བོད་དུ་འཛིན་པའི་ཀྲུང་གོའི་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཀྱི་སློབ་གསོའི་སྲིད་ཇུས་གླེང་བ།

སྐལ་བཟང་དབང་འདུས་ཀྱིས་བརྩམས། བསོད་ནམས་བཟང་པོས་བསྒྱུར།

གླེང་བརྗོད།

            ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༠ ཟླ་ ༡༠ ཚེས་ ༡༩ ནས་ ༢༥ བར། མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་གྱི་(བོད་ས་ཡོངས་ནས་དམའ་རིམ་སློབ་གྲྭ་ཡན་དུ་སློབ་ཁྲིད་བརྒྱུད་ལམ་ལ་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་སྤྱོད་མཁན་ས་ཁུལ་འདི་ཁོ་ན་ཡིན་)སློབ་གྲྭ་ཁག་དྲུག་གི་སློབ་ཕྲུག་སྟོང་ཕྲག་མང་པོས། རྒྱ་ནག་གཞུང་གིས་ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༥ ནང་ཚུད་དུ་སློབ་ཁྲིད་བརྒྱུད་ལམ་ལ་རྒྱའི་སྐད་ཡིག་འཇོག་རྒྱུའི་འཆར་གཞི་འཐེན་པར་ཞི་བའི་ངོ་རྒོལ་བྱས་ཡོད། དེས་རྒྱ་ནག་ནང་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཀྱི་སློབ་གསོའི་སྲིད་བྱུས་ནི་ཆེས་དཀའ་རྙོག་ཅན་གྱི་གནད་དོན་ཞིག་ཡིན་པ་དང་། རིག་གཞུང་སྣ་མང་ལྡན་པའི་ཀྲུང་ཧྭ་མི་དམངས་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་ནང་། མི་རིགས་ཁག་གི་རིག་གནས་རང་སྐྱོང་དང་རིག་གནས་གཅིག་དབང་གཅིག་སྡུད་བྱེད་པའི་གནས་བབ་གཉིས་བར་འགལ་ཟླ་ཅི་ཙམ་ཡོད་མེད་ལ་ཚོད་བགམ་དང་།  རིག་གནས་སྲུང་སྐྱོབ་དང་གོང་འཕེལ་གཏོང་བར་སློབ་གསོའི་ལམ་ལུགས་ལ་གལ་གནད་ཅི་ཙམ་ཡོད་མེད་གསལ་སྟོན་བྱས་ཡོད།

            ཀྲུང་ཧྭ་མི་དམངས་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་ནི་མི་རིགས་ ༥༦ ལས་གྲུབ་པའི་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་ཏུ་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཅིང་།  ཧན་མི་རིགས་གཅིག་པུས་ཀྲུང་གོའི་མི་འབོར་སྤྱིའི་བརྒྱ་ཆ་ ༩༡ ། ༥༩ ཙམ་ཟིན་པ་དང་། གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ ༥༥ ལ་མི་འབོར་ས་ཡ་ ༡༠༨ ། ༤༦ ཡོད་པ་དེས་ཀྲུང་གོའི་མི་འབོར་གྱི་བརྒྱ་ཆ་ ༨ ། ༩༨ ལས་ཟིན་མེད། (ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༡ ལོའི་སྙན་ཐོ།)  འདས་པའི་ལོ་ངོ་དྲུག་ཅུའི་རིང་གུང་ཁྲན་ཏང་གི་སྲིད་དབང་འོག་སྐད་ཡིག་བཀོལ་སྤྱོད་ལ་དབང་འཛིན་ཤུགས་ཆེན་བྱས་པ་དེས། སྐད་ཡིག་མང་དག་ཅིག་ལ་དོ་ཕོག་ཆེན་པོ་ཐེབས་ཡོད། ཀྲུང་གོའི་གུང་ཁྲན་སྲིད་གཞུང་དང་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་བར་གྱི་འབྲེལ་ལམ་ཐད། སློབ་གསོའི་སྲིད་ཇུས་སྤྱི་དང་། སྒོས་སུ་སྐད་ཡིག་གི་སྲིད་ཇུས་ནི་རྙོག་གླེང་ཡོང་གཞི་གལ་ཆེ་ཤོས་ཆགས་ཡོད།

            དཔྱད་རྩོམ་འདིའི་ནང་ཀྲུང་གོའི་གུང་ཁྲན་སྲིད་གཞུང་གི་རྩ་ཁྲིམས་དང་། ཁྲིམས་ལུགས་ཀྱི་ཐོབ་ཐང་གཞན་རྣམས་ལ་གཞི་བཅོལ་བའི་ཐོག ད་ལྟའི་བོད་ནང་གི་སློབ་གསོའི་ལམ་ལུགས་སྤྱི་དང་། ལྷག་དོན་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་གིས་གཙོས་མི་རིགས་རིག་གནས་ཀྱི་གནས་བབ་གཞིར་བཟུང་སྟེ། གུང་ཁྲན་སྲིད་གཞུང་དང་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཀྱི་སློབ་གསོའི་སྲིད་ཇུས་བར་གྱི་དཀའ་རྙོག་རགས་ཙམ་གླེང་རྒྱུ་ཡིན། 

གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཀྱི་སློབ་གསོར་ཁྲིམས་ཐོག་གི་འགན་ལེན།

            ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༠ ལོར་རྒྱ་ནག་གིས་བོད་བཙན་བཟུང་བྱས་རྗེས། འཆར་གཞི་ལྡན་པའི་ངང་བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་ལ་འགྱུར་བ་གཏོང་རྒྱུའི་འགོ་བརྩམས། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༡ ཟླ་ ༥ པར་བོད་རྒྱ་གཉིས་བར་བཞག་པའི་གྲོས་མཐུན་དོན་ཚན་ ༡༧ ནང་། “བོད་ཀྱི་གནས་ཚུལ་དངོས་གཞི་རྩར་བཟུང་སྟེ། རིམ་གྱིས་བོད་རིགས་ཀྱི་སྐད་ཆ་དང་། ཡི་གེ སློབ་གྲྭའི་སློབ་སྦྱོང་བཅས་གོང་འཕེལ་གཏོང་རྒྱུ།” ཞེས་འཁོད་ཡོད། གྲོས་མཐུན་འདི་ནི་རྒྱའི་དབང་བསྒྱུར་བོད་ནང་བསླེབས་པའི་གཞི་རྩ་ཡིན། ལྷག་པར་དུ་ཕྱི་ལོ་ ༡༩༤༩ ལོར་ཡོངས་ཁྱབ་གསལ་བསྒྲགས་བྱས་པའི་ཀྲུང་ཧྭ་མི་དམངས་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་རྩ་ཁྲིམས་དོན་ཚན་ ༥༠ པས། མི་རིགས་ཚང་མ་འདྲ་མཉམ་ཡིན་པའི་འགན་ལེན་བྱས་ཡོད་ལ། རྩ་ཁྲིམས་དོན་ཚན་ ༥༣ པས། “གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཚོས་རང་མི་རིགས་ཀྱི་སྐད་ཡིག་བཀོལ་སྤྱོད་དང་འཕེལ་རྒྱས་གཏོང་བ་དང་། ཆོས་ལུགས་དང་ཡུལ་སྲོལ་གོམས་གཤིས་སྲུང་སྐྱོབ་བྱེད་པའི་རང་དབང་ཡོད།” ཅེས་ཁག་ཐེག་བྱས། དེ་བཞིན་ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༤ ལོར་ <<མི་རིགས་ས་ཁོངས་རང་སྐྱོང་བཅའ་ཁྲིམས།>>དངོས་སུ་ཁྱབ་བསྒྲགས་བྱས། བཅའ་ཁྲིམས་དེའི་དོན་ཚན་ ༩ དང་ ༡༠ པ་གཉིས་ཀྱིས་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཚོས་རང་མི་རིགས་ཀྱི་སྐད་ཡིག་བཀོལ་སྤྱོད་དང་འཕེལ་རྒྱས་གཏོང་ཆོག་པ་དང་། ཆོས་ལུགས་ལ་དད་མོས་བྱེད་ཆོག་ཅེས་ཁག་སོ་སོར་འགན་ལེན་བྱས་ཡོད། གཞན་ཡང་ཀྲུང་ཧྭ་མི་དམངས་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཀྱི་སློབ་གསོའི་གནད་དོན་ཐག་གཅོད་ཆེད། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༩༥ ལོར་ <<ཀྲུང་གོའི་སློབ་གསོའི་བཅའ་ཁྲིམས།>>ལག་བསྟར་བྱས་ཤིང་། བཅའ་ཁྲིམས་དེའི་དོན་ཚན་ ༡༢ པར་“གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཀྱི་སློབ་མ་གཙོ་བོ་ཡིན་པའི་སློབ་གྲྭ་ཁག་དང་གཞན་སློབ་གསོའི་ལས་ཁུངས་ཀྱིས་རང་མི་རིགས་དང་། ཡང་ན། ས་ཁུལ་དེ་གར་ཐུན་མོང་དུ་བཀོལ་སྤྱོད་བྱེད་ཀྱིན་པའི་སྐད་དང་ཡི་གེས་སློབ་ཁྲིད་བྱས་ཆོག” ཅེས་བཀོད་ཡོད།

            བོད་ནི་དཔལ་འབྱོར་དང་སློབ་གསོའི་འཕེལ་རྒྱས་སོགས། ཕྱོགས་གང་ཐད་ནས་ཆེས་རྗེས་ལུས་ཐེབས་པའི་ཀྲུང་གོའི་ས་ཁུལ་ཞིག་ཡིན། ལོ་རབས་བརྒྱད་ཅུ་པའི་མཇུག་ནས་“གཟིགས་སྐྱོང་སྲིད་ཇུས་” (优惠政策) སྣ་ཚོགས་ལག་བསྟར་བྱས་པ་དང་། མ་དངུལ་ཕོན་ཆེན་བཏང་ནས་སློབ་གསོ་འཕེལ་རྒྱས་གཏོང་བར་འབད་བརྩོན་བྱས། སྲིད་ཇུས་དེ་དག་ནི། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༤ ལོར་ལག་བསྟར་བྱས་པའི་“འགན་ལེན་གསུམ་” (三包) (སློབ་མའི་ཁ་ལག་དང་། སྒྲིག་ཆས། ཉལ་ཁང་བཅས་ཀྱི་འགན་ལེན།) ཞེས་པ་དང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༥ ལོར་ལག་བསྟར་བྱས་པའི་“ནང་ལོགས་བོད་ལྗོངས་འཛིན་གྲྭ”(内地西藏班)ཞེས་པ། “སྐད་གཉིས་སློབ་གསོ།”ཞེས་པ། “གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་དགེ་འོས་སྦྱོང་བརྡར་འཛིན་གྲྭ།”ཞེས་པ་སོགས་ཡིན། འདས་པའི་ལོ་ངོ་བཅུ་ཕྲག་རེ་གཉིས་ནང་སྲིད་ཇུས་དེས་བོད་ཀྱི་དཔལ་འབྱོར་དང་སློབ་གསོའི་འཕེལ་རྒྱས་ལ་ཕན་ཐོགས་གང་འཚམ་བྱུང་བའི་རྣམ་པ་ཐོན་ཡོད་ཀྱང་། ཞིབ་ཏུ་བསམ་ན་དཔལ་འབྱོར་དང་སློབ་གསོའི་འཕེལ་རྒྱས་དེས་བོད་མི་རིགས་ལ་ཕན་ཐོགས་དེ་ཙམ་བསྒྲུབས་མེད། གནད་དོན་འདིར་ཨན་རེའུ་ཧྥི་ཤར་(Andrew M. Fischer)གྱིས་“ལོག་དབྱེའི་འཕེལ་རྒྱས་”ཞེས་འབོད་ཅིང་། “བོད་ནང་དེང་རབས་ཅན་གྱི་འཕེལ་རྒྱས་ལ་བརྟེན་ནས་དཔལ་འབྱོར་དང་སློབ་གསོའི་གོ་སྐབས་གསར་པ་བྱུང་བ་དེ་དག་ནི་རྒྱ་རིགས་གནས་སྤོར་བ་རྣམས་ལ་ཐོབ་པ་ལས། བོད་མིར་ཕན་ཐོགས་དེ་ཙམ་བྱུང་མེད། དེ་བས་བོད་མི་རྣམས་རང་ཡུལ་དུ་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ལ་འགྱུར་ཞིང་། འཚོ་བའི་ཆུ་ཚད་སོགས་གང་ཅིའི་ཐད་ནས་ཀྱང་རྗེས་ལུས་ཀྱི་རྣམ་པར་ལྷག་ཡོད།”ཅེས་གླེང་།

ད་ལྟའི་ལག་ལེན།

བོད་སྐད་ཡིག་གི་གནས་སྟངས།

            བོད་སྐད་ཡིག་ནི་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་ཐམས་ཅད་ཀྱི་གཞི་རྟེན་ཡིན་པས། དེ་ནི་མི་རིགས་རྒྱུན་འཛིན་དང་རིག་གནས་དར་སྤེལ་གཏོང་བའི་བླ་སྲོག་ཉག་ཅིག་ཡིན། དེ་ལྟར་ནའང་། ཁྲིམས་ཐོག་ནས་འགན་ལེན་བྱེད་མིན་ལ་མ་ལྟོས་པར། བོད་སྐད་ཡིག་སློབ་འཁྲིད་བྱ་རྒྱུར་འཐུས་ཤོར་ཆེན་པོ་བཏང་ཡོད། རིག་གནས་གསར་བརྗེའི་སྐབས་(༡༩༦༦–༡༩༧༦)བོད་སྐད་ཡིག་“རྙིང་བཞིའི་”ཁོངས་སུ་བརྩིས་ནས་འཐབ་འཛིང་གཏོང་ས་གཙོ་བོ་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཏེ། “ལོ་ངོ་དུ་མའི་རིང་ཁྲིམས་མེད་ལུགས་མེད་ཀྱིས་གཏོར་བཤིག་བཏང་།” ལོ་རབས་བརྒྱད་ཅུ་པའི་ནང་ཏང་གི་སྤྱི་ཁྱབ་དྲུང་ཆེ་སྐུ་ཞབས་ཧུ་ཡོ་པང་དང་། ས་གནས་སྤྱི་ཁྱབ་དྲུང་ཆེ་ཝུ་ཅིན་ཧྭ་གཉིས་ཀྱི་རྒྱབ་སྐྱོར་འོག་རིག་གནས་བསྐྱར་གསོ་བྱེད་པའི་ལེའུ་གསར་པ་ཞིག་གི་འགོ་བརྩམས། ཀུན་གཟིགས་པཎ་ཆེན་རིན་པོ་ཆེ་དང་ང་ཕོད་ངག་དབང་འཇིགས་མེད་རྣམ་གཉིས་ཀྱིས་གོ་སྐབས་དམ་འཛིན་དང་ཨུ་ཚུགས་ཚ་ནན་གྱིས། བོད་སྐད་ཡིག་དེ་འཛིན་སྐྱོང་དང་སློབ་གསོའི་སྐད་ཡིག་ལ་བཀོལ་སྤྱོད་བྱེད་རྒྱུའི་འཆར་གཞི་འཐེན། 

            འོན་ཀྱང་ལོ་རབས་བརྒྱད་ཅུའི་མཇུག་དང་ལོ་རབས་དགུ་བཅུ་པའི་ལོ་མགོར་བོད་ནང་ཞི་བའི་གྱེན་ལངས་བྱས་པ་དང་། རྒྱ་ནག་ནང་དམངས་གཙོའི་ལས་འགུལ་སྣ་ཚོགས་སྤེལ་བ། ཨུ་རུ་སུ་མཉམ་སྦྲེལ་རྒྱལ་ཁབ་འཐོར་ཞིག་སོང་བ་སོགས་ཀྱི་དོན་རྐྱེན་སྣ་ཚོགས་བྱུང་བས། དུས་ཐུང་ནང་རིག་གནས་བསྐྱར་གསོའི་ལས་འགུལ་དེ་མཇུག་བསྒྲིལ། སྐབས་དེར་གུང་ཁྲན་ཏང་གི་སྲིད་དབང་ལ་ཉེན་ཁ་འཕྲད་རྒྱུའི་འཇིགས་སྣང་སྣ་ཚོགས་ཤར་བས། བསྐྱར་དུ་སྲིད་ཇུས་དམ་བསྒྲགས་བྱེད་པའི་ཐག་གཅོད་བྱས། ཀྲུང་གོའི་གུང་ཁྲན་སྲིད་གཞུང་གིས་ཆེད་མངགས་སྐད་ཡིག་དང་རིག་གནས་ཀྱི་བྱ་བཞག་ཡོད་ཚད་མི་རིགས་རིང་ལུགས་ཀྱི་ལས་འགུལ་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པར་ངོས་འཛིན་བྱས་པས།  བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཀྱི་དྲུང་ཆེ་ཁྲེན་ཀུའེ་ཡོན་(陈奎元,༡༩༩༢–༢༠༠༠)སོགས་གུང་ཁྲན་རིང་ལུགས་ཀྱི་ལྟ་བ་མཁྲེགས་འཛིན་བྱེད་མཁན་འགོ་འཁྲིད་ཚོས། བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་དང་རིག་གནས་ལ་དམ་བསྒྲགས་དང་རྒོལ་བརྡུང་ཚ་ནན་བཏང་། དེར་བརྟེན་བོད་མི་ཚོས་ཁྲིམས་ཐོག་ནས་འགན་ལེན་བྱས་པའི་སྐད་ཡིག་དང་རིག་གནས་ཀྱི་རང་དབང་ཁག་ལ་རྩོད་ལེན་བྱ་རྒྱུ་ཧ་ཅང་ཁག་པོར་གྱུར། གནད་དོན་དེར་རྩོམ་པ་པོ་འོད་ཟེར་ལགས་ཀྱིས་“བོད་མི་ཚོས་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་སློབ་ཁྲིད་བྱ་རྒྱུའི་དགོས་འདུན་བཏོན་ཚེ་“ཁ་བྲལ་བའི་”ཆབ་སྲིད་ཉེས་མིང་འགེལ་བས། རྒྱུན་དུ་འཇིགས་སྣང་དང་དངངས་སྐྲག་འོག་གནས་དགོས་ཀྱི་ཡོད།”ཅེས་གླེང་།

            ཀྲུང་གོའི་ས་ཁྱོན་སྤྱིའི་བཞི་ཆ་གཅིག་ཙམ་ཟིན་པའི་བོད་ལྟ་བུའི་ས་ཁྱོན་ཆེན་པོ་འདིར། སློབ་གསོའི་སྲིད་ཇུས་འཛིན་སྟངས་དང་ལག་བསྟར་བྱ་སྟངས་བར་ཁྱད་པར་ཡོང་སྲིད་ཀྱང་། ཕྱོགས་ཡོངས་ནས་གླེང་ན། མཚོ་སྔོན་གྱི་བོད་རིགས་ས་ཁུལ་ཁག་ཕུད་བོད་ས་ཡོངས་ཀྱི་སློབ་གྲྭའི་ནང་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་ནི་དམའ་རིམ་སློབ་གྲྭ་བར་མ་གཏོགས་བཀོལ་སྤྱོད་བྱེད་ཀྱི་མེད། སློབ་འབྲིང་ནས་བཟུང་སློབ་ཁྲིད་བརྒྱུད་ལམ་ལ་རྒྱའི་སྐད་ཡིག་སྤྱོད་ཅིང་། བོད་ཡིག་རྩ་བ་ནས་མི་སློབ་པའམ། ཡང་ན་སྐད་ཡིག་གི་ངོ་བོ་ཙམ་ཞིག་ལས་སློབ་ཁྲིད་བྱེད་ཀྱི་མེད། མཚོ་སྔོན་གྱི་བོད་རིགས་ས་ཁུལ་ཁག་ཅིག་ཏུ་སློབ་འབྲིང་དང་མཐོ་སློབ་ཏུ་སློབ་ཁྲིད་བརྒྱུད་ལམ་ལ་བོད་སྐད་ཡིག་བཀོལ་སྤྱོད་བྱེད་པ་དང་། ས་ཁུལ་ཁག་ཅིག་ཏུ་ལོ་རྒྱུས་དང་། ས་ཁམས་རིག་པ། རྩིས་རིག་བཅས་བོད་སྐད་ཐོག་སློབ་ཁྲིད་བྱེད་པ་དང་། དངོས་ཁམས་རིག་པ་དང་། རྫས་འགྱུར་རིག་པ། སྐྱེ་དངོས་རིག་པ་བཅས་རྒྱ་སྐད་ཐོག་སློབ་ཁྲིད་བྱེད་བཞིན་ཡོད། འདི་ནི་སྤྱི་ཡོངས་ཀྱི་གནས་བབ་མཚོན་དོན་ཙམ་ལས་ཞིབ་ཕྲའི་ཁྱད་པར་ཆེན་པོ་ཡོད།

བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་དང་ཆོས་ལུགས་ལ་ལོག་འགྲེལ་བྱེད་པ།

            བོད་རིགས་སློབ་གྲྭ་ཡོངས་ཀྱིས་པེ་ཅིང་ནས་གཏན་འབེབས་བྱས་པའི་ཀྲུང་གོའི་རྒྱལ་ཡོངས་བསླབ་གཞི་རྩ་འཛིན་ཁག་གཅིག་མཚུངས་སུ་ལག་བསྟར་བྱེད་དགོས་པས། བོད་ཀྱི་རིག་གཞུང་གི་ཁྱད་ཆོས་གཏན་ནས་ཚོར་མི་ཐུབ་པའི་སྣང་བ་དྲག་པོ་སྐྱེ་བཞིན་ཡོད། བསླབ་གཞི་རྩ་འཛིན་ནང་འཁོད་པའི་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་དང་རིག་གནས་ཀྱི་སློབ་ཚན་ཁག་སྲིད་གཞུང་གི་ལྟ་བ་དང་སྲིད་ཇུས་བརྒྱུད་བསྒྲགས་བྱེད་པའི་ལག་ཆར་སྤྱོད་ཀྱི་ཡོད། ལོ་རབས་བརྒྱད་ཅུ་པ་ནས་དགུ་བཅུ་པའི་བར་གྱི་དུས་ཐུང་ལོ་ཤས་རིང་མ་གཏོགས། བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་དང་རིག་གནས་ལ་མཐོང་ཆུང་ཁྱད་གསོད་ཀྱི་ལྟ་སྟངས་ཤིག་བཟུང་ཡོད། “དཔལ་ཡོན་”ལ་ཁ་ཕྱོགས་པའི་ཏང་གིས་སློབ་གསོས་ཡང་ནས་ཡང་དུ་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཀྱི་རིག་གནས་ནི་“རྗེས་ལུས་”（落后）ལ་ངོས་འཛིན་བྱེད། གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཀྱི་སློབ་གསོ་（民族教育）དང་། ཚད་ལྡན་སློབ་གསོ་（正规教育）གཉིས་བར་མི་འདྲ་བའི་ཁྱད་པར་ནི། ཏང་དང་རྒྱལ་ཁབ་ལ་དགའ་ཞེན་དང་། སྤྱི་ཚོགས་བརྟན་ལྷིང་ངང་གནས་པ་བྱ་རྒྱུར་རྒྱལ་གཅེས་ཀྱི་བསམ་བློ་སྐྱེད་སྲིང་བྱེད་ཐུབ་མིན་གྱི་ཐོག་ནས་འཇོག “དེར་བརྟེན་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཚོས་རང་མི་རིགས་ཀྱི་རིག་གཞུང་ལ་གཅེས་འཛིན་བྱེད་པ་དེ་“རྒྱལ་གཅེས་”ཀྱི་བསམ་བློ་མེད་པར་ངོས་འཛིན་དང་། དེ་བས་“གཡས་ཕྱོགས་པའི་”ལྟ་བ་མཁྲེགས་འཛིན་བྱེད་པར་འདོད།”(Bass, 2006)

ལྟ་གྲུབ་དང་རྒྱལ་གཅེས་སློབ་གསོ།

            གུང་ཁྲན་གྱི་ལྟ་གྲུབ་དང་རྒྱལ་གཅེས་སློབ་གསོ་སྤེལ་རྒྱུ་ནི་ཀུང་གོའི་སྲིད་གཞུང་གིས་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ལ་སློབ་གསོ་སྤྲོད་པའི་ནང་དོན་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་ལ། སློབ་གྲྭའི་བསླབ་གཞི་རྩ་འཛིན་ནང་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་ཀྱི་ཚབ་ཏུ་ཆེད་མངགས་ཁ་སྐོང་བྱས་པའི་སློབ་ཚན་ཞིག་ཀྱང་ཡིན། བོད་ནང་རྒྱལ་གཅེས་སློབ་གསོ་སྤེལ་སྐབས་གཙོ་བོ་རྒྱ་ནག་གུང་ཁྲན་ཏང་དེ་ཉིད་བོད་ཀྱི་བདག་པོ་ངོ་མ་ཡིན་སྐོར་བརྗོད་དེ། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༠ གོང་གི་བོད་ཀྱི་དངོས་ཡོད་གནས་ཚུལ་ལ་འཁྱོག་བཤད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། ལྟ་གྲུབ་དང་རྒྱལ་གཅེས་སློབ་གསོ་“ཡང་དག་པ་” འཐོབ་པར་བྱ་རྒྱུ་ནི་ཧ་ཅང་འགངས་ཆེ་ཞིང་། དེས་སློབ་ཕྲུག་ཚོར་སློབ་སྦྱོང་གི་གོ་སྐབས་ཐོབ་མིན་གྱི་ཚད་ཐིག་ཀྱང་བྱེད་པ་ཡིན། སློབ་གྲྭའི་ནང་“འགན་ལེན་གསུམ་”གྱི་མཐུན་རྐྱེན་རག་དགོས་ན། “ངེས་པར་དུ་ལྟ་གྲུབ་དང་ཀུན་སྤྱོད་ལེགས་པོ་དགོས།” (Zhiyong,2008, p.45) བོད་རིགས་སློབ་མ་རྣམས་ “རྒྱལ་ནང་”ལ་སློབ་ཞུགས་འདེམས་སྒྲུག་བྱེད་སྐབས། ངེས་པར་དུ་ཚང་དགོས་པའི་ཆ་རྐྱེན་བཞི་པར། “སྲིད་གཞུང་གི་ལྟ་གྲུབ་དང་ཀུན་སྤྱོད་མཐར་ཕྱིན་པ་རྟོགས་དགོས།”(Zhiyong,2007, p.76) ལོ་རྒྱུས་དང་སྐད་ཡིག་སློབ་ཚན་ནང་ཏང་གི་ལྟ་གྲུབ་བརྒྱུད་སྤེལ་ཤུགས་ཆེན་བྱས་ཡོད་པ་ནི་རྒྱུན་ལྡན་གྱི་གནས་ཚུལ་ལྟ་བུ་ཡིན། གཞན་ཡང་། ཆབ་སྲིད་ཀྱི་སློབ་ཚན་དང་འབྲེལ་བ་མེད་པའི་རྩིས་རིག་སློབ་ཚན་ནང་དུ་ཡང་། རྒྱའི་དགེ་རྒན་ཚོས་སློབ་ཕྲུག་ལ་ནང་སྦྱོང་སྤྲོད་སྐབས་“ང་ལ་སྒོ་ང་ལྔ་ཡོད། ངས་སྒོ་ང་གསུམ་བཅིངས་འགྲོལ་དམག་མིར་ཕུལ་བ་ཡིན། ད་ལྟ་ང་ལ་སྒོ་ང་ག་ཚོད་ལྷག་ཡོད་དམ།”ལྟ་བུའི་རྩིས་གཞི་འདི་འདྲའི་རིགས་ཀྱང་རྒྱལ་གཅེས་སློབ་གསོར་ཁ་གཏད་ཡོད། (ཟླ་བ་ནོར་བུ། ༡༩༩༧) ཁྲེན་ཀུའེ་ཡོན་གྱི་སྐབས་ཕྱི་ལོ་ ༡༩༩༢ ལོར་བོད་རིགས་སློབ་གྲྭ་ཁག་ནང་རྒྱལ་གཅེས་སློབ་གསོ་ཞེས་པ་སྤྲོད་འགོ་ཚུགས་པ་དང་། དེ་ནས་རིམ་བཞིན་སྤྱི་ཚོགས་ནང་ཁྱབ་སྤེལ་བཏང་ཡོད། རྒྱལ་གཅེས་སློབ་གསོ་སྤེལ་བའི་བྱེད་སྒོའི་ནང་ཀྲུང་གོའི་དར་དམར་བསྒྲེང་འཛུགས་བྱེད་པ་དང་། རྒྱལ་གླུ་གཏོང་བ། རྒྱལ་ཁབ་ནས་གཏན་འབེབས་བྱས་པའི་གློག་བརྙན་དང་དཔེ་དེབ་བལྟ་ཀློག་བྱེད་པ་སོགས་ཚུད་ཡོད། རྒྱལ་གཅེས་སློབ་གསོའི་དྲིལ་བསྒྲགས་སྤེལ་སྐབས་བོད་རིགས་སློབ་མ་ཚོས་གཤམ་འཁོད་དྲི་གཞི་ལྟ་བུར་ལན་རྒྱག་དགོས་ཏེ། དེ་ཡང་དྲི་བར་“ཇི་ལྟར་བྱས་ནས་བོད་ལྗོངས་སྟོབས་ཤུགས་དང་འབྱོར་ཕྱུག་ལྡན་པར་འགྱུར་ཐུབ།”ཅེས་པ་དང་། དེའི་ལན་དུ་“ཀ) གུང་ཁྲན་ཏང་གི་དབུ་འཁྲིད་འོག་རྒྱུན་འཁྱོངས་བྱ་དགོས། ཁ) རང་བཙན།”ཞེས་པ་ལས་གང་འོས་འདེམས་དགོས། གལ་ཏེ་རྒྱལ་གཅེས་སློབ་གསོ་ཡག་པོ་མ་ཐོབ་པ་དང་། བསམ་བློར་ནོར་འཁྲུལ་ཡོད་པའི་རྣམ་འགྱུར་ཐོན་ཚེ་ཉེས་པ་འཕོགས་པ་དང་། ཐ་ན་བཙོན་དུ་ཡང་ཚུད་སྲིད། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༨ ལོའི་ཞི་རྒོལ་ཆེན་མོ་བྱུང་རྗེས། སློབ་གྲྭ་དང་དགོན་སྡེ་ཁག་ནང་རྒྱལ་གཅེས་ཀྱི་སློབ་གསོ་སྔར་ལས་མང་དུ་སྤེལ་བཞིན་ཡོད།

བོད་ཀྱི་སློབ་གསོའི་དྲིལ་བསྒྲགས་ལ་དཔྱད་ཞིབ།

དྲིལ་བསྒྲགས་དང་དངོས་ཡོད་གནས་སྟངས།

            <<རྒྱབ་ཤ་དཀར་པོ།>>གཙོས་ཀྲུང་གོའི་སྲིད་གཞུང་གི་དྲིལ་བསྒྲགས་ཡིག་ཆ་ཁག་ནང་བོད་ཀྱི་སློབ་གསོའི་གནས་བབ་ཧ་ཅང་མཐོ་པོ་ཡིན་སྐོར་བཀོད་ཅིང་། ཡིག་རྨོངས་སེལ་ཚད་བརྒྱ་ཆ་ ༩༥% ཟིན་པ་དང་། བྱིས་པ་སློབ་གྲྭར་ཞུགས་ཚད་བརྒྱ་ཆ་ ༩༨ ། ༢ % ཟིན་པའི་སྙན་ཐོ་བཏོན་ཡོད། འོན་ཀྱང་དངོས་ཡོད་གནས་ཚུལ་ནི་དེ་དང་ཧ་ཅང་ཐ་དད་ཡིན། དཔལ་ལྡན་ཉི་མའི་(2008) དཔྱད་ཞིབ་ལྟར་ན། བོད་ཀྱི་བྱིས་པ་ ༤༠ ། ༦༠% ཙམ་ལ་སློབ་གྲྭར་འགྲོ་བའི་གོ་སྐབས་གཏན་ནས་མེད་ཅིང་། དུས་རབས་ཉི་ཤུ་པའི་དུས་མཇུག་ཏུ་བོད་ཀྱི་ཡིག་རྨོངས་སེལ་ཚད་ནི་བརྒྱ་ཆ་ ༥༠% ཙམ་རེད། བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ནང་སློབ་འབྲིང་ཐོན་པའི་སློབ་མའི་གྲངས་ཚད་བརྒྱ་ཆ་ ༢༥% ཡང་ཟིན་མེད་པ་དང་། (Postiglione, 2004) བོད་མིའི་མི་འབོར་སྤྱིའི་བརྒྱ་ཆ་༨༠% ཟིན་པའི་ཞིང་འབྲོག་ས་ཁུལ་དུ་ཡང་། སློབ་ཆུང་ལོ་རིམ་གསུམ་པ་བར་དུ་སློབ་ཞུགས་བྱེད་པའི་མཐུན་རྐྱེན་ཙམ་ལས་མེད།(Bass, 2005) དེར་བརྟེན་རྒྱུན་དུ་མཁས་པ་རྣམས་ཀྱིས་ཀྲུང་གོའི་སྙན་ཐོ་དག་ལ་དྲི་བ་ཡང་ཡང་འདོན་པ་དང་། དེ་དག་ནི་དྲིལ་བསྒྲགས་ཀྱི་རྫུན་གཏམ་ཁོ་ན་ཡིན་པར་ཡིད་ཆེས་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།

            སྲིད་གཞུང་གི་དྲིལ་བསྒྲགས་ནང་བྱིས་པ་སློབ་གྲྭར་ཞུགས་ཚད་དམའ་བ་དང་། སློབ་བཤོལ་བྱེད་ཚད་མཐོ་པོ་ཡོད་པའི་ངོས་ལེན་བྱས་ཚེ། དེའི་ངན་ཁག་ཡོད་ཚད་དབུལ་ཕོངས་དང་ཡིག་རྨོངས་ཀྱི་ཞིང་འབྲོག་ཕ་མ་ཚོར་འགེལ་གྱི་ཡོད།(Bass, 2005) “བོད་ཀྱི་ཞིང་འབྲོག་ཕ་མ་མང་པོས་སོ་སོའི་བུ་ཕྲུག་ལས་ཀའི་ཆེད་ཁྱིམ་དུ་ཉར་གྱི་ཡོད་ཀྱང་། དེ་གཅིག་པུས་སློབ་གྲྭར་ཞུགས་ཚད་དམའ་བའི་འགྲེལ་བཤད་རྒྱག་ག་ལ་ཐུབ། རྒྱུ་མཚན་གཙོ་བོ་ནི་སྲིད་གཞུང་གིས་སྤྲད་པའི་སློབ་གསོར་ཕ་མའི་ཡིད་ཆེས་དང་རྒྱབ་སྐྱོར་མེད་པ་དེ་ཡིན།”

            ཇཱོན་ཨོག་བུ་ (John U. Ogbu, 1978) ཡིས་“དང་བླངས་”དང་། “དང་བླངས་མིན་པའི་”གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཀྱི་རྣམ་བཞག་གཏན་འབེབས་བྱས། ཁོང་གི་འདོད་ཚུལ་ལྟར་ན་མི་རིགས་སམ་མི་སྡེ་གང་ཞིག་རང་གི་འདོད་མོས་ཀྱི་སྒོ་ནས་ཡུལ་གཞན་དུ་གནས་སྤོར་བྱེད་པར་“དང་བླངས་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་”ཞེས་ཟེར།  “དང་བླངས་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་”ཀྱིས་སྤྱི་ཚོགས་དང་རིག་གནས་ཁྱབ་ཆེ་བ་གང་དེའི་འོག་ཏུ་ཚུད་པར་འབད་བརྩོན་བྱེད། “དང་བླངས་མིན་པའི་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་”ནི་མི་རིགས་གང་ཞིག་གཞན་གྱིས་བཙན་འཛུལ་བྱས་ནས། རང་ཡུལ་དུ་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་སུ་འགྱུར་བའི་ཡུལ་མི་རྣམས་ལ་ཟེར། མི་རིགས་དེའི་རིགས་ཀྱིས་རང་ཉིད་ཀྱི་ངོ་བོ་སྲུང་སྐྱོབ་བྱེད་པ་དང་། རིག་གནས་གཞན་གྱི་ཤུགས་རྐྱེན་མི་སླེབས་པའི་ཐབས་ཤེས་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།

            ཁོང་གིས་དབྱེ་བའི་དང་བླངས་དང་དང་བླངས་མིན་པའི་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཀྱི་རྣམ་བཞག་འདིས། བོད་རིགས་ཕ་མ་ཚོས་ཏང་སྲིད་གཞུང་གིས་སྤྲད་པའི་སློབ་གསོར་འདོད་མོས་མེད་པར་འགྲེལ་བཤད་གསལ་པོར་རྒྱག་ཐུབ། རྒྱུ་མཚན་ནི་ཏང་སྲིད་གཞུང་གིས་སྤྲད་པའི་སློབ་གསོར་བོད་མི་རིགས་ཀྱི་རིག་གནས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པ་ཞིག་ད་བར་བྱུང་མེད།  སྲིད་གཞུང་གི་སློབ་གྲྭ་ཁག་གིས་སྤྲད་པའི་ཀུན་སྤྱོད་སློབ་གསོ་ནི་བོད་རིགས་ཚོར་གཏན་ནས་འབྲེལ་བ་མེད་པ་དང་། སྒོས་སུ་དེ་ནི་བོད་ཀྱི་རིག་གཞུང་གི་ཁྱད་ཆོས་དང་ཡོངས་སུ་རྒྱབ་འགལ་ཆགས་ཡོད།

            ཀྲུ་ཀྲི་ཡོང་གིས་(2008, p. 49) བོད་ལྗོངས་ནག་ཆུ་ས་ཁུལ་དུ་བརྟག་ཞིབ་བྱེད་སྐབས། “སྲིད་གཞུང་གི་སློབ་གྲྭ་ཁག་གིས་འབྲོག་པ་མང་ཚོགས་ཚོར་བག་ཆགས་ངན་པ་བཞག་པས། འབྲོག་པ་ཚོས་“སློབ་གསོར་”ལྟ་ཚུལ་ལོག་པ་འཛིན་གྱི་ཡོད་”པ་ཤེས་རྟོགས་བྱུང་། ཨོག་བུ་ཡི་རྣམ་བཞག་ལྟར། བོད་ཀྱི་ཞིང་འབྲོག་ཕ་མ་ཚོས་རང་གི་བུ་ཕྲུག་རྒྱ་གར་དུ་གཏོང་དགོས་དོན་ཡང་དེ་ལྟར་ཡིན།

            སློབ་སྦྱོང་གི་གོ་སྐབས་གཏན་ནས་མེད་པའམ། གོ་སྐབས་ཡོད་ཀྱང་རིག་གཞུང་མི་འདྲ་བའི་རྒྱུ་མཚན་གྱིས། བོད་རིགས་ཕ་མ་ཚོས་ཤེས་ཡོན་གྱི་གོ་སྐབས་གཞན་ཞིག་འཚོལ་ཆེད། རང་གི་བུ་ཕྲུག་རྒྱ་གར་དུ་གཏོང་རྒྱུའི་ཉེན་ཁ་ཆེ་བའི་གདམ་གར་དང་ལེན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། དྷ་སར་རྟེན་གཞི་བྱས་པའི་བཙན་བྱོལ་བོད་མིའི་དབུས་སྣེ་ལེན་ཁང་གི་སྙན་ཐོར་གཞིགས་ན། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༩༡ ནས་ ༢༠༠༤ ཟླ་ ༦ པ་བར་བོད་ནས་གསར་དུ་འབྱོར་བ་བོད་མི་༤༣ ། ༦༣༤  ཡོད་ཁོངས་ནས། རང་ལོ་ ༢༥ མན་གྱི་བོད་མིས་བརྒྱ་ཆ་ ༦༠% ཟིན་ཡོད། བོད་ཁྱིམ་སློབ་གྲྭ་གཅིག་པུར་ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༠ ནས་ ༢༠༡༠ བར་བོད་ནས་གསར་དུ་འབྱོར་བའི་སློབ་ཕྲུག་ ༡༤ ། ༠༠༠ ལྷག་སློབ་ཞུགས་བྱས་ཡོད།

            འདས་པའི་ལོ་ངོ་བཞི་བཅུའི་རིང་བོད་མི་ཧ་ཅང་མང་པོ་བཙན་བྱོལ་དུ་འགྲོ་དགོས་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་གལ་ཆེ་ཤོས་ནི། བོད་ཀྱི་རིག་གནས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པའི་སློབ་གསོའི་གོ་སྐབས་དང་ཆོས་ལུགས་རང་དབང་མེད་པའི་དབང་གིས་ཡིན། སློབ་འབྲིང་གི་སྐབས་ནས་རྒྱའི་སྐད་ཡིག་སློབ་ཁྲིད་བརྒྱུད་ལམ་ལ་སྤྱོད་པ་དེས་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ལ་འགལ་རྐྱེན་ཆེན་པོ་འཕྲད་ཡོད་ལ། ཁོང་ཚོའི་བུ་ཕྲུག་སློབ་གྲྭར་ཞུགས་རྒྱུར་འགོག་རྐྱེན་ཆེན་པོ་བཟོས་ཡོད།

སློབ་འབྲིང་སློབ་གསོའི་ཆེད་དུ་བོད་ཕྲུག་རྒྱ་ནག་ལ་མངགས་པ།

            ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༥ ནས་བཟུང་། “ནང་ལོགས་བོད་ལྗོངས་འཛིན་གྲྭ་”(内地西藏班)ཞེས་པ་དང་། “ཤེས་ལྡན་མི་སྣ་གསོ་སྐྱོང་བྱེད་པའི་ལས་འཆར་”(智力援助) འགོ་འཛུགས་བྱས་ནས། བོད་ལྗོངས་ཀྱི་སློབ་ཆུང་ཐོན་པའི་བོད་རིགས་སློབ་ཕྲུག་འབོར་ཆེན་ཞིག་རྒྱལ་ནང་གི་ཞིང་ཆེན་ ༡༧ གྱི་སློབ་འབྲིང་ནང་བགོ་འགྲེམས་བྱས་ཡོད། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༥ ནས་ ༢༠༠༡ བར་བོད་ལྗོངས་ཀྱི་སློབ་ཆུང་སློབ་མ་ ༢༣ ། ༥༦༠ ཡིས་རྒྱལ་ནང་གི་སློབ་འབྲིང་དུ་ཞུགས་ཡོད།(Postiglione et al.,2004) བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཀྱི་སློབ་འབྲིང་སློབ་མ་ཡོངས་ལས་གསུམ་ཆ་གཅིག་ཙམ་རྒྱལ་ནང་གི་སློབ་འབྲིང་ཁག་ཏུ་ཞུགས་ཡོད་ཅིང་། རྒྱལ་ནང་དུ་སློབ་ཞུགས་ཐུབ་པའི་སློབ་མ་དེ་དག་ནི་སློབ་སྦྱོང་ལེགས་གྲས་ཤ་སྟག་ཡིན།

            ཀྲུང་གོའི་སྲིད་གཞུང་གིས་སྲིད་ཇུས་འདིར་གྲུབ་འབྲས་ཆེན་པོ་ཐོབ་ཡོད་པའི་དྲིལ་བསྒྲགས་བྱེད་ཅིང་། ཏང་ཀྲུང་དབྱང་དང་ནང་ལོགས་ཞིང་ཆེན་ཁག་གིས་ཐུགས་འཁུར་ཚད་མེད་གནང་བའི་སྐོར་ཡང་ཡང་གླེང་གི་ཡོད། སྲིད་ཇུས་འདི་ཕྱིས་སུ་ཡུ་གུར་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ལ་ཡང་ལག་བསྟར་བྱས་ཡོད། ཀྲུང་གོའི་ཞིང་ཆེན་ཁག་གིས་བོད་རིགས་ཀྱི་སློབ་གསོའི་ཐོག་ཐུགས་འཁུར་དེ་ལྟར་བླངས་པ་ནི། ཧ་ཅང་ངོ་མཚར་སྐྱེ་དགོས་པའི་གནད་དོན་ཞིག་ཡིན་མོད།  འོན་ཀྱང་བསམ་བློ་ཞིབ་ཏུ་བཏང་ཚེ་དེ་ནི་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་མཁས་པ་ཧྥུ་ཀོལཏ་(Foucault)ཡིས་“ཆབ་འབངས་བསྐྲུན་པའི་ལག་ཆ་”(technologies of citizenship) ཞེས་པ་ལས་དངོས་སུ་རྟོགས་ཐུབ་ཅིང་། མི་སེར་ལ་རྟོག་ཞིབ་དང་ཚོད་འཛིན་བྱས་ནས། དང་བླངས་དང་བཙན་གནོན་གྱི་བྱ་ཐབས་སྣ་ཚོགས་སྤྱད་དེ་དབང་ཆ་རྒྱུན་འཛིན་བྱེད་པའི་ཐབས་ཇུས་བཏོན་པ་ཞིག་ཡིན།

            བོད་རིགས་སློབ་ཕྲུག་རྣམས་རྒྱལ་ནང་ལ་མངགས་གཏོང་བྱེད་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་ནི། “བོད་ལྗོངས་ནི་ལུང་ཁུག་ཡིན་པ་དང་། རྨང་གཞིའི་འཛུགས་སྐྲུན་ཞན་པ། དགེ་རྒན་ཚད་ལྡན་རྙེད་དཀའ་བ།”བཅས་བགྲང་གི་ཡོད། འོན་ཀྱང་ནང་ལོགས་སློབ་འབྲིང་དུ་མངགས་པའི་བོད་རིགས་སློབ་ཕྲུག་དེ་དག་ལ་སློབ་སྦྱོང་ཅི་ཞིག་སྤྲད་པ་དེས། གནད་དོན་གསལ་པོར་རྟོགས་པར་བདེན་དཔང་བྱེད་ངེས། དཔེར་ན་གཟའ་འཁོར་གཅིག་ནང་ཚོགས་ཐེངས་ ༣༤ ནས་ ༤༢ བར་འཚོགས་ན། བོད་ཡིག་ཚོགས་ཐེངས་བཞི་ལྔ་ཙམ་ལས་མེད་ཅིང་། ཚོགས་ཐེངས་ལྷག་མ་ཡོད་ཚད་རྒྱ་རིགས་སློབ་གྲྭ་དང་གཅིག་མཚུངས་སུ་འཚོགས་དགོས། གཞན་ཡང་བོད་རིགས་སློབ་མ་ཚོས་“ལྟ་གྲུབ་དང་ཀུན་སྤྱོད་སློབ་གསོར་”སློབ་སྦྱོང་འཕར་མ་བྱེད་དགོས།

            སྒྲིག་འཛུགས་ནང་གསལ་བཞིན། རྒྱལ་ནང་དུ་སློབ་ཞུགས་འདེམས་སྒྲུག་བྱེད་སྐབས་ངེས་པར་དུ་ལོ་ ༡༢ ནས་ ༡༤ བར་ཡིན་དགོས་ཤིང་། རྒྱལ་ནང་ལ་སླེབས་རྗེས་མ་མཐར་ཡང་ལོ་བཞིའི་དམའ་རིམ་སློབ་འབྲིང་མཐར་མ་ཕྱིན་བར་བོད་ལྗོངས་སུ་གུང་གསེང་ཙམ་ལའང་ཕྱིར་ལོག་བྱས་མི་ཆོག ལོ་ན་ཆུང་བའི་བོད་རིགས་སློབ་ཕྲུག་དེ་དག་རང་ཡུལ་དང་རྒྱང་རིང་དུ་གནས་སྐབས། དགོན་པར་མཆོད་མཇལ་འགྲོ་བ་སོགས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་བྱེད་སྒོ་ཁག་དང་འབྲེལ་བ་གཏན་ནས་མེད་པར་འགྱུར། རྒྱལ་ནང་ལ་སོང་རྗེས་ཁོང་ཚོའི་མི་རིགས་ཀྱི་ངོ་བོ་ཡོངས་སུ་བོར་བརླག་འགྲོ་ངེས་ཞེས་ཁ་ཚོན་གཅོད་དཀའ། རྒྱུ་མཚན་ནི་རང་ཡུལ་དང་ཁ་ཐག་རྒྱང་སར་གནས་སྐབས་མི་རིགས་ཀྱི་འདུ་ཤེས་སྔར་བས་ཇེ་ཆེར་སྐྱེ་བའི་གནས་ཚུལ་ཡང་ཡང་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད། གང་ལྟར་ཡང་། ལོ་ངོ་བདུན་གྱི་རྗེས་སུ་བོད་རིགས་སློབ་ཕྲུག་རྣམས་མཐོ་འབྲིང་མཐར་ཕྱིན་ནས་ཕྱིར་ཕ་ཡུལ་དུ་ལོག་སྐབས། རང་མི་རིགས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་མང་པོ་ཞིག་བོར་ཟིན། ཁོང་ཚོའི་ཁྲོད་ཀྱི་ཕྱེད་ཙམ་གྱིས་དགེ་རྒན་གྱི་བྱ་བ་གཉེར་བཞིན། སྲིད་གཞུང་གི་བཀོད་སྒྲིག་ལྟར་བོད་རིགས་སློབ་ཆུང་ནང་རྒྱ་ཡིག་དང་ཧན་མི་རིགས་ཀྱི་རིག་གནས་སློབ་འཁྲིད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།

སྐད་ཡིག་དང་རིག་གནས་སློབ་གསོ།

དྲིལ་བསྒྲགས་དང་དངོས་ཡོད་གནས་སྟངས།

            ཀྲུང་གོའི་སྲིད་གཞུང་གིས་དྲིལ་བསྒྲགས་བྱེད་པའི་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཀྱི་སྐད་ཡིག་སྲིད་ཇུས་ལ་གསལ་ཁ་གཏན་ནས་མེད། ཁོང་ཚོས་ཡིག་ཐོག་ཏུ་གནད་དོན་ཞིག་བཀོད་པ་དང་། ལག་ལེན་ལ་རྣམ་པ་གཞན་ཞིག་འགེལ་གྱི་ཡོད། བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་སྲུང་སྐྱོབ་དང་དར་སྤེལ་གཏོང་རྒྱུའི་ནང་དོན་ཁག་བོད་ཀྱི་སློབ་གསོ་དང་འབྲེལ་བའི་ཡིག་ཆ་ཚང་མའི་ཐོག་འགོད་ཀྱི་ཡོད་མོད། འོན་ཀྱང་ལོ་རབས་དགུ་བཅུ་པའི་མཇུག་ནས་བཟུང་བོད་རིགས་སློབ་མར་རྒྱ་ཡིག་སློབ་ཁྲིད་བྱ་རྒྱུ་དེ་སྲིད་གཞུང་གི་ལས་འཆར་གལ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་བརྩིས་པས། བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་མངོན་གསལ་དོད་པོས་ཉམས་ཆག་སོང་ཡོད།

            རྒྱ་སྐད་གལ་གནད་ཆེ་བའི་སྐོར་དྲིལ་བསྒྲགས་བྱེད་སྐབས་“རིག་གནས་ཀྱི་ཁེ་ཕན་རྣམ་བཞག་”(Cultural capital theory) དང་“ཁྲོམ་རྭའི་དཔལ་འབྱོར་ལྟོས་གྲུབ་རྣམ་བཞག་” (Market driven economic determinism)  སོགས།  ཧ་ལམ་གཞུང་གིས་སྟངས་འཛིན་བྱེད་མི་ཐུབ་པའི་རྒྱུ་མཚན་མང་དག་ཞིག་ལ་ཁག་འགེལ་གྱི་ཡོད།  དཔེར་ན། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༠ ཟླ་ ༩ པར་སློབ་གསོའི་ཚོགས་འདུ་ཞིག་གི་ཐོག་མཚོ་སྔོན་ཏང་གི་དྲུང་ཆེ་ཆིང་ཝེ་ཡིས། “ཐུན་མོང་གི་སྐད་ཡིག་(རྒྱའི་སྐད་ཡིག)བཀོལ་སྤྱོད་བྱེད་རྒྱུར་སྐུལ་འདེད་གཏོང་བ་དེ་དཔལ་འབྱོར་གྱི་གནད་དོན་ཆ་ནས་གལ་འགངས་ཆེན་པོ་ཡིན།”ཞེས་བསྒྲགས་གཏམ་སྤེལ། འོན་ཀྱང་། རྒྱའི་སྐད་ཡིག་ལ་དཔལ་འབྱོར་གྱི་གནས་བབ་ཐོག་ནས་རིན་ཐང་ཆེ་བ་དང་། བོད་སྐད་སོགས་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཀྱི་སྐད་ཡིག་ལ་རིན་ཐང་ཆུང་བར་ངོས་འཛིན་བྱེད་པ་ནི། ཏང་གིས་སྲིད་དབང་སྒེར་འཛིན་དང་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ལ་དོན་དམ་གྱི་དབང་ཆ་མེད་པ་ལས་བྱུང་བ་འབའ་ཞིག་ཡིན། ཀྲུང་གོའི་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཀྱི་ས་ཁུལ་ནང་ཆབ་སྲིད་དང་། སྤྱི་ཚོགས། དཔལ་འབྱོར། སློབ་གསོ་སོགས་ཀྱི་བྱ་བཞག་ཁག་ནང་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཀྱི་སྐད་ཡིག་བཀོལ་སྤྱོད་ཆེས་ཉུང་བ་དེ་ནི། རང་བཞིན་གྱི་གནས་ལུགས་ཤིག་མིན་པར། ནུས་པ་ཇེ་ཆུང་དུ་གཏོང་བའི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་དབང་སྒྱུར་དང་འབྲེལ་བ་དམ་ཟབ་ཡོད། སློབ་གྲྭའི་སློབ་གསོའི་ནང་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཀྱི་རིག་གནས་འཇོག་དགོས་མིན་ནི་རྩོད་གཞི་གལ་ཆེན་ཞིག་ཆགས་ཡོད། སྲིད་གཞུང་གིས་དྲིལ་བསྒྲགས་གཏམ་བཤད་དང་། ཡིག་ཆ་འགྲེམས་སྤེལ་བྱེད་པ་སོགས་ནི་གཡོ་སྒྱུ་འཁྲབ་པ་ཙམ་རེད། ཁོང་ཚོས་“བོད་ཀྱི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་རིག་གནས་”དང་“ལོ་རྒྱུས་རིང་མོར་”བསྟོད་བསྔགས་གཏོང་བཞིན། “ཏང་ཀྲུང་དབྱང་གིས་ཐུགས་འཁུར་ཆེན་པོས་དེ་དག་སྲུང་སྐྱོབ་དང་རྒྱུན་འཛིན་བྱེད་པའི་འབད་བརྩོན་རབས་དང་རིམ་པ་གནང་”བའི་སྐོར་གླེང་། འོན་ཀྱང་དོན་དངོས་ཐོག་ཁོང་ཚོས་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་ནི་“རྗེས་ལུས་”དང་། “རྒྱལ་གཅེས་ཀྱི་བསམ་བློ་མེད་པར་”ངོས་འཛིན་གྱིས་དམའ་འབེབ་གཏོང་གི་ཡོད། དེར་བརྟེན་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་སློབ་གསོའི་ཚབ་ཏུ། ཧན་རིག་གནས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པའི་ལྟ་གྲུབ་དང་རྒྱལ་གཅེས་སློབ་གསོ་སྤེལ་བཞིན་ཡོད། སློབ་གྲྭའི་བསླབ་གཞི་རྩ་འཛིན་ནང་བོད་ཀྱི་ནང་ཆོས་སློབ་གསོ་གཏན་ནས་འཁོད་མེད། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སློབ་ཚན་ནང་། ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་གནད་དོན་གང་འདྲ་ཞིག་ལའང་ཀྲུང་གོས་བོད་ལ་རྒྱབ་སྐྱོར་བྱས་ལུགས་དང་། བོད་ནི་ནམ་ཡང་ཁ་བྲལ་ཐབས་མེད་པའི་ཀྲུང་གོའི་ཆ་ཤས་ཡིན་སྐོར་བཀོད་ཡོད།

            བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་སློབ་དེབ་ནང་གི་སྒྲུང་གཏམ་ཡང་ཕལ་ཆེ་བ་རྒྱ་ཡིག་ནས་བསྒྱུར་བའི་གུང་ཁྲན་གྱི་དཔའ་བོ་དཔའ་མོའི་སྐོར་ཡིན་པས། དེས་བོད་ཕྲུག་རྣམས་འཚར་ལོངས་བྱེད་སའི་སྤྱི་ཚོགས་དང་། རིག་གནས། ཁོར་ཡུག་སོགས་ཀྱི་རྣམ་པ་མཚོན་དཀའ་བར་བརྟེན། བོད་ཀྱི་སློབ་མ་རྣམས་དཔའ་ཞུམ་དགོས་པའི་ཚོར་སྣང་ཞིག་རང་བཞིན་གྱིས་འཆར་ཡོང་། དེ་ནི་ཧ་རལ་ (Harrel) གྱིས་“ངོ་བོར་ནག་ཐིག་རྒྱག་པ་”(Stigmatized identity) ཞེས་པ་དང་གཉིས་སུ་མེད། ཐ་ན་ཧན་མི་རིགས་ཀྱི་སློབ་གྲྭའི་ནང་“བོད་ནི་རྗེས་ལུས་དང་ཀླ་ཀློའི་ཡུལ་ཞིག་ཡིན་”པའི་སློབ་ཁྲིད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།  སྲིད་གཞུང་གིས་དྲིལ་བསྒྲགས་དེ་འདྲ་བྱས་པར་བརྟེན།“རྒྱ་རིགས་མང་པོས་བོད་མིར་ལྟ་སྟངས་ངན་པ་འཛིན་པ་དང་། རྒྱ་རིགས་ནི་བོད་རིགས་ལས་ཁྱད་དུ་འཕགས་པའི་འདུ་ཤེས་འཛིན་གྱི་ཡོད།” ཅེས་རྒྱ་རིགས་རྩོམ་པ་པོ་ཝང་ལི་ཞུང་གིས་གསུངས།

            ཀྲུང་གོའི་སྲིད་གཞུང་གིས་སློབ་གསོ་ནི་“ཆབ་འབངས་བསྐྲུན་པའི་ལག་ཆ་” གལ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་སྤྱད་ནས། གུང་ཁྲན་གྱི་སྲིད་དབང་བརྟན་དུ་གཏོང་བ་དང་། མེས་རྒྱལ་ལ་དགའ་ཞེན་ཆེ་བའི་མི་སེར་གསོ་སྐྱོང་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། གང་ལྟར་ཡང་། ཀྲུང་གོའི་སྲིད་གཞུང་གིས་“ཐུགས་འཁུར་ཟབ་བཞེས་”ཀྱིས་སློབ་གསོའི་བྱེད་ཐབས་སྣ་ཚོགས་སྤྱད་ནས། གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཀྱི་“རིག་གཞུང་རྗེས་ལུས་”རྣམས་བཅོས་བསྒྱུར་གཏོང་བ་དེ་ཡང་སྲིད་དབང་དང་འབྲེལ་བ་ཟབ་མོ་ཡོད།

ཁྲིམས་ཐོག་གི་འགན་ལེན་ཁག་ལག་བསྟར་མ་བྱས་པ་གང་ཡིན་ནམ།

            ཀྲུང་གོའི་རྩ་ཁྲིམས་ནང་འཁོད་པའི་སློབ་གསོའི་ཐོབ་ཐང་དང་། དངོས་ཡོད་ལག་བསྟར་བྱེད་སྟངས་གཉིས་ལ་ཁྱད་པར་ཆེན་པོ་ཡོད་པ་ནི་ཟུར་ལྟས་ལེབ་མཐོང་ལྟ་བུ་ཡིན། བོད་ཀྱི་དཔལ་འབྱོར་གནས་སྟངས་ཞན་པ་དང་། ས་ཆ་ཁུག་ཀྱོག་ཏུ་ཆགས་པ། སྐད་གཉིས་དགེ་རྒན་དཀོན་པའི་དབང་གིས། ཁྲིམས་ཐོག་གི་འགན་ལེན་ཁག་ལོངས་སུ་སྤྱོད་ཐུབ་ཀྱི་མེད་ཅེས་རྒྱུ་མཚན་བགྲང་ངེས་ཡིན། འོན་ཀྱང་དངོས་ཡོད་གནས་ཚུལ་ནི་ཀྲུང་གོའི་སྲིད་གཞུང་གིས་བསམ་པ་རྣམ་དག་ངང་། བོད་གཙོས་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཀྱི་རིག་གཞུང་དང་སྐད་ཡིག་ལ་འཚམས་པའི་སློབ་གསོའི་སྲིད་ཇུས་ཤིག་ལག་བསྟར་བྱེད་འདོད་མེད།  སྲིད་གཞུང་གིས་སློབ་གསོའི་ཐོབ་ཐང་དེ་དག་རྩ་ཁྲིམས་ནང་བཀོད་པ་དེ་ནི། དེང་རབས་ཀྱི་རྣམ་པ་མངོན་པར་བྱེད་པ་དང་། གཞི་རིམ་ཐོབ་ཐང་དང་ལྟ་གྲུབ་ལ་རྒྱལ་སྤྱིའི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱིས་ཁ་བརྡུང་མི་གཏོང་བ་ཁོ་ནའི་ཆེད་དུ་ཡིན།            ཁྲིམས་ཐོག་གི་འགན་ལེན་དང་དངོས་ཡོད་ལག་བསྟར་བྱ་སྟངས་བར་ལ་ཁྱད་པར་བྱུང་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན་གང་ཡིན་ཐད། མིང་ལང་ཀྲུ་ཡིས་(2005) རྒྱུ་མཚན་གསུམ་བགྲངས་ཡོད།

 གཅིག གུང་ཁྲན་སྲིད་གཞུང་གང་འདྲ་ཞིག་ཡིན་ཡང་། བསྒྲུབ་ཐུབ་པའི་བྱ་བ་ལས་ཁས་ལེན་བྱེད་པ་ཧ་ཅང་མང་། གཉིས། ལེ་ཉཱེན་དང་སི་ཏཱ་ལིན་གྱི་རིག་པའི་གཞུང་ལུགས་ནང་། མི་རིགས་དང་སྐད་ཡིག་སྣ་མང་ལ་གུ་བཤང་བྱེད་པ་ནི་གནས་སྐབས་ཀྱི་སྲིད་ཇུས་ཤིག་སྟེ། མཐའ་མའི་དམིགས་ཡུལ་ནི་དབང་ཤུགས་ཆེ་བའི་མི་རིགས་དང་དེའི་རིག་གནས་ཀྱིས་གཞན་རྣམས་ལ་དབང་སྒྱུར་བྱེད་རྒྱུ་འབའ་ཞིག་ཡིན། གསུམ། ཧན་ཞེན་འགོག་རིང་ལུགས་པ་(Han Chauvinism) ཚོས་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཀྱི་ཐོབ་ཐང་ཁག་ལག་བསྟར་བྱེད་པར་རྟག་ཏུ་འགོག་རྐྱེན་བཟོ་ཡི་ཡོད། དཔལ་ལྡན་ཉི་མ་(2008) དང་། འོད་ཟེར་(2010) གྱིས་ཀྱང་“ཧན་ལས་བྱེད་པས་གོ་སྐབས་ནམ་ཡིན་ལ། བོད་རིགས་ཚོས་རང་གི་སྐད་ཡིག་ཐོག་སློབ་གསོ་སྤྲོད་རྒྱུར་འབད་བརྩོན་བྱེད་པར་རྒོལ་བརྡུང་གཏོང་གི་ཡོད་”ཅེས་བྲིས། གང་ལྟར་ཡང་ཀྲུང་གོའི་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཀྱི་སློབ་གསོའི་སྲིད་བྱུས་དེས་རྒྱལ་ཁབ་བརྟན་བརླིང་ཡོང་བར་ནུས་པ་གང་ཡང་ཐོན་མེད། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༨ དང་ ༢༠༠༩ ལོར་བོད་དང་ཡུ་གུར་ཁག་སོ་སོར་ངོ་རྒོལ་བྱས་པ་དེས། ཧན་མི་རིགས་དང་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་དབར་བར་ཁྱད་ཅི་ཙམ་ཡོད་པའི་རྣམ་འགྱུར་གསལ་པོ་བསྟན་ཡོད།

མཇུག་བསྡུ།

མི་རིགས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པའི་དོན་དམ་སྐད་གཉིས་སློབ་གསོ།

            ཀྲུང་གོའི་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཀྱི་སློབ་གསོའི་དམིགས་ཡུལ་གལ་ཆེ་ཤོས་ནི། རྒྱལ་ཁབ་ཆིག་བསྒྲིལ་དང་བརྟན་བརླིང་ངང་གནས་པ་བྱ་རྒྱུ་ཡིན། བོད་ལ་ཆ་མཚོན་ན། ཀྲུང་གོས་བོད་ཀྱི་ཆོས་དང་སྐད་ཡིག་སོགས་ས་གནས་མི་རིགས་ཀྱི་རྒྱལ་ཞེན་རིང་ལུགས་ལ་ངོས་འཛིན་བྱེད་པས། བསམ་བཞིན་དུ་བོད་ཀྱི་ཆོས་དང་། སྐད་ཡིག རིག་གནས་སོགས་སློབ་གསོའི་ཁོངས་སུ་མི་འཇུག་པར་གཙོ་འདོན་བྱས་ཡོད། འོན་ཀྱང་གྲུབ་འབྲས་གོ་ལྡོག་པར། ཐབས་ཇུས་དེས་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་རིང་ལུགས་ཀྱི་ལྟ་ཚུལ་ཆུང་དུ་གཏོང་རྒྱུ་ལྟ་ཞོག མི་རིགས་ཁ་ཁ་སོ་སོ་ཡིན་པའི་བསམ་བློའི་འདུ་ཤེས་སྔར་བས་ཆེ་རུ་སོང་ཡོད།

            བོད་དང་ཡུ་གུར་གྱི་ཉམས་མྱོང་ལ་གཞིགས་ན། རིག་གནས་བཙན་ཕུད་བྱེད་པ་དང་། རྒྱལ་གཅེས་སློབ་གསོ་སྤེལ་ནས་དམིགས་བཀར་བལྟ་སྲུང་བྱེད་པ་ནི། རྒྱལ་ཁབ་ཁ་འཐོར་བརླག་འགྲོ་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན་འབའ་ཞིག་ལས་མ་འདས། ཕྱོགས་གཞན་ནས་གླེང་ན། དེས་དུས་བདེ་ཞོད་འཇགས་མེད་པར་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཆིག་སྒྲིལ་ལ་ཉེན་ཚབས་སློང་གི་ཡོད། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༨ དང་ ༢༠༠༩ ལོར་བོད་དང་ཡུ་གུར་ཁག་སོ་སོར་གྱེན་ལངས་བྱས་པ་དང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༠ ལོར་སློབ་ཕྲུག་གིས་ངོ་རྒོལ་བྱས་པ་ཡང་གནད་དོན་འདི་དང་འབྲེལ་ཡོད། གལ་ཏེ་མི་རིགས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པའི་སློབ་གསོ་སྤྲད་ཚེ། གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཚོས་ཀྱང་ཀྲུང་གོའི་རྒྱལ་ཁབ་དང་ཁ་ཐག་ཉེ་རུ་གཏོང་བ་དང་། སྣ་མང་རིག་གཞུང་དང་གོང་བུ་གཅིག་སྒྲིལ་གྱི་མཐུན་འབྲེལ་སྲུང་སྐྱོབ་བྱེད་པར་ནུས་པ་འདོན་ངེས་ཡིན། པེ་ཅིང་སྲིད་གཞུང་གིས་ངེས་པར་དུ་ཤེས་དགོས་པར། “བྱིས་པའི་སྤྱི་ཚོགས་དང་ཁོང་ཚོ་འཚར་ལོངས་བྱེད་སའི་ཁོར་ཡུག་ནི་བསླབ་པ་ཐམས་བཅད་ཀྱི་གཞི་རྟེན་ཡིན་པ་དང་། གཞི་རིམ་སྤྱི་ཚོགས་དེ་ནས་ད་གཟོད་ཤེས་ཡོན་གྱི་གོ་བ་དཔྱིས་ཕྱིན་པ་རྟོགས་ཐུབ།”

            དེར་བརྟེན་མི་རིགས་སོ་སོའི་རིག་གནས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པའི་དོན་དམ་སྐད་གཉིས་སློབ་གསོ་ནི། ཀྲུང་གོའི་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཀྱི་སློབ་གསོའི་དཀའ་ངལ་མཐའ་དག་སེལ་བའི་ལྡེ་མིག་ལྟ་བུ་ཡིན།  བོད་ལ་ཆ་མཚོན་ན་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་ནི་སྐད་ཡིག་དང་པོར་འཇོག་དགོས་པ་དང་། དེ་མཚུངས། དཔལ་འབྱོར་དང་ཆབ་སྲིད་སོགས་ཀྱི་བྱ་བཞག་ནང་བོད་སྐད་ཡིག་བཀོལ་སྤྱོད་བྱེད་པའི་མཐུན་རྐྱེན་བསྐྲུན་དགོས། འདོད་དོན་ངོ་མར་བོད་ནང་དུ་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་དེ་འཛིན་སྐྱོང་དང་ཚོང་ལས་ཀྱི་སྐད་ཡིག་གཙོ་བོར་འཛིན་དགོས། སྤྱི་ཚོགས་དང་། ཆབ་སྲིད། དཔལ་འབྱོར་སོགས་ཀྱི་ཁེ་ཕན་དང་གོ་སྐབས་ཁག་ནང་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་ལ་བཀོལ་སྤྱོད་མེད་ན། བོད་སྐད་ཡིག་གི་སློབ་གསོའི་གོ་སྐབས་སྤྲད་པ་ཙམ་གྱིས་ག་ལ་ཕན། ད་ལྟའི་ཆར་བོད་ནང་ལག་བསྟར་བྱེད་བཞིན་པའི་སྐད་གཉིས་སློབ་གསོར་“ཉུང་འཕྲིའི་སྐད་གཉིས་སློབ་གསོ་” (subtractive bilingualism) ཞེས་བརྗོད་ན་འཚམ། རྒྱུ་མཚན་ནི་སྐད་ཡིག་གཉིས་པ་(རྒྱ་སྐད་) སྦྱོང་དུས་སྐད་ཡིག་དང་པོ་(ཕ་སྐད་)བོར་འགྲོ་ཡི་ཡོད།

            དེ་དང་ཕྱོགས་མཚུངས། གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཚོས་རྒྱའི་སྐད་ཡིག་ལ་སློབ་སྦྱོང་བྱ་རྒྱུ་ནི་གལ་འགངས་ཆེན་པོ་ཡིན་པའི་ངེས་ཤེས་གཏིང་ཟབ་རྙེད་ཡོད། ཇཱུལ་ཁུ་ནན་(Julkunen, 2001) གྱིས་མི་རིགས་གང་ཞིག་གིས་སྐད་ཡིག་གཉིས་པ་སྦྱོང་དགོས་པར་རྒྱུ་མཚན་གསུམ་བགྲངས་ཡོད་དེ། མཉམ་སྦྲེལ་དང་།(Integrative)  ཐབས་ལམ།(Instrumental)  རྟོག་པ་(Cognitive) བཅས་ཡིན། དེ་ལས་ཀྲུང་གོའི་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཚོས་སྐད་ཡིག་གཉིས་པ་སྦྱོང་བ་ནི་རྒྱུ་མཚན་གཉིས་པ་དང་འབྲེལ་ཡོད། ཀྲུང་ཧྭ་མི་དམངས་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་ནང་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཚོར་བྱ་བ་གཉེར་ས་དང་། ཆེས་མཐོའི་སློབ་སྦྱོང་གི་གོ་སྐབས་ལེགས་པོ་ཞིག་འཐོབ་དགོས་ན། རྒྱའི་སྐད་ཡིག་ནི་ཐབས་ལམ་བཟང་ཤོས་ཡིན་པའི་འདོད་ཚུལ་འཛིན་གྱི་ཡོད། དེར་བརྟེན་རང་མི་རིགས་ཀྱི་སྐད་ཡིག་གཙོ་བོར་བཟུང་ནས་སྐད་གཉིས་སློབ་གསོ་སྤེལ་ནའང་། དཔལ་འབྱོར་དང་མི་འབོར་གྱི་ཆ་ནས་རྒྱའི་སྐད་ཡིག་ལ་དོ་སྣང་ཆེན་པོ་བྱ་ངེས་ཡིན་པས། གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཀྱིས་རྒྱའི་སྐད་ཡིག་ལ་དོ་སྣང་བྱེད་མི་སྲིད་སྙམ་པའི་སེམས་ཁྲལ་དེ་འདྲ་བྱེད་དགོས་དོན་གང་ཡང་མེད། དེར་བརྟེན་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཀྱི་རིག་གནས་དང་སྐད་ཡིག་གཙོ་བོར་འཛིན་པའི་སྐད་གཉིས་སློབ་གསོ་ནི། ཏང་ཀྲུང་དབྱང་དང་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་གཉིས་ཀར་ཕན་ཐོགས་ཡོད་པའི་ཐབས་ལམ་གཅིག་པུ་དེ་ཡིན།

            དེར་བརྟེན་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་དང་རིག་གནས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པའི་སློབ་གསོ་སྤྲད་ནས། བོད་རིགས་སློབ་ཕྲུག་གི་བྱང་ཚད་མཐོ་རུ་གཏོང་བ་དང་། ལས་མེད་ཀྱི་དཀའ་ངལ་སེལ་བ། སྤྱི་ཚོགས་འཕེལ་རྒྱས་གཏོང་བ་སོགས་བྱས་ཚེ། ད་གཟོད་རྒྱལ་ཁབ་ཆིག་སྒྲིལ་དང་བརྟན་བརླིང་ཡོང་ཐུབ། དེ་ཡང་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་མཁས་དབང་ནྀ་ཀོ་ལ་(Nicolas  Tournadre, 2003) ཡིས་“བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་ནི་སྐད་ཡིག་རྙིང་ཤོས་དང་ཕུན་སུམ་ཚོགས་ཤོས་བཞིའི་ཁོངས་སུ་ཚུད་ཅིང་། སཾསྐྲྀཏ་དང་། རྒྱའི་རྩོམ་རིགས། ཉི་ཧོང་གི་རྩོམ་རིགས་སོགས་ཕུད། ཨེ་ཤི་ཡའི་རྩོམ་རིགས་ཀྱི་ཁུངས་འཕེར་གླེགས་བམ་ཧ་ཅང་མང་པོ་ཞིག་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་ཐོག་ཡོད། དེར་བརྟེན་འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་ཀྱིས་སྐད་ཡིག་འདི་ཉིད་སྲུང་སྐྱོབ་བྱེད་དགོས་པའི་རྒྱུ་མཚན་དེ་ལྟར་ཡིན།”ཞེས་གསུངས་པ་ནི་རྩོམ་ཡིག་འདིའི་མཇུག་བསྡུར་འོས་ཤིང་འཚམ་པར་མཐོང་ངོ་།།

༼ རྩོམ་པ་པོ་སྐལ་བཟང་དབང་འདུས་ལགས་ནི། གོ་པལ་པུར་བོད་ཁྱིམ་གྱི་སློབ་སྤྱི་ཟུར་པ་དང་། ད་ཆར་ཨ་རིའི་ཀོ་ལམ་པི་ཡ་གཙུག་ལག་སློབ་གྲྭར་མཐོ་རིམ་དགེ་འོས་སྦྱོང་བརྡར་དང་སློབ་གསོ་རིག་པའི་ཐོག་ཞིབ་འཇུག་སློབ་གཉེར་གནང་བཞིན་ཡོད། ༽