ་ཆེན་པོ་ཞིག་ཕོག་སྲིད་པར་སྔོན་དཔག་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད་པ་རེད། ཉི་ཧོང་གི་དཔལ་འབྱོར་དཔྱད་བརྗོད་པ་སྐུ་ཞབས་སུ་ང་ཞུ་ཐ་ཁཱེའོ་ཧེ་རོད་ལགས་ཀྱིས་བརྩམས་ཆོས་ (世界のマネーは動き出した) ༼འཛམ་གླིང་གི་སྒོར་མོ་འགུལ་འགོ་བརྩམས་བྱུང་།༽ ཞེས་པའི་ཁྲོད། ལཱེ་མན་ཉམ་ཉེས་ཆེན་མོའི་ལོ་གཉིས་རྗེས་ཏེ་ ༢༠༡༠ ལོའི་ཟླ་ ༩ པར་ཡས་མས་སུ་འཛམ་གླིང་གི་དཔལ་འབྱོར་གྱི་གནས་སྟངས་ལ་ཛ་དྲག་གི་འགྱུར་བ་ཞིག་བྱུང་སྲིད་པར་བརྗོད་འདུག་སྟེ། རྒྱུ་མཚན་ནི་ལཱེ་མན་ཉམ་ཉེས་ཆེན་མོའི་རྗེས་ནས་འཛམ་གླིང་གི་དཔལ་འབྱོར་ལ་གསོན་ཤུགས་ཅུང་ཙམ་རྒྱས་ཡོད་པ་འདི་ནི་རྒྱལ་ཁབ་སོ་སོས་དངུལ་འབོར་ཆེན་པའི་འགྲོ་གྲོན་བཏང་ཏེ། དཔལ་འབྱོར་སྲིད་ཇུས་ལ་ཤུགས་བསྣན་པའི་འབྲས་བུ་ཡིན་པའི་སྟབས་ཀྱིས་ད་ལྟ་རྒྱལ་ཁབ་སོ་སོའི་ནོར་སྲིད་ཡོང་སྒོ་ལ་ཚད་བཀག་ཡོད་པ་དང་གཅིག འདས་པའི་ལོ་རྒྱུས་སུའང་དངུལ་རྩ་ཉམ་ཉེས་ལ་སྐབས་ཐོག་མྱུར་སྐྱོབ་ཀྱི་སྲིད་ཇུས་ལོ་གསུམ་བརྒལ་བ་ཞིག་བྱས་མྱོང་མེད་པར་ལོ་གཉིས་ཙམ་ལས་སྲིད་གཞུང་གི་ནོར་སྲིད་ལ་བརྟེན་ཏེ། དཔལ་འབྱོར་གྱི་ནུས་པ་རྒྱུན་འཁྱོངས་བྱེད་ཐུབ་མེད་པ་གཉིས་རྒྱུན་མཚན་དུ་དྲངས་འདུག
གཉིས། དོ་སྣང་བྱེད་ཀྱིན་པའི་ཡུ་རོབ་ཤར་མ་དང་ཡ་གླིང་གི་དཔལ་འབྱོར་གནས་སྟངས།
ཡང་བསྐྱར་འཛམ་གླིང་གི་དཔལ་འབྱོར་ཆག་སྒོ་ཐེངས་གཉིས་པ་ཐེབས་སྲིད་པའི་རྒྱུ་གང་མང་ཞིག་འཛམ་གླིང་གི་ཡུལ་གྲུ་སོ་སོ་ན་ཡོད་དེ། དོན་དངོས་ཐོག་ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༨ ལོའི་ལཱེ་མན་ཉམ་ཉེས་ཆེན་མོའི་རྐྱེན་གཙོ་བོ་ནི། ( Subprime Lending ) ༼ འབྱོར་མེད་པའི་དོམ ༽ དང་འབྲེལ་བའི་ཚོང་རྫས་ཉོ་ཚོང་བྱས་པའི་དངུལ་རྩ་ལས་ཁུངས་གང་མང་ཞིག་ཕྱིར་བསྡུ་དཀའ་བའི་བུ་ལོན་གྱིས་མནར་ཏེ། གཅིག་འཕྲོ་གཅིག་ལ་ཚོང་བརྡིབས་ཏེ་སྒོ་རྒྱག་དགོས་པའི་གནས་སུ་ལྷུང་བའི་དབང་གིས་ཡིན་སྟབས། འདི་དང་གཅིག་མཚུངས་སྒོས་རྒྱལ་ཁབ་སོ་སོའི་ནོར་སྲིད་ལ་ཆག་སྒོ་ཆེན་པོ་ཞིག་ཐེབས་རྒྱུའི་ཉེན་ཁ་ཡོད་པ་རེད། དཔེར་ན། ཕྱིར་བསྡུ་དཀའ་བའི་བུ་ལོན་གྱི་མནར་ཏེ་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ནོར་སྲིད་བརྡིབ་པར་ཉེན་ཁ་ཆེ་བའི་རྒྱལ་ཁབ་གང་མང་ཞིག་ཡོད་ལ། དེ་དག་གི་ཁྲོད་དུ་ཉེན་ཁ་ཚབས་ཆེན་ཐེབས་ཟིན་པ་ནི་ཞི་ལ་རྒྱལ་ཁབ་རེད། ཞི་ལ་རྒྱལ་ཁབ་གྱི་དོམ་གྱི་གྲངས་འབོར་ཡུ་རོབ་དུང་ཕྱུར་ ༣༠༠༠ ལས་བརྒལ་སྟེ། ད་ལྟ་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ནོར་སྲིད་བརྡིབ་པའི་ཉེན་ཁར་ཐུག་ཡོད་པ་ནི་ཀུན་གྱིས་ཤེས་གསལ་ལྟར་རེད་ལ། ད་རུང་ཡུ་རོབ་རྒྱལ་ཁུངས་ཀྱི་ཕུའུ་ཐའོ་ཡ་དང་སི་ཕན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱང་ནོར་སྲིད་ཀྱི་ཆག་འཇིག་ལ་ཐུགས་ཡོད་པས་ན། གཅིག་ལ་གཅིག་བརྟེན་གྱིས་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་བཞིན་པའི་འཛམ་གླིང་དཔལ་འབྱོར་གྱི་ཁོར་ཡུག་ཁྲོད་དུ་རྒྱལ་ཁབ་གཞན་དག་ལའང་ཉེན་ཁ་འབྱུང་སྲིད་པ་རེད། ལྷག་པར་དུ་འཇར་མན་དང་ཧྥ་རན་སུ། སུད་སི་སོགས་ཀྱི་དངུལ་ཁང་མང་པོ་ཞིག་གིས་རྒྱལ་ཁབ་འདི་དག་ལ་མ་རྩ་འབོར་ཆེན་བསྐྱིས་ཡོད་སྟབས། ཉེན་ཁ་དེ་ཡུ་རོབ་ཡོངས་དང་འཛམ་གླིང་ཡོངས་ལ་ཁྱབ་འགྲོ་བར་སྔོན་དཔག་བྱས་ཀྱང་དཔྱད་གཞིའི་མ་རྩ་མེད་པ་ཞིག་རྩ་བ་ནས་མིན།
འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་བཞིན་པའི་རྒྱལ་ཁབ་ཁྲོད་དུའང་ཉེན་ཁར་ལྷུང་བའི་རྒྱལ་ཁབ་གང་མང་ཞིག་ཡོད་དེ། ༢༠༠༨ལོའི་དངུལ་རྩ་ཉམ་ཉེས་ལ་རྐྱེན་བྱས་ཏེ། ( IMF ) ༼རྒྱལ་སྤྱིའི་ཤོག་སྒོར་ཐེབས་རྩ༽ རུ་མྱུར་སྐྱོབ་ཀྱི་མ་རྩ་བསྐྱི་བར་རེ་འདུན་ཞུ་མཁན་ཧྭང་ངྷ་རི་རྒྱལ་ཁབ་དང་རོ་མ་ནུ་ཡ་རྒྱལ་ཁབ། སེད་རུ་སྦེ་ཡ་རྒྱལ་ཁབ་སོགས་ཡུ་རོབ་ཤར་མའི་རྒྱལ་ཁབ་གང་མང་ཞིག་ཛ་དྲག་གི་ཉེན་ཁར་ཐུག་འདུག་པ་དངོས་ཡོད་གནས་ཚུལ་རེད། གཞན་ཡང་ཕྱིར་བསྡུ་དཀའ་བའི་བུ་ལོན་གྱི་མནར་བ་མིན་རུང་ཀྲུང་གོ་དང་ཧིན་རྡུའམ་རྒྱ་གར་སོགས་ཀྱི་འཕེལ་ཚད་མགྱོགས་པའི་རྒྱལ་ཁབ་ཁག་གི་དཔལ་འབྱོར་དེ། ( Bubble Economy ) ༼ ལྦུ་བའི་དཔལ་འབྱོར་ ༽ གྱི་གནས་སྟངས་སུ་འགྲོ་བཞིན་ཡོད་ལ། ཁྱད་པར་དུ་མ་རྐང་དང་ཁང་བརྩེགས་ཀྱི་རིན་གོང་ནི་ལྦུ་བ་ལྟར་འཕྱུར་གྱིན་པའི་སྒང་ཡིན་པས་ན། དུས་ནམ་ཞིག་དགད་རྒྱུ་ཡིན་པ་དུས་ཚོད་ཀྱི་སྔ་གཞུག་ཙམ་ཡིན་པར་སྣང་། འདི་ལྟར་རྒྱལ་ཁབ་སོ་སོའི་དཔལ་འབྱོར་སྲིད་ཇུས་ལ་ནོར་འཆུག་ཕྲན་ཙམ་བྱུང་སྐབས། ཡང་བསྐྱར་འཛམ་གླིང་སྟེང་དཔལ་འབྱོར་ཆག་སྒོ་ཐེངས་གཉིས་པ་བྱུང་སྲིད་ངེས་ལ། ཆག་སྒོ་དེ་ཡང་ ༢༠༡༠ ལོའི་ལོ་མཇུག་ལ་འབྱུང་སྲིད་པའི་ཉེན་ཁ་ནི་ཧ་ཅང་ཆེ་བར་འདོད།
མཆན།
1, ( Lehman Shock ) ༼ ལཱེ་མན་ཉམ་ཉེས་ཆེན་མོ ༽ ཟེར་བ་ནི། ཨ་མེ་རི་ཁའི་ནེའུ་ཡོག་གྲོང་ཁྱེར་ན་ཡོད་པའི་མ་རྩའི་དངུལ་ཁང་ཆེན་པོ་རེ་མ་སྦུ་ར་རྫུས་ (Lehman Brothers) ཟེར་བ་དེའི་མ་རྐང་ཉམ་ཉེས་ལ་གོ་དགོས།
2, ( 1929 world fear) ༼ འཛམ་གླིང་འཇིགས་སྐྲག ༽ ཟེར་བ་ནི། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༢༩ ལོར་ཨ་མེ་རི་ཁ་མ་རྐང་ཚོང་རྭ་གྱོང་ཆེན་པོ་རེག་པར་རྐྱེན་བྱས་ནས་ཨ་མེ་རི་ཁའི་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་བྱུང་མྱོང་པའི་དཔལ་འབྱོར་ཉམ་ཉེས་ཆེན་པོ་ཞིག་རེད་ལ། སྐབས་དེར་ཁེ་ལས་པ་དང་མ་རྩ་གཏོང་མཁན་གང་མང་ཞིག་གིས་རང་ཤི་རྒྱབ་པར་བཤད། སྐབས་དེ་ནས་དཔལ་འབྱོར་མཁས་ཅན་གྱི་ཁྲོད་དུ་ནང་བསྟན་དཔལ་འབྱོར་རིག་པའི་ཕྱོགས་ལ་དོ་སྣང་བྱུང་མཁན་རེ་འགའ་བྱུང་འགོ་ཚུགས།
3, ( Subprime Lending ) ༼ འབྱོར་མེད་པའི་དོམ ༽ ཟེར་བ་ནི། དཔལ་འབྱོར་ཡོང་སྒོ་དམའ་བའི་མི་ལ་དངུལ་ཁང་གིས་བུ་ལོན་ཆེན་པོའི་མ་རྩ་བསྐྱིས་པ་ལ་གོ་སྟེ། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༨ལོའི་དངུལ་རྩ་ཉམ་ཉེས་བྱུང་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན་གཙོ་བོ་རེད།
མིང་ཚིག་དང་མཆན་འདི་དག་རང་ཉིད་ཀྱི་སྒྱུར་སྒྲིག་བྱས་པ་ཡིན་པས་མཁྱེན་རྒྱ་ཡངས་པའི་ཀློག་པ་པོ་དག་གིས་ནོར་འཆུག་དང་ཆད་ལྷག་འདྲ་ཡོད་ན་དགོངས་འཆར་ལྷུག་པོར་སྩོལ་རོགས།།
