རིག་པ་སྒུམ་པ། བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་གི་བཀོལ་སྤྱོད་སྐོར།

འདིར་བོད་ཀྱི་དུས་བབ་གསར་ཁང་གིས་ཕྲན་ལ་ཟིན་བྲིས་ཀྱི་གོ་སྐབས་གནང་བ་ལ་ཐུགས་རྗེ་ཆེ་ཞུ། ད་ནས་བཟུང་རང་གི་དྲན་ཚད་དང་ཐོས་ཚད་ཀྱི་ཐོག་ནས་རིག་པ་སྒུམ་དུ་འགྲོ ཟིན་བྲིས་འདེབས་མཁན་བདག་གི་མིང་ལ་ རང་དབང་སྒུམ་པ་ ཞེས་བཏགས་ཡོད། དེ་ནི་རང་དབང་སྤྱད་ནས་རིག་པ་སྒུམ་དུ་འགྲོ་རྒྱུ་དང་། རིག་པ་སྤྱད་ནས་རང་དབང་སྒུམ་དུ་འགྲོ་རྒྱུའི་དོན་ཡོད་པ་ཡིན།

ཐོག་མར་ལེའུ་གསར་པའམ་ཟིན་བྲིས་གསར་པ་འདིའི་སྒོ་འབྱེད་ཀྱི་ཚུལ་དུ་ཟླ་བ་གཅིག་ཙམ་རིང་སྐད་ཡིག་གི་སྐོར་གླེང་སློང་བྱེད་འདོད་བྱུང་། ཉེ་ཆར་བཙན་བྱོལ་ནང་གི་མཁས་པ་གྲགས་ཅན་རྒན་པད་མ་འབུམ་ལགས་རྒྱ་གར་དུ་ཕེབས་ཏེ་རིག་གཞུང་དང་རིག་གནས་སྲུང་སྐྱོབ་ཅེས་པ་འདི་ཡང་སྙིང་ཅི་ཞིག་ཡིན་མིན་སྐོར་ལ་གསུང་བཤད་གནང་བ་རེད། གསུང་བཤད་ཀྱི་ནང་དོན་ནི་རིག་གཞུང་གི་ཁག་ཅིག་ནི་སྐྱོབ་ཏུ་མེད་པའམ་བསྐྱབས་ནས་ཕན་ཐོགས་མེད་པར་གྱུར་ཟིན་པ་དང་། ཁག་ཅིག་ནི་ད་ཆ་སྐྱོབ་རན་ཡོད་མོད་དེ་དག་ལ་ངོས་འཛིན་གསལ་པོ་ཞིག་བྱས་པའི་ཐོག་ནས་སྲུང་སྐྱོབ་བྱེད་འོས་པའི་དགོངས་འཆར་བཏོན་པ་རེད། ཚུལ་འདི་ནི་སྐད་ཡིག་སྲུང་སྐྱོབ་ཅེས་པའང་སྦྱོར་འོས་པ་ཞིག་རེད།

བོད་སྐད་དང་བོད་ཡིག་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་ཡིན་པ་མ་ཟད་འཛམ་གླིང་གི་ནོར་བུ་ཞིག་ཡིན་པ་དང་།  ཐ་ན་འཛམ་གླིང་གི་སྐད་ཡོད་དོ་ཅོག་གི་གྲས་ནས་ཀྱང་ཨང་གཉིས་པའམ་གསུམ་པ་ལྟ་བུ་ཡིན་པའི་གླེང་སློང་གོ་བཞིན་འདུག  འདི་ལ་ང་ཚོ་རང་ཉིད་སྣང་བ་དག་པའི་རྣམ་པ་ཞིག་ཏན་ཏན་ཡོད་རེད་བསམས་ཀྱི་འདུག  སྐད་ཡིག་གི་སྐོར་བཤད་སྐབས་བརྗོད་གཞི་འདི་ལ་ཟུར་སྣ་ཚོགས་པ་ཞིག་ཡོད་པ་ལས་སྦྲགས་སྐད་བཀག་པ་ཙམ་ཞིག་གིས་སྐད་ཡིག་སྲུང་སྐྱོབ་ཐུབ་མིན་བཤད་དཀའ་བ་ཞིག་རེད།  ཟུར་སྣ་ཚོགས་པ་དེ་དག་གི་ནང་ནས་དཔེར་ན་སྐད་ཡིག་གི་བེད་སྤྱོད་དང་སྐད་ཡིག་གི་སློབ་སྦྱོང་། སྐད་ཡིག་གི་ཚད་གཞི།  སྐད་ཡིག་གཅིག་གྱུར་སོགས་བཤད་དགོས་པ་རེད།  ཐོག་མར་ང་ཚོས་སྐད་ཡིག་གི་བཀོལ་སྤྱོད་ནས་གླེང་བར་བྱ།

ད་ལྟའི་དུས་ཚོད་ལ་བོད་ཡིག་གི་ཐོག་ནས་ཨང་རྩིས་སློབ་སྦྱོང་བྱས་ཏེ་འཛམ་གླིང་གི་སློབ་གྲྭའམ་སློབ་གསོའི་གོ་ཆོད་པ་ཞིག་ཡོང་ཐུབ་རེ་མེད།   བོད་ཡིག་དང་བོད་སྐད་ཀྱི་ཐོག་ནས་བེད་སྤྱོད་ཀྱི་ནུས་པ་ཁ་ཚང་བ་ཞིག་ཐོན་བཞིན་པ་ནི་སྲོལ་རྒྱུན་སློབ་གསོ་ཁོ་ན་ཡིན།  སྲོལ་རྒྱུན་སློབ་གསོ་དེ་དག་ནི་ཕལ་ཆེར་བརྒྱ་ཆའི་འབོར་ཆེན་ཞིག་ཆོས་ལུགས་དང་དེ་བཞིན་རིག་གནས་བཅུའི་ནང་ཐིམ་བསྡད་ཡོད།  དུས་རབས་ཉེར་གཅིག་པའི་བོད་མི་ཞིག་གིས་རིག་གནས་བཅུའི་ཁྱབ་ཁོངས་ནས་མི་ཚེ་བསྐྱལ་ཐུབ་ཀྱི་ཡོད་ཚེ་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་དང་བོད་ཡིག་གི་བཀོལ་སྤྱོད་འདི་ཧ་ཅང་རན་པོ་ཞིག་གི་ཐོག་གནས་ཡོད་ཅིང་།  ང་ཚོ་ཡང་ཡིད་མགུ་བཞིན་བསྡད་ན་མི་འོས་པ་ཅི་ཡང་མེད།   འོན་ཀྱང་དེང་རབས་ཀྱི་སློབ་གསོ་དང་གོ་ལའི་རང་བཞིན་གྱི་འགྱུར་ལྡོག་དག་གིས་ང་ཚོ་ཡང་རིག་གནས་བཅུའི་ཁྱབ་ཁོངས་ཀྱི་བྲག་ཕུག་འདིའི་ཕྱི་རོལ་དུ་དེད་ཡོད།

ད་དེང་རབས་སློབ་གསོའི་དཀྱིལ་འཁོར་དེར་གཟིགས་དང་།  བོད་ཡིག་བཀོལ་སྤྱོད་ཀྱི་ཁྱབ་ཁོངས་ཧ་ཅང་ཆུང་།  རྒྱ་ཡིག་ལྟ་བུ་ཡིན་ན་རྒྱ་ཡིག་གི་ཀློག་དེབ་འགྱུར་མ་དག་སྤྱད་ནས་ཨ་རིའི་མཐོ་རིམ་སློབ་གྲྭའི་བསླབ་གཞི་སློབ་སྦྱོང་བྱེད་ཐུབ་ཀྱི་ཡོད། ༼ངའི་ངོ་ཤེས་བོད་ཀྱི་བུད་མེད་ཅིག་གིས་རྒྱ་ཡིག་གི་དཔེ་ཆ་ལ་བརྟེན་ནས་ཁོར་ཡུག་གི་ཚན་རིག་སློབ་སྦྱོང་བྱས་སོང་།༽ གནས་ཚུལ་འདི་ལ་བལྟས་སྐབས་བོད་ཡིག་དེ་ཟུར་ཞིག་ཏུ་དེད་ཟིན་པ་དེ་མཐོང་ཐུབ་ལ།  ཟུར་དེ་ནས་བོད་ཡིག་གིས་ཀྱང་འཆི་སྒུག་བྱེད་པ་ལས་གསོན་རེ་བྱེད་ཀྱིན་མེད།

དུས་རབས་ཉེར་གཅིག་པའི་མི་གཅིག་གམ་ཡང་དུས་རབས་ཉེར་གཅིག་པའི་སློབ་གསོ་དེ་ཁང་མིག་བཅུ་ཅན་གྱི་ཁང་པ་ཞིག་ཡིན་པར་ཆ་ཞོག  བོད་ཡིག་ནི་ཟུར་ན་ཡོད་པའི་ཁང་མིག་རྙིང་ཤོས་དེ་རེད།  ཁང་པ་དེའི་སྤུས་དག་པའི་ཁང་མིག་དང་བེད་སྤྱོད་ཅན་གྱི་ཁང་མིག་རྣམས་ནི་སྐད་ཡིག་གཞན་གྱིས་བཟུང་ཟིན།

ད་ཅི་ཞིག་བྱེད་རྒྱུ་ཡོད་དམ།  internet ལ་དྲ་རྒྱ་ཟེར་བ་དང་། Software ལ་མཉེན་ཆས་ཟེར་བ་ལྟ་བུའི་མིང་ཚིག་འདི་འདྲ་བ་ནི་ང་ཚོས་གཉེར་ནས་ལོ་མང་པོ་ཕྱིན་སོང་།  ཐ་སྙད་རེ་ཟུང་གསར་རྩོམ་བྱས་པ་དེས་ཀྱང་བོད་ཡིག་གི་བེད་སྤྱོད་ཤུགས་ཆེ་རུ་བཏང་བ་ལ་དྭོགས་པ་མེད་པ་ཞིག་རེད།  འོན་ཀྱང་ཐ་སྙད་རེ་ཟུང་གིས་དེང་རབས་དྲ་བའི་རིག་པའི་ཚབ་བྱེད་ག་ལ་ཐུབ།  ཨིན་བོད་ཚིག་མཛོད་ཅིག་སྒྲིག་རྒྱུ་ལའང་ལོ་མང་འགོར་ཏེ་མིང་ལ་ཨ་ཧྥི་རི་ཀའི་ཕག་པ་དཀར་པོ་ཞེས་མིང་འདོགས་དགོས་བྱུང་བ་རེད།  ད་ནི་རིག་གསར་ནང་འདྲེན་གྱི་རྩོལ་བ་བྱས་ཏེ་བོད་ཡིག་གིས་རྒྱ་སྐད་དང་ཨིན་སྐད་ཀྱི་བེད་སྤྱོད་ལ་འགྲན་བསྡུར་བྱེད་ཐུབ་པའི་ཉི་མ་ཞིག་ཤར་རྒྱུའི་ཉིན་གུང་གི་རྨི་ལམ་ཞིག་མ་རེད་དམ།

འདི་ལ་སོགས་པའི་གཏམ་དང་འབྲེལ་ཏེ་བོད་ཡིག་གི་བེད་སྤྱོད་དང་བཀོལ་སྤྱོད་རྒྱ་ཆེ་རུ་གཏོང་ཐབས་ལ་དགོངས་ཚུལ་གསུངས་རོགས། ཁ་བྲོ། བཀྲ་ཤིས།

མཆན། ཀུན་ཕན་ཐེབས་རྩ་ཚོགས་པས་སྤེལ་བའི་ “དེང་དུས་གོ་ལའི་སྤྱི་ཚོགས་ནང་གི་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཀྱི་སྐད་ཡིག་”ཅེས་པའི་ནང་། དགེ་རྒན་ཆེན་མོ་ Arienne M. Dwyer ལགས་ཀྱིས་བརྩམས་པའི་ “རྩ་མེད་འགྲོ་ཉེན་ཅན་གྱི་སྐད་ཡིག་སླར་གསོའི་དཔྱད་ཐབས་དང་ལག་རྩལ་”ཅེས་པ་དང་། ཆེད་མཁས་ Joshua A. Fishman ལགས་ཀྱི་གསུང་བཤད་ “སྐད་བརྗེ་བ་ལྡོག་པར་བྱེད་པའི་ལྟ་ཚུལ་སྟེ། ངང་སྒུག་དང་། སྤྱང་གྲུང་། བཀོལ་སྤྱོད་ཀྱི་བྱེ་བྲག་བཅས།” ཅེས་པ་གཉིས་ཀྱིས་ང་ཚོར་བློ་སྐྱེད་སྤྲོད་ཐུབ། འདིའི་སྐོར་གྱི་གསར་འགྱུར་གཤམ་གསལ་འབྲེལ་ཐག་ན་གསལ།

http://www.trace.org/bo/news/publications/minority-language-todays-global-society-vols-1-and-2

ད་དུང་གཤམ་གསལ་འབྲེལ་ཐག་ཁག་གཉིས་ན་བཞུགས་པའི་རྩོམ་ཡིག་གིས་ཀྱང་ང་ཚོར་བློ་སྒོ་འབྱེད་ཐུབ།

http://www.harvard-yenching.org/sites/harvard-yenching.org/files/featurefiles/assessment-of-the-social-functions-and-vitality-of-the-yi-language-from-the-perspective-of-its-domains-of-use.pdf

http://rudar.ruc.dk//bitstream/1800/8701/1/Haberland.pdf