ཟླ་འདིའི་ཚེས་ ༢༠ ཉིན་ཨ་རིའི་ནེའུ་ཡོག་དུས་བབ་ཀྱིས་སི་ཊན་ཧྥོར་ཌི་གཙུག་ལག་སློབ་གཉེར་ཁང་གི་སྤྱི་ཚོགས་རིག་པ་བ་དང་རྒྱ་ནག་ཆེད་མཁས་པ་སྐུ་ཞབས་ཝལ་ཌིར་ (Andrew G. Walder) ལགས་སུ་ལ་དྲི་བ་དྲིས་ལེན་གནང་བ་ཞིག་འདིར་བོད་བསྒྱུར་བྱས་ཡོད།
སྐུ་ཞབས་ཝལ་ཌིར་ལགས་ཀྱིས་བརྩམས་པའི་ <<མའོ་ཙེ་ཏུང་དུས་སྐབས་ཀྱི་རྒྱ་ནག་གི་གསར་བརྗེ་ནོར་འཛོལ།>> (China Under Mao: A Revolution Derailed) ཞེས་པའི་བརྩམས་ཆོས་དེ་ཉེ་ལམ་ཧར་ཝིར་ཌི་གཙུག་ལག་སློབ་ཆེན་པར་སྐྲུན་སྡེ་ཚན་ནས་འགྲེམ་སྤེལ་བྱས་ཡོད་པ་དང་། དེབ་དེའི་ནང་སྔོན་གྱི་དུས་ཟིང་ཆེན་མོའི་སྐབས་དམར་ཤོག་རིང་ལུགས་ཐུན་མོང་གི་ལམ་ལུགས་འོག རྒྱ་ནག་གི་སྤྱི་ཚོགས་རྨང་རྡོ་ (དམིགས་བསལ་གྱིས་མི་སྒེར་གྱི་རྒྱུ་ནོར་བདག་དབང་དང་ཆོས་དད་རང་དབང་།)རྩ་བ་ནས་བརྫོགས་པའི་སྐོར་བྲིས་ཡོད་པ་དང་། ཁོང་གིས་དཀའ་ཉེན་གྱི་དུས་སྐབས་དེའི་མའོ་ཙེ་ཏུང་གི་གཡོ་ཟོལ་ཐེར་འདོན་བྱས་ཡོད་པ་ལས། ཁོས་རྙོག་འཛིང་ཆེ་བའི་སི་ཏ་ལེན་རིང་ལུགས་ལས་ཀྱང་སྐབས་དེའི་གུང་ཁྲན་རིང་ལུགས་གསར་བར་བློ་སྤོབས་ཅི་ཡང་བསླངས་མེད།
དངོས་ཡོད་རིང་ལུགས་ཀྱི་བརྩམས་ཆོས་འདིའི་ནང་། སྐུ་ཞབས་ཝལ་ཌིར་ལགས་ཀྱིས་མའོ་ཙེ་ཏུང་འདས་རྗེས་ཀྱི་ཕྱི་ལོ་ ༡༩༧༠ ནང་རྒྱ་ནག་གིས་ཅིའི་ཕྱིར་དཔལ་འབྱོར་སྲིད་ཇུས་སྒོ་འབྱེད་བྱས་པ་དང་། དེང་གི་དམར་ཤོག་རིང་ལུགས་ཀྱི་འཕེལ་རྒྱས། དེའི་དབང་ཤེད་སོགས་འགྲེལ་བརྗོད་གནང་ཡོད།
གཤམ་བཀོད་དྲི་བ་དྲིས་ལན་བརྒྱུད་དེ། རྩོམ་པ་པོས་མའོ་ཙེ་ཏུང་གི་སྲིད་དབང་དུས་སྐབས་ཀྱི་ནང་འཁྲུག་ཁྲོད་དུ་གུང་ཁྲན་ཏང་ལ་རྒྱལ་ཁ་ཐོབ་པ་དང་། རིག་གནས་གསར་བརྗེ་ཆེན་མོའི་སྐབས་ཀྱི་གནོད་འཚེ་ཡོད་ཚད་ཀྱི་འགན་མའོ་ཙེ་ཏུང་ལ་ཡོད་པ། དེ་བཞིན། དེང་གི་སྲིད་འཛིན་ཞི་ཅེན་ཕེན་གྱི་སྲིད་དབང་ནང་མའོ་ཙེ་ཏུང་གི་དབང་སྒྱུར་ལམ་ལུགས་ཀྱི་གྲུབ་ཆ་ག་རེ་ཡོད་མེད་སོགས་ཀྱི་སྐོར་གླེང་ཡོད།
དྲི་བ། འདས་པའི་མི་ལོ་བཅུ་ཕྲག་ཡར་སྔོན་གྱི་རྒྱ་ནག་ནང་གུང་ཁྲན་རིང་ལུགས་ཀྱི་དབང་སྒྱུར་དང་མའོ་ཙེ་ཏུང་སྐོར་ཀྱི་བརྩམས་ཆོས་གསར་བ་ཞིག ང་ཚོར་ཅིའི་ཕྱིར་མཁོ་བ་ཡིན་ནམ།
དྲིས་ལན། དམར་ཤོག་རིང་ལུགས་དུས་སྐབས་ཀྱི་རྒྱུ་རྐྱེན་རེ་འགའ་ཞིག་བཅོས་བསྒྱུར་དུས་སྐབས་སུ་བྱུང་རེད། ཡིན་ནའང་། སྐབས་དེའི་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་པ་མང་ཤོས་ཤིག་གིས་རྒྱ་ནག་གི་བཅོས་བསྒྱུར་དམིགས་འབེན་དུ་འཛིན་གྱི་ཡོད། བཅོས་བསྒྱུར་དེ་དག་ཧ་ཅང་གློ་བུར་ཐོལ་རྒྱག་ཅིག་དང་འཁྲུག་ཆ་དོད་པོ་ཞིག་ཡིན་སྟབས། དམིགས་འབེན་ཡོད་ཚོད་བཅོས་བསྒྱུར་ལ་གཏད་དགོས་བྱུང་རེད། གོང་སྨོས་རྒྱུ་རྐྱེན་དེ་དག་རིམ་བཞིན་མངོན་འགྱུར་དང་ཉམ་རྒུད་དུ་ཕྱིན་པ་རེད། ཆེད་མཁས་པ་མ་ཁི་ཧྥར་ཁུ་བོ་ཧིར་ (Roderick MacFarquhar) དང་སི་ཆོན་ཧལ་མེ་ཆིལ་ (Michael Schoenhals) ཧྥེར་ཌི་རེ་ཁི་ཊེ་ཝེ་སི་ (Frederick Teiwes) ཝ་རིན་སུན་ (Warren Sun) སོགས་ཚང་མས་ལྟ་ཚུལ་འདི་རང་འདོན་མགོ་བརྩམས་རེད། ལྟ་ཚུལ་འདི་དག་ནང་སྐབས་དེའི་ཆབ་སྲིད་གཙོ་གནད་དུ་བཟུང་ཡོད་པ་དང་། ཁོ་ཚོས་དུས་སྐབས་དེའི་གོ་ནོར་མང་པོ་ཞིག་སེལ་ཡོད་པ་རེད། ང་རང་གི་ལྟ་ཚུལ་ནང་། ངས་ནི་ཆེས་གནད་དུ་འཁེལ་བའི་ཆབ་སྲིད་ལམ་ལུགས་དང་དེའི་མཇུག་འབྲས་ག་རེ་བྱུང་ཡོད་མེད་གཙོ་བོར་བཟུང་ཡོད་པ་རེད་བསམ་གྱི་འདུག
དྲི་བ། ཁོ་ཚོས་གོ་ནོར་ག་རེ་སེལ་བ་རེད།
དྲིས་ལན། དཔེར་ན། སྐུ་ཞབས་སུན་དང་ཊེ་ཝེ་སི་གཉིས་ཀྱིས། ང་ཚོས་ཤོག་ཁག་གཉིས་བར་གྱི་འཐབ་རྩོད་ (༡༩༦༠ ལོའི་སྔོན་དང་མཆོང་སྐྱོད་ཆེན་མོ་རྗེས་ཏེ། མུ་གེ་ཁྲོད་མི་ས་ཡ་ ༣༠ ལྷག་རྐྱེན་ལམ་དུ་ཤོར་བའི་དུས་ཀྱི་མའོ་ཙེ་ཏུང་དང་གཙོ་འཛིན་གཞན་དག་བར་གྱི་དཔལ་འབྱོར་སྲིད་ཇུས།) ཅིག་ཏུ་འདོད་པ་དེ་འདྲ་མ་ཡིན་པ་གསལ་བོར་བསྟན་རེད། ཡིན་རྒྱུ་ནི་ལྟ་ཚུལ་དེའི་རྩ་བ་ཏིན་ཞའོ་ཕེན་དང་ལེའོ་ཧྲོ་ཅེ་གཉིས་ཀྱིས་མའོ་ཙེ་ཏུང་ལས་ལོགས་སུ་གོ་གནས་ཤིག་འཛིན་འདོད་པ་རེད། རྩོད་རྙོག་གི་དུས་སྐབས་དེར་ལྟ་ཚུལ་འདིའི་འབྱུང་རྐྱེན་འཚོལ་ཞིབ་བྱས་པ་རེད། མའོ་ཙེ་ཏུང་དང་ཁོང་གི་གཞོགས་གཏོགས་ཚོས་ཏིན་ཞའོ་ཕེན་དང་ལེའོ་ཧྲོ་ཅེ་གཉིས་ལ་སྐྱོན་འཛུགས་བྱས་སྟབས། མཁས་པ་ཚོས་སྣང་ཚུལ་དེ་དོན་དངོས་ཤིག་ཏུ་བསམས་པ་དང་། རྩོད་གཞི་ངོ་མའི་ཐད་ཀྱི་ང་ཚོའི་གོ་རྟོགས་དེ་ནོར་བ་རེད།
མའོ་ཙེ་ཏུང་གི་བསམ་པར་མི་མང་པོ་ཞིག་ཁོ་རང་ནང་བཞིན་བརྩོན་སེམས་དང་སྤྲོ་སེམས། ལྷག་བསམ་ཆེན་པོ་མི་འདུག་སྙམ་རེད། ཡིན་ན་ཡང་ལེའོ་ཧྲོ་ཅེ་ལྟ་བུའི་མི་མང་པོ་ཞིག་ཁོ་མཉམ་དུ་འགྲོ་ཡོད་པ་མ་རེད། དེའི་རྐྱེན་པས། ཤོག་ཁག་གཉིས་ཐད་ཀྱི་ང་རང་ཚོའི་བསམ་པའི་འཆར་སྒོ་མ་གཅིག་པ་རེད།
མཆོང་སྐྱོད་ཆེན་མོ་འདྲ་བའི་ལས་འགུལ་གཞན་དག་དང་བསྡུར་ན། ང་ཚོ་རིག་གནས་གསར་བརྗེ་ཆེན་མོར་རྒྱུས་མྱོང་ཅི་འདྲ་ཡོད་པ་ཧ་ལས་དགོས་པ་དེ་འདྲ་རེད། དམར་སྲུང་དམག་གི་ལས་འགུལ་ (དམིགས་གསལ་གཙུག་ལག་སློབ་ཆེན་ཁག) སོགས་ཚང་མར་སོ་སོའི་ཤོག་ཁག་འཐེན་འཁྱེར་གྱི་གསར་ཤོག་རེ་ཡོད་ཅིང་། ཁོ་ཚོས་རང་རང་གི་གལ་ཆེའི་བྱུང་བ་མཐའ་དག་དུས་རིམ་ལོ་རྒྱུས་སུ་འགོད་ཀྱི་ཡོད། དེར་བརྟེན། དེང་སྐབས་ང་ཚོར་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚགས་ནི་སྟོང་ཕྲག་མང་པོ་ཡོད་རེད།
ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚགས་ནང་གསོང་བོར་བཀོད་པའི་ལས་འགུལ་གཅིག་ལའང་ང་རང་གིས་བསམ་བློ་གཏོང་ཐུབ་ཀྱི་ མི་འདུག ང་ཚོས་དེ་ནི་གདུག་རྩུབ་ཀྱི་གནོད་འཚེ་ཞིག་ཏུ་སེམས་ཀྱི་ཡོད། ཡིན་ན་ཡང་མི་གང་མང་ཞིག་གིས་སོ་སོས་བསྒྲུབས་ཟིན་པ་མཐའ་དག་ཡིག་ཐོག་ཏུ་འགོད་ཀྱི་ཡོད་རེད།
དྲི་བ། ང་ཚོའི་བསམ་པར། དམར་ཤོག་རིང་ལུགས་ཀྱི་འཇབ་རྒོལ་དམག་འཁྲུག་གི་དུས་རིམ་དེ་ཁོ་རང་ཚོའི་དབང་སྒྱུར་ལམ་ལུགས་ཐད་ནས་མེད་མི་རུང་བ་ཞིག་ཡིན་རྒྱུ་རེད་བསམས་ཀྱང་། ཁྱེད་ཀྱིས་དེ་ལྟ་མ་ཡིན་པའི་འགྲེལ་བརྗོད་དེས། ང་ནི་ཧོན་ཐོར་དུ་བཅུག་བྱུང་། དོན་དངོས་སུ་ཁྱེད་ཀྱིས་སྐབས་དེའི་སྡེ་གཟར་ (གོ་མེན་ཏང་དང་གུང་ཁྲན་ཏང་གཉིས་བར་གྱི་ཟིང་འཁྲུག) དེ་འཇབ་རྒོལ་དམག་འཁྲུག་དང་མི་འདྲ་བར་ཧ་ཅང་གལ་པོ་ཆེ་ཚུལ་རྩོད་ཤགས་རྒྱག་གི་ཡོད་དམ།
དྲིས་ལན། འདས་པའི་མི་ལོ་ ༡༥ རིང་ལ་ངས་ལོ་རྒྱུས་ཤེས་བྱ་མང་པོ་བཀླགས་པའི་ནང་སྡེ་གཟར་དང་དེའི་ཁྲོད་དུ་བཀྲོངས་པའི་མི་རིགས་རིང་ལུགས་ (གོ་མེན་ཏང་) ཀྱི་མི་སྣ་བཅས་གཙོ་བོར་བསྟན་ཡོད་སྟབས། འཇབ་རྒོལ་དམག་འཁྲུག་སྐབས་སུ་ཁོ་ཚོར་དབང་ཤེད་རྒྱས་ཐུབ་མེད་པ་ངས་ཤེས་རྟོགས་བྱུང་། ཁྱོད་ཀྱིས་རྐྱེན་ལམ་དུ་ཤོར་བའི་མི་སྣ་དེ་ཚོར་ལྟོས་དང་། དེ་ཁྱོད་རང་གིས་ཀྱང་གསལ་བོར་རྟོགས་ཡོང་གི་རེད། ང་ཚོས་གཙུག་ལག་སློབ་ཆེན་ཁག་ནང་བཀླགས་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚགས་ནང་དེ་ལྟར་མཆན་འགྲེལ་བཀོད་འདུག་ཅིང་། ང་རང་ལ་མཚོན་ན། དེ་ཧ་ཅང་གསལ་བོར་བསྟན་འདུག་སྙམ་པ་བྱུང་།
དོན་དམ་གུང་ཁྲན་ཏང་གིས་ཉི་ཧོང་ལ་དམག་འཁྲུག་ཆེན་པོ་དེ་འདྲ་བརྒྱབ་མེད་འདུག རྒྱལ་དམངས་ནང་འཁྲུག་ (གོ་མེན་ཏང་ད་གུང་ཁྲན་ཏང་གཉིས་བར་གྱི་འཁྲུག་རྩོད།) ལ་བརྟེན་ནས། གུང་ཁྲན་རིང་ལུགས་པར་དབང་ཤེད་རྒྱས་པ་དེ་ངོ་མ་ལྷ་སྒྲུང་ལྟ་བུ་རེད།
སྔོན་ཆད་ཨུ་རུ་སུ་མཉམ་འབྲེལ་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་དམར་སྲུང་དམག་གིས་ན་ཙེ་ཏང་ལ་དམག་འཐབ་བྱས་པ་དང་འདྲ་བར། རྒྱ་ནག་གི་དབང་སྒྱུར་དེ་ཡང་གཙོ་བོ་དྲག་པོའི་དམག་དཔུང་གི་དབང་སྒྱུར་ཞིག་རེད། སྐབས་དེར་གཞི་རྒྱ་ཆེ་བའི་དམག་དཔུང་ལ་རྟིང་སྐུལ་ཆེན་པོའི་མཐུན་འགྱུར་འོག མི་རིགས་རིང་ལུགས་པ་ (གོ་མེན་ཏང་) ཕམ་ཉེས་བཏང་རེད། ངས་བསམ་ན་དེ་ད་དུང་འདུ་ཤེས་ཀྱི་ཀློང་དུ་ཟུག་མེད་པ་འདྲ་བྱུང་།
དྲི་བ། འདིས་གུང་ཁྲན་རིང་ལུགས་པའི་དབང་སྒྱུར་ལམ་ལུགས་ལ་ཤུགས་རྐྱེན་ག་འདྲ་ཐེབས་པ་ཡིན་ནམ།
དྲིས་ལན། མའོ་ཙེ་ཏུང་ལ་སྔར་རྗེས་སུ་ཧ་ལས་དགོས་པའི་རྒྱལ་ཁ་དེ་འདྲ་ཐོབ་པ་རེད། མི་ཚང་མས་ཁོ་དེ་འདྲ་མགྱོགས་པོར་མི་རིགས་རིང་ལུགས་པ་ལས་རྒྱལ་ཐུབ་ཀྱི་མ་རེད་ཅེས་བཤད་བསྡད་ཡོད་རེད། ཐ་ན་སི་ཏ་ལེན་གྱིས་ཀྱང་རེ་དོགས་ཀྱི་རྩོད་ཤགས་བརྒྱབ་རེད། ཡིན་ན་ཡང་ཁོས་འབད་བརྩོན་ལྷོད་མེད་བྱས་མཐར་རྒྱལ་ཁ་ཐོབ་རེད། དེ་འདྲ་ཡིན་སྟབས། ༡༩༥༠ ཁོས་ཡང་བསྐྱར་མཆོང་སྐྱོད་ཆེན་མོའི་བྱེད་ཐབས་ལག་ལེན་བསྟར་རེད། ཁོ་རང་གི་བསམ་པར། ཁྱོད་ཀྱིས་ལས་འགུལ་ཅི་ཡང་མཐའ་སྐྱེལ་ཐུབ་པར་སེམས་ཀྱི་ཡོད་པ་མ་ཟད། ཁོས་ད་དུང་མི་གཞན་གྱི་ཁ་ལ་ཉན་མི་འོས་པའང་རྟོགས་འདུག
དྲི་བ། མའོ་ཙེ་ཏུང་ལ་འགྱུར་བ་ཅི་ཡང་མ་བྱུང་བ་དེས་ཀྱང་ང་རང་ཧོན་ཐོར་དུ་བཅུག་སོང་། ནང་འཁྲུག་དེའི་རྗེས་སུ། ཁོས་ད་དུང་ཅི་གང་ཡང་རྟོགས་མེད་པ་འདྲ།
དྲིས་ལན། དང་ཐོག་སི་ཏ་ལེན་གྱིས་ཀྱང་གུང་ཁྲན་རིང་ལུགས་ཁྱབ་སྤེལ་ཐད་ལ་འབད་བརྩོན་བྱས་རེད། ཡིན་ན་ཡང་ཟིང་འཁྲུག་གི་རྗེས་སུ། ཁོས་རང་ཉིད་ཀྱི་དེ་སྔའི་ལྟ་བ་དེ་ཕྱོགས་གཉིས་སུ་མ་ལྷུང་བའི་སྒོ་ནས། ལྟོས་བཅས་ཀྱིས་བར་གནས་གཡས་ཕྱོགས་པ་ལྟ་བུར་གྱུར་ཅིང་། མའོ་ཙེ་ཏུང་གིས་རང་གི་ལྟ་བ་མ་བསྒྱུར་བའི་མི་ཚད། སྐབས་དེར་ཁོས་གུང་ཁྲན་རིང་ལུགས་སྔར་བས་དར་སྤེལ་བཏང་རེད།
དྲི་བ། དོན་དངོས་སུ་ཁོ་རང་བློ་གྲོས་ཀྱིས་སྟོང་བར་སྣང་སྟེ། ཁྱེད་ཀྱི་བརྗོད་དོན་ལྟར་ན། ཁོ་རང་གི་ཤེས་པའི་གུང་ཁྲན་རིང་ལུགས་ཀྱི་བསམ་བློ་ཡོད་ཚད་ཨུ་རུ་སུ་མཉམ་འབྲེལ་རྒྱལ་ཁབ་ (ཨུ་རུ་སུའི་སྤྱི་ཚོགས་དམངས་གཙོ་ཚོགས་པ) (Bolsheviks) ཀྱི་གུང་ཁྲན་ཏང་གི་ལོ་རྒྱུས་འབའ་ཞིག་ཡིན་ཞིང་། ལོ་རྒྱུས་དཔེ་དེབ་དེ་ཡང་སི་ཏ་ལེན་གྱིས་བརྩམས་ཏེ། ༡༩༣༨ ལོར་ཐོག་དང་པོར་པར་དུ་སྐྲུན་པ་ཡིན་འདུག
དྲིས་ལན། ཁོ་དམག་དོན་པ་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡིན་རུང་། ཁོང་གི་བྲིས་རྩོམ་ (དོན་དམ་ཁོས་བརྩམས་པ་ཡིན་མིན་མི་ཤེས།) ཡོད་ཚད་ཁོ་རང་གི་དྲུང་ཡིག་ཁྲིན་པའོ་ཏཱ་ལྟ་བུའི་མི་མང་གིས་རྩོམ་སྒྲིག་བྱས་པ་ཡིན་ཞིང་། ཁོ་རང་གི་མར་ཁེ་སི་ལི་ཉེན་རིང་ལུགས་ཀྱི་ངེས་ཤེས་ཡོད་ཚད་སི་ཏ་ལེན་རིང་ལུགས་སྐོར་གྱི་ནོར་འཁྲུལ་ཆེ་བའི་མ་དཔེ་གཞིར་བཟུང་བ་ཡིན་འདུག
དྲི་བ། ངས་ཤེས་འདོད་པའི་དོན་དག་གཞན་ཞིག་ནི། ༡༩༥༠ ལོའི་སྟོད་ཙམ་ནས་ཁོ་རང་གི་བྱ་གཞག་ལ་ཕམ་ཉེས་དེ་འདྲ་ཅི་ལྟར་བྱུང་བ་རེད།
དྲིས་ལན། ཁོས་རང་ཉིད་ཀྱི་ནོར་འཁྲུལ་སྦ་གསང་བྱ་བར་ཧ་ཅང་མཁས་པོ་དེ་འདྲ་ཡོད་རེད། ངས་ཁོང་གི་ལེགས་ཉེས་ཡོད་ཚད་ཡིག་ཐོག་ཏུ་ཕབ་རག་བར་དེ་ལྟར་བསམས་པ་མ་བྱུང་། ཡིན་ན་ཡང་ ༡༩༥༧ རྗེས་ཀྱི་ཁོང་གི་བསམ་འདུན་མཐའ་དག་དོན་འཁྱོལ་བྱུང་བ་མི་འདུག
ཁོས་བསམ་བཞིན་དུ་ཞིང་བ་མང་ཚོགས་ལྟོགས་སྐོམ་གྱིས་འཆི་རུ་འཇུག་འདོད་ཡོད་མ་རེད། ང་རང་གི་བསམ་ཚུལ་ལྟར་ན། ཨུ་རུ་སུ་མཉམ་འབྲེལ་རྒྱལ་ཁབ་ཟེར་བ་དེ། ཡིན་རྒྱུ་ནི་སི་ཏ་ལེན་གྱིས་གལ་ཏེ་ཞིང་བ་མང་ཚོགས་ཀྱིས་མཉམ་ལས་ཅན་ལ་འགོག་རྒོལ་བྱས་ཚེ། ཁོ་ཚོ་བཀྲིས་སྐོམ་གྱིས་མནར་དུ་འཇུག་འདོད་ཡོད་རེད། ངས་བསམ་ན་སྤྱིར་བཏང་མའོ་ཙི་ཏུང་གིས་ཞིང་བ་མང་ཚོགས་ལྟོགས་གྲིར་འཆི་རུ་འཇུག་རྩིས་མེད་ནའང་། ཁོ་རང་ལ་འགོག་རྒོལ་ཐེབས་རྐྱེན། དོན་དངོས་དེ་འདྲ་བྱུང་བ་དང་། ཁོས་དེ་ནི་མཉམ་ལས་ཅན་གྱི་གནོན་སྐྱོན་ཡིན་པའི་ལྟ་ཚུལ་བཏོན་རེད།
ཁོས་དུས་རྒྱུན་ཉེན་ཚབས་ཆེ་བའི་ལས་འགུལ་རབ་དང་རིམ་པར་བསླངས་པ་དང་། གལ་ཏེ་ལས་འགུལ་དེ་ལག་འགྲུབ་མ་བྱུང་བ་ཡིན་ན། ཁོས་ལས་འགུལ་གཞན་བརྗེ་སྤེལ་བྱས་ཀྱང་། དེ་ཡང་ལག་འགྲུབ་བྱུང་བ་མ་རེད། དེའི་རྐྱེན་པས། མི་ལོ་བཅུ་ཕྲག་རིང་གི་རིག་གནས་གསར་བརྗེ་ཆེན་མོ་དེ་ཟིང་ཟིང་ལོང་ལོང་དུ་གྱུར་རེད།
དྲི་བ། ཁྱེད་རང་གིས་རིག་གནས་གསར་བརྗེ་སྐབས་སུ་ཡུལ་མི་ས་ཡ་ ༡.༡ ནས་ས་ཡ་ ༡.༦ ཡས་མས་ཤིག་རྐྱེན་ལམ་དུ་ཤོར་ཡོད་སྐོར་བྲིས་འདུག
དྲིས་ལན། དུས་སྐབས་དེའི་རྩོམ་རིག་ལོ་རྒྱུས་ཁྲོད་མི་གྲངས་ས་ཡ་ ༤༠.༠༠༠ ནས་ས་ཡ་ ༨.༠༠༠ གླེང་གི་ཡོད་སྟབས། དེ་ཡང་ལྟོས་བཅས་ཀྱིས་བར་གནས་གཡས་ཕྱོགས་པའི་ལྟ་ཚོད་ཅིག་ཡིན་པ་རེད། མི་འབོར་བརྒྱ་ཆའི་གཅིག་ཟིན་པའི་མི་གྲངས་ས་ཡ་ ༧༥༠ ཙམ་རྐྱེན་འདས་སུ་གྱུར་ཅིང་། དེས་སི་ཏ་ལེན་གྱི་ཡ་ང་བའི་བཙན་ཤེད་འོག་གི་མིའི་ཤི་གྲངས་ལས་ལྔ་ཆའི་གཅིག་ཡས་མས་ཟིན་གྱི་ཡོད། མི་རེ་འགས་ངས་དུས་སྐབས་དེའི་ཤི་གྲངས་ཇེ་ཉུང་ལ་བཏང་འདུག་ཅེས་སུན་འབྱིན་བྱེད་ཀྱང་། དེ་ང་རང་གི་བསམ་འཆར་ཙམ་བཏོན་པ་ཡིན།
རིག་གནས་གསར་བརྗེ་ཁྲོད་ཀྱི་གནད་དོན་གཞན་ཞིག་ནི། མི་མང་དམར་གསོད་གཏོང་མཁན་མང་ཆེ་བ་སློབ་ཕྲུག་དང་དམར་སྲུང་དམག་མིན་ནའང་། ཁོ་རང་ཚོའི་སྲིད་གཞུང་རེད། ང་ཚོས་སྐབས་དེར་སློབ་མ་ཚོས་རང་གི་དགེ་རྒན་ཡང་དམར་གསོད་བྱས་པར་དོ་སྣང་བྱུང་ཡོད་རེད། དེ་ངོ་མ་ཡིད་སེམས་ན་བ་ཞིག་ཡིན། ཡང་ན་ང་ཚོས་ངོ་ལོག་ཤོག་ཁག་བར་གྱི་དྲག་པོའི་འཐབ་འཁྲུག་ལ་དོ་སྣང་བྱུང་ཡོད། འོན་ཀྱང་དམར་གསོད་ཡོད་ཚད་སྲིད་གཞུང་གི་བཀའ་བཀོད་གཞིར་བཞག་གིས་བྱུང་རེད། དུས་སྐབས་དེའི་ཤི་རྨས་ཧ་ཅང་འཁྲུག་ཆ་དོད་པོ་ཞིག་ཡིན་ནའང་། དེ་དམར་སྲུང་དམག་གིས་བསླངས་པའི་ཟིང་ཆ་མིན་པར། དེ་དྲག་དམག་བསྐྱར་འཛུགས་ཀྱི་བཀའ་བཀོད་རེད། དུས་སྐབས་དེའི་སྨན་བཅོས་ལས་ནད་ཡམས་ཚབས་ཆེ་བ་རེད།
དྲི་བ། མི་མང་གིས་ནམ་རྒྱུན་རྒྱ་ནག་གི་སྲིད་འཛིན་ཞི་ཅེན་ཕེན་དེང་སྐབས་མའོ་ཙེ་ཏུང་གི་དུས་སྐབས་དང་། ཐ་ན་རིག་གནས་གསར་བརྗེ་མོར་མོས་མཐུན་བྱེད་ཀྱི་འདུག་ཟེར། དེ་ལ་ཁྱེད་རང་ལྟ་ཚུལ་ག་རེ་ཡོད།
དྲིས་ལན། ཁོས་རིག་གནས་གསར་བརྗེ་སྐབས་ཀྱི་མའོ་ཙེ་ཏུང་གི་མཚོན་དོན་ཁ་ཤས་ལ་བསྟུན་གྱི་ཡོད་རེད། མི་མང་གིས་དུས་སྐབས་དེར་ཕྱིར་ལྟ་དུས། དེ་ནི་ལྐོག་ཟ་རུལ་སུངས་མེད་པ་ཞིག་ཏུ་མཐོང་གི་ཡོད། དེ་ག་ནང་བཞིན་ཨུ་རུ་སུའི་རྒྱལ་ནང་དུའང་། མི་མང་གིས་སི་ཏ་ལེན་དུས་སྐབས་ལ་ཕྱིར་ལྟ་དུས། ཁོ་རང་རྒྱལ་དོན་ལ་གཞོལ་མཁན་ཞིག་ཏུ་མཐོང་གི་ཡོད། ཁྱོད་ཀྱིས་རྒྱ་ནག་མི་མང་གིས་ཀྱང་མའོ་ཙེ་ཏུང་ལ་ལྟ་སྟངས་དེ་ག་རང་བཟུང་ཡོད་ རེད་ཅེས་བཤད་ཆོག་སྟེ། ཁོས་མི་མང་རྩ་འཛུགས་དང་རྟིང་སྐུལ་གྱིས་ལས་དོན་མང་པོ་བསྒྲུབས་རེད། ཁོ་ཚོས་དེའི་མཇུག་འབྲས་བརྗེད་ཚར་འདུག
དོན་དག་དེས་ང་ལ་ཨ་རིའི་སྡེ་གཟར་རྗེས་ཀྱི་ཨ་རིའི་ལྷོ་ཁུལ་གྱི་གནས་སྟངས་དྲན་སྐུལ་བྱས་སོང་། ཁྱོད་ཀྱིས་ཨ་རིའི་ནང་འཁྲུག་གི་དུས་རིམ་ (Reconstruction) ཤེས་ཀྱི་རེད། ༡༨༧༠ ལོའི་རྗེས་སུ་ཁོ་ཚོས་ལོ་རྒྱུས་བསྐྱར་བྲིས་བྱས་རེད། དེ་ཡང་རྒྱལ་ཕྲན་མཉམ་འབྲེལ་གྱི་དར་ལྕོག་དེ་རང་གི་ཕ་ས་ཕ་གཞིས་དང་ཡུལ་སྲོལ་གོམས་གཤིས་མཚོན་བྱེད་ཅིག་ཏུ་བསླངས་པ་མ་གཏོགས། བྲན་གཡོག་ཚེ་གཡོག་དང་ཁྲིམས་མེད་ཉེས་འགེལ་བྱེད་ཆེད་དུ་བསླངས་པ་མ་རེད། དེ་དྲང་བདེན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚགས་རེད།
ཞི་ཅེན་ཕེན་གྱི་དམིགས་འབེན་མི་རིགས་མཐུན་སྒྲིལ་དང་རྒྱལ་ཁབ་བརྟན་ལྷིང་། དཔལ་འབྱོར་འཕེལ་རྒྱས་ཡིན་ཞིང་། དེ་སྔོན་མའོ་ཙེ་ཏུང་གི་དམིགས་འབེན་དེ་ལྟ་ཡིན་པ་མ་རེད། མའོ་ཙེ་ཏུང་གིས་རྒྱལ་དོན་རླུང་ལ་བསྐུར་འདོད་ཅིང་། ཁོ་རྒྱན་པོ་འགྱེད་པར་དགའ་བོ་ཡོད་རེད། ཁོས་ཟིང་འཁྲུག་འབའ་ཞིག་གི་ཀློང་དུ་ད་གཟོད་སྤྱི་ཚོགས་འཕེལ་རྒྱས་ཡོང་བ་མ་གཏོགས། གོ་རིམ་དང་ལྡན་པའི་སྒོ་ནས་བྱ་གཞག་ཅི་ཡང་ལེགས་འགྲུབ་མི་སྲིད་པར་འདོད། ཞི་ཅེན་ཕེན་དེ་དང་འདྲ་བ་མ་རེད།
དཔེ་མཚོན་ཞིག་བཀོད་ན། ཞི་ཅེན་ཕེན་གྱིས་ལྐོག་ཟ་རུལ་སུངས་གཙང་བཤེར་བྱེད་པ་མ་ཟད། ཁོས་ད་དུང་སྨྲ་བརྗོད་རང་དང་གསར་འགོད་རང་དབང་ལའང་འབུར་འཇོམ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་རེད། ཡིན་ནའང་། མའོ་ཙེ་ཏུང་གིས་ཐེངས་གཉིས་ལ་ལམ་ལུགས་བཅོས་བསྒྱུས་བྱས་པ་རེད། ༡༩༥༦ ལོའི་མེ་ཏོག་སྣ་བརྒྱའི་ལས་འགུལ་དང་རིག་གནས་གསར་བརྗེའི་ནང་། ཁོས་དགག་རྒྱག་ལམ་ལུགས་སྒོ་འབྱེད་བྱས་པ་རེད། ཁོས་ལམ་ལུགས་དེའི་ཕྱི་ནང་གི་མི་མང་འབོད་འགུག་གིས་དགག་རྒྱག་བྱས་པ་རེད། ཞི་ཅེན་ཕེན་གྱིས་དེ་ལྟར་བྱེད་འདོད་ཡོད་མ་རེད།
མའོ་ཙེ་ཏུང་ནི་བསམ་ཡུལ་ལས་འདས་པའི་རྨང་བཅོས་རིང་ལུགས་པ་ཞིག་ཡིན་པ་མི་མང་གིས་བརྗེད་ཚར་འདུག ཡིན་ན་ཡང་དེང་གི་དངུལ་ལོའི་སྟེང་བཀོད་པའི་སྐུ་བརྙན་དེ་འདྲ་རེད། མཇུག་མཐར་མི་འདི་རིགས་ལ་ཚང་མས་དོ་སྣང་བྱེད་ས་ཞིག་ཆགས་ཀྱི་ཡོད་རེད།
དྲི་བ། བཟང་ཕྱོགས་ནས། ཁོས་དེང་གི་རྒྱ་ནག་དང་དེའི་མངའ་ཁོངས་གཅིག་སྡུད་བྱས་རེད།
དྲིས་ལན། རེད། དེ་ག་རང་རེད། འོན་ཀྱང་མི་ལོ་ ༢༠ རིང་ལ་ཁོས་རིག་གནས་དང་སྤྱི་ཚོགས། དཔལ་འབྱོར་གང་ཅིའི་ཐད་ནས་རྒྱ་ནག་རྗེས་ལུས་ཐེབས་སུ་བཅུག་པ་རེད། གལ་ཏེ་ཁོས་ ༡༩༦༡ ནས་ ༡༩༦༢ བར་འཕོ་འགྱུར་ཕྲན་བུ་བཏང་ཡོད་ཚེ། དེང་གི་རྒྱ་ནག་གི་ལམ་ཕྱོགས་འདི་ག་འདྲ་ཞིག་ཡིན་སྲིད་པར་ངོ་མ་བསམ་གཞིག་གཏོང་འདོད་པ་ཞིག་ཡིན། ༡༩༧༨ ལོ་ནས་རྒྱ་ནག་གིས་རང་ཉིད་ལ་གཅོང་རོང་ཟབ་མོ་ཞིག་བྲུས་ཡོད་སྟབས། བཅོས་བསྒྱུར་གྱི་མགོ་ཚུགས་ཐུབ་ཡོད་མི་སྲིད་དེ། ལོ་གཅིག་གི་དཔལ་འབྱོར་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་བརྒྱ་ཆའི་ ༡༠ དེ་ཁོ་ཚོས་མི་ལོ་ ༢༠ རིང་ལ་སྔར་བཞིན་དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་ཅི་ཡང་མ་བྱུང་བར་འུར་ཤོབ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་རེད།
དྲི་བ། ཡིན་ནའང་། གཏོར་བཤིག་དེས་བཅོས་བསྒྱུར་གྱི་ལམ་ཕྱོགས་བཏོད་ཡོད་དམ།
དྲིས་ལན། མའོ་ཙེ་ཏུང་གིས་དཔོན་ངན་ལམ་ལུགས་ལ་གཏོར་བཤིག་བཏང་བ་དེ། གཅིག་བྱས་ན་བཅོས་བསྒྱུར་གྱི་འགོག་རྡོ་རུ་འགྱུར་སྲིད། དམར་ཤོག་ཚོགས་པ་དང་དཔོན་ངན་ལམ་ལུགས་གཉིས་དུས་ད་ལྟ་ད་དུང་ཡང་ ༡༩༧༠ ལོའི་ཟིང་འཁྲུག་ཁྲོད་ལྷག་བསྡད་ཡོད་སྟབས། སུ་རུ་སུའི་གུང་ཁྲན་རིང་ལུགས་པའི་གཙོ་འཛིན་ཀོར་བྷ་ཆི་ཧྥི་ (Gorbachev) ལས་ཀྱང་། ཏིན་ཞའོ་ཕེན་ལྟ་བུའི་གཙོ་འཛིན་ཚོར་བཅོས་བསྒྱུར་གྱི་འདམ་ག་མང་པོ་ཡོད་རེད། ཁོ་རང་གི་ཁ་གཏད་ཀྱི་དྲག་པོའི་དཔུང་དམག་ལ་སྐབས་དེའི་ཨུ་རུ་སུ་མཉམ་འབྲེལ་རྒྱལ་ཁབ་ནང་བཞིན་གྱི་སྟོབས་ཤུགས་ཡོད་མ་རེད།
མ་ཡིག་འབྲེལ་ཐག http://sinosphere.blogs.nytimes.com/2015/07/20/q-and-a-andrew-g-walder-on-china-under-mao/?_r=0
