ཨ་རིའི་ནོར་སྲིད་ལྷན་ཁང་གི་དྲུང་ཆེ་ཟུར་པ་དང་ཧ་ཝར་ཊི་གཙུག་ལག་སློབ་ཆེན་གྱི་སློབ་དཔོན་ཆེན་མོ་ཆཱར་ལེ་སི་ཝེ་ལིམ་ཨི་ལའོ་ཌི་(Charles W. Eliot )གྱིས་བརྩམས།
ཚེ་རིང་རྒྱལ་གྱིས་བསྒྱུར།
འཛམ་གླིང་འཁྲུག་ཆེན་གཉིས་པའི་རྗེས། རྒྱལ་སྤྱིའི་སྒྲིག་གཞིའི་གདུང་འདེགས་ཀ་བར་གྱུར་བའི་ཡོངས་ཁྱབ་རང་བཞིན་གྱི་ངོས་འཛིན་ཞིག་སྟེ། འཛམ་གླིང་དཔལ་འབྱོར་གཅིག་གྱུར་ཅན་ནི་སྤྱི་ཚོགས་སྔར་བའི་དར་རྒྱས་དང་ཞི་བདེ་ཡོང་བའི་ནུས་སྟོབས་སུ་མོས་མཐུན་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད། དེའང་འཛམ་གླིང་ཚོང་དོན་ཆོད་ཡིག་བཞག་པ་ནས་ཡུ་རོབ་གཅིག་གྱུར་ཅན་འཆར་འགོད་བྱུང་བ། བྷིར་ཊོན་ནགས་ཀྱི་སྒྲོམ་གཞི་ (Bretton Woods system)བཟོས་པ་ནས་མ་གཞི་ཡོངས་ཁྱབ་ཏུ་གནས་པའི་མ་རྩ་བཀག་སྡོམ་དོ་དམ་མེད་པ་བཟོས་བ། ཕྱི་རྒྱལ་ཚོང་པས་ཐད་ཀར་མ་འཇོག་བྱེད་པ་འཕར་སྣོན་བྱུང་བ་ནས་མི་ཚོགས་རྒྱལ་མཚམས་བརྒལ་ནས་འཁོར་སྐྱོད་བྱེད་པ་ཇེ་མང་ཕྱིན་པ་སོགས་སྤྱིའི་འཕེལ་ཕྱོགས་གསལ་པོ་ཡིན། རྒྱལ་ནང་དཔལ་འབྱོར་ཡར་རྒྱས་དང་གྲུ་ཐོག་དོས་སྒམ་སྐྱེལ་འདྲེན། གནས་འཕྲིན་དྲ་བ་སོགས་གཅིག་གྱུར་ཅན་གྱི་ལག་རྩལ་འཕེལ་རྒྱས་དང་། རྒྱལ་ཁབ་ནང་ཁུལ་དང་རྒྱལ་ཁབ་ཕན་ཚུན་བར་ཁྲིམས་བཟོ་བསྐྱར་བཅོས་སོགས་ཀྱི་སྒུལ་ཤུགས་འོག འཛམ་གླིང་སྔར་བས་ཇེ་ཆུང་དང་སྔར་ལས་གཅིག་ལ་གཅིག་རྟེན་ཆགས་ཡོད།
གནས་བབ་དེ་ཡིས་གཅིག་གྱུར་ཅན་ལེགས་འགྲུབ་ནི་རྒྱུན་གཏན་གྱི་རེ་སྙེགས་ལས་བརྒལ་ཟིན་པ་བདེན་དཔང་བྱས་ཡོད། དེ་བཞིན། རྒྱལ་ཁབ་ཆེན་པོའི་བར་བསྐྱར་དུ་དམག་འཁྲུག་བྱུང་མེད་ལ། འདས་པའི་ལོ་རྒྱུས་དུས་སྐབས་གང་ལ་བསྡུར་ཀྱང་འཛམ་གླིང་ཡུལ་གྲུ་སོ་སོའི་དམངས་ཀྱི་འཚོ་བའི་གནས་ཚད་འཕེལ་རྒྱས་མགྱོགས་ཤིང་། ཐ་ན་དངོས་པོ་འཕེལ་རྒྱས་ཕྱིན་པ་དང་དུས་མཚུངས་སུ་འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་བཀྲེས་ལྟོགས་དཀའ་སྡུག་ལས་རྣམ་པར་རྒྱལ་བ་དང་། བུད་མེད་རྣམས་ལའང་ཁེ་དབང་ཐོབ་པ། ཡིག་རྨོངས་བ་ཇེ་ཉུང་དང་མིའི་ཚེ་ཚད་ཇེ་རིང་ཕྱིན་པ་སོགས་ཀྱི་ཐད་ནས་ཡར་རྒྱས་ཀྱི་རྣམ་པ་སྔར་ལས་མགྱོགས། ད་རུང་ལོ་འགའ་ཕྱིན་ཚེ་རིག་ལྡན་ལག་འཁྱེར་ཁ་པར་ཀྱི་གྲངས་འབོར་དེ་འཛམ་གླིང་གི་མི་དར་མའི་སྤྱི་འབོར་ལས་ཀྱང་བརྒལ་ངེས་ཡིན་ལ། ས་ཡི་གོ་ལ་ཆེན་པོ་འདིས་མི་འབོར་སྔར་ལས་མང་པོ་ཞིག་ལ་མཐུན་འགྱུར་མང་པོ་བསྐྲུན་ཐུབ་སྲིད། གནས་སྟངས་དེ་ནི་འདས་པའི་དུས་སྐབས་གང་གིས་ཀྱང་བསྡུར་ཐབས་བྲལ་བ་ཞིག་རེད།
ཡིན་ནའང་། ནུབ་ཕྱོགས་སུ་འཛམ་གླིང་གཅིག་གྱུར་ཅན་ལ་རྒོལ་བའི་རླབས་རྒྱུན་ཞིག་འཕྱུར་འོང་གིན་ཡོད། ཨ་རིའི་སྲིད་འཛིན་འོས་བསྡུའི་འགྲན་རྩོད་ཁྲོད་ཀྱི་འགྲན་ཞུགས་འོས་མི་གཙོ་བོ་བཞི་སྟེ། ཧའེ་ལི་རེ་ཁི་ལིན་ཊོན་(Hillary Clinton)དང་། བྷེར་ནེའུ་སན་ཌིར་སི(Bernie Sanders)། ཊོ་ནལ་ཌི་ཋོན་ཕའུ(Donald Trump)། ཁྲའེ་ཌི་ཁི་ར་ཟི་(Ted Cruz)བཅས་ཚང་མའི་ངོས་ནས། ཉེ་དུས་ཀྱི་གལ་ཆེའི་རང་མོས་ཉོ་ཚོང་གྲོས་གཞི་སྟེ་ <<ཞི་བདེ་རྒྱ་མཚོ་བརྒལ་བའི་མཛའ་འབྲེལ་ཆོད་ཡིག>> (Trans-Pacific Partnership, TPP) ལ་ངོ་རྒོལ་བྱས་ཡོད། སྤྱི་མཐུན་ཚོགས་པའི་ཁྲོད་ནས་སྲིད་འཛིན་འོས་མིར་བསླེབ་སྲིད་པའི་ཋོན་ཕའུ་ཡིས་མའེ་སའེ་ཁའོ་(México)དང་ཨ་རིའི་རྒྱལ་མཚམས་རྩིག་གྱང་གིས་གཅོད་དགོས་པ་དང་། ཉོ་ཚོང་ཆོད་ཡིག་རྩིས་མེད་གཏོང་དགོས་པ། ཁ་ཆེ་བ་ཚོར་གནོན་སྐྱོན་བཟོ་དགོས་སྐོར་ཤོད་ཀྱིན་ཡོད། སྤྱི་ཚོགས་ཁྲོད་གླེང་གཞི་དེ་རིགས་ལ་ཋོན་ཕའུ་མི་སྒེར་ལས་ཀྱང་ལྷག་པར་དགའ་མོས་འཐོབ་བཞིན་ཡོད། དེ་བཞིན། ཡུ་རོབ་མཉམ་འབྲེལ་ལས་དབྱིན་ཡུལ་ཁ་འབྲལ་རྒྱུའི་ལས་འགུལ་ལའང་རྒྱབ་སྐྱོར་ཤུགས་ཆེན་པོ་འོང་གིན་ཡོད། ད་དུང་། ཉམ་ཐག་ཡུལ་འཁྱར་བ་དང་ཡུལ་བྱོལ་སྐྱབས་བཅོལ་བ་ཕོན་ཆེན་པོ་ཡུ་རོབ་རྒྱལ་ཁོངས་སུ་འཛུལ་བའི་གནོན་ཤུགས་འོག ཡུ་རོབ་རྒྱལ་ཁབ་ཕན་ཚུན་བར་རྒྱལ་མཚམས་བཀག་སྡོམ་མེད་པའི་དམ་བཅའ་ཡང་ནུས་མེད་འཆག་བཞིན་ཡོད། གཙོ་བོ་ནི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་རྐྱེན་ལ་བརྟེན་ནས་ཚད་བཀག་སླེབས་པ་དང་། རྒྱལ་སྤྱིའི་དངུལ་རྩ་སྒྲིག་གཞིའི་འཕེལ་འགྲོས་ཀྱིས་འཛམ་གླིང་དཔལ་འབྱོར་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་རྗེས་ཆོད་ཀྱིན་མེད་པ་བཅས་ལ་ཐུག་ཡོད།
གཅིག་གྱུར་ཅན་ལ་ངོ་རྒོལ་གྱི་རྒྱབ་ལྗོངས་རྒྱུ་རྐྱེན་གཙོ་བོ་ཞིག་ནི་ཤེས་ཡོན་གྱིས་འདང་གི་མེད་པ་དེ་རེད། མི་སུས་ཀྱང་སོ་སོའི་ལས་ཕོགས་ཀྱིས་གྱོན་ཆས་དང་རྩེད་ཆས། གཞན་པའི་ཚོང་རྫས་སོགས་ཁུག་ཚད་སྔར་ལས་ལྡབ་གཅིག་འཕར་སྣོན་བྱུང་ཡོད་པ་རྒྱུ་མཚན་དུ་བྱས་ནས། འཛམ་གླིང་ཉོ་ཚོང་ལ་བཀའ་དྲིན་ངོ་སོ་སྤྲོད་མཁན་སུ་གང་མེད་ལ། དེ་བཞིན། ལེགས་འགྲུབ་བྱུང་ཡོད་པའི་ཕྱིར་ཚོང་པ་དག་གིས་ཀྱང་། ལེགས་འགྲུབ་འབྱུང་རྐྱེན་མཐའ་དག་ནི་སྒེར་གྱི་རང་ནུས་ཁོ་ན་ཡིན་པར་སྒོམ་སྟེ་རྒྱལ་སྤྱིའི་གྲོས་ཆོད་ཀྱི་ནུས་པར་ངོ་སོ་སྤྲོད་ཀྱིན་མེད། དེར་བརྟེན། མང་ཚོགས་ཀྱིས་འཛམ་གླིང་གཅིག་གྱུར་གྱི་དགེ་ཕན་ཤེས་རྟོགས་ཡོང་རྒྱུར། འུ་ཚོའི་མགོ་ཁྲིད་དང་ཚོང་ལས་མི་སྣ་ཚོས་སློབ་གསོ་རྒྱག་དགོས་ངེས་ཤིག་ཆགས་ཡོད། ཡིན་ནའང་། ད་ལྟ་དུས་བབ་འཕྱི་དྲགས་འདུག་པ་འདྲ། འཕེལ་ཕྱོགས་དེ་ནོར་འཁྲུལ་ཅན་གྱི་ཕྱོགས་སུ་སྐྱོད་ཀྱིན་འདུག དེར་མཇུག་འབྲས་ག་འདྲ་ཡོང་མིན་ནི་བློ་དོགས་མི་བདེ་བའི་གནས་ཤིག་རེད།
འོན་ཀྱང་། གཅིག་གྱུར་ཅན་ལ་ངོ་རྒོལ་གྱི་ཚོར་ཤུགས་དེའི་འབྱུང་རྩ་ནི། གནས་ལུགས་བྲལ་བ་དང་དོན་དག་གང་ཡང་མེད་པར་བྱུང་བའི་ལྟ་ཚུལ་ཞིག་ཀྱང་མ་རེད། མི་དམངས་ཀྱི་བསམ་པར་འཛམ་གླིང་གཅིག་གྱུར་ཅན་ནི་མཐོ་རིམ་མི་སྣས་ཁྱབ་སྤེལ་བྱས་པ་ཞིག་དང་། མཐོ་རིམ་མི་སྣར་ཞབས་འདེགས་སྒྲུབ་བྱེད་ཅིག་ཡིན་པ་ལས། གཞི་རྩའི་ཐོག་ནས་མང་ཚོགས་ཕལ་བའི་ཁེ་ཕན་ལ་བསམ་གཞིག་བྱས་མེད་པ་ཞིག་ཏུ་ཚོར་གྱིན་ཡོད། དེ་བཞིན། མང་ཚོགས་ཀྱི་བསམ་པར་འཛམ་གླིང་གཅིག་གྱུར་ཅན་གྱི་གྲོས་རིམ་ནི་བཟོ་ཚོང་ཆེན་པོ་དག་གིས་གཏན་འབེབས་བྱས་པ་ཞིག་དང་། དེའི་དམིགས་ཡུལ་ཡང་རྒྱལ་ཁབ་འདྲ་མིན་བར་འགྲན་རྩོད་བསླངས་ཤིང་། འགྲན་རྩོད་དེའི་ཁྲོད་ནས་སོ་སོར་ཁེ་ཕན་འཐོབ་ཐབས་བྱ་རྒྱུ་དེ་ཡིན་པར་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད། མང་ཚོགས་ཀྱིས་ <<པཱ་ན་མཱའི་ཚགས་ཡིག>> ཁྲོད་ཐོན་པའི་གནས་ཚུལ་ཁག་ལྟ་ཀློག་བྱས་པ་བརྒྱུད། མ་གཞི་འཛམ་གླིང་གཅིག་གྱུར་ཅན་དེས་བསོད་བདེ་ཅན་གྱི་མི་ཉུང་ཤོས་ཤིག་ཁྲལ་དངུལ་དང་ལྟ་སྐུལ་དོ་དམ་ལས་གཡོལ་ཐབས་གྱི་གོ་སྐབས་བསྐྲུན་པ་ཙམ་ལས། དེ་ལས་གཞན་པའི་མང་ཚོགས་ལ་ཐོབ་ཐང་དེ་རིགས་ལོངས་སྤྱོད་ཀྱི་བགོ་སྐལ་མེད་པར་ངོས་འཛིན་བྱུང་ཡོད། འཛམ་གླིང་གཅིག་གྱུར་ཅན་དང་འབྲེལ་ནས་བྱུང་བའི་གནོད་སྐྱོན་དེ་དག རྒྱལ་ནང་གི་གླ་བདག་ཆེ་གྲས་ཚོས་ཕྱིའི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཁ་གཏད་པར་འགྲན་ཡ་མ་ཐུབ་པའི་སྐབས་སུ། ད་གཟོད་སྤྱི་ཚོགས་ཁྲོད་བྱུར་ཉེས་མཇུག་འབྲས་སྣ་ཚོགས་བསྐྲུན་འོང་གིན་པ་མཐོང་བཞིན་ཡོད།
འདི་དག་གི་འཕྲོར། གནས་ཚུལ་ག་རེ་འབྱུང་རྒྱུ་ཡིན་ནམ། ཡང་ན་ཅི་ཞིག་འབྱུང་འོས་སམ། གཅིག་བྱས་ན། མཐོ་རིམ་མི་སྣ་དག་གིས་མུ་མཐུད་དུ་གཅིག་གྱུར་ཅན་འཚོལ་སྙེག་དང་སྲུང་སྐྱོབ་བྱས་ཏེ། མང་ཚོགས་ཀྱི་རྒྱབ་སྐྱོར་འདང་ངེས་ཤིག་རྩོལ་ལེན་ཡོང་རྒྱུར་རེ་བ་འཆང་སྲིད། ཡིན་ནའང་། ཨ་རིའི་སྲིད་འཛིན་འགྲན་རྩོད་དང་ཡུ་རོབ་མཉམ་འབྲེལ་ལས་དབྱིན་ཡུལ་ཕྱིར་འཕུད་ཀྱི་གླེང་སློང་གནས་སྟངས་ལ་བལྟས་ན། ཐབས་ཇུས་དེ་རིགས་ཤ་རུད་ཁྲག་སྐམ་གྱི་གནས་སྟངས་ཤིག་ལ་སླེབས་ཚར་པ་འདྲ། དེ་བས་འཛམ་གླིང་གཅིག་གྱུར་ཅན་གྱི་སྣང་ཚུལ་གསར་པ་འདིའི་གོམ་ཁ་མཚམས་འཇོག་སྲིད། དེའང་སྔར་བྱུང་གྲུབ་འབྲས་གང་དེར་སྲུང་སྐྱོབ་དང་དུས་མཚུངས་སུ། ཚན་རྩལ་དང་འབྱོར་འབྲིང་རྒྱལ་ཁབ་མང་དུ་འཕེལ་བ་བརྒྱུད། མུ་མཐུད་དུ་གཅིག་གྱུར་ཅན་ལ་འབད་རྩོལ་གྱི་རྒྱུན་དེ་འཆད་མི་སྲིད་པ་མ་རེད།
ལྷག་པར་དུ་འཛམ་གླིང་འཁྲུག་ཆེན་དང་པོ་ནས་གཉིས་པའི་བར་གྱི་དུས་སྐབས་དེའི་ཉམས་མྱོང་ལ་གཞིགས་ན། ནུས་ལྡན་གྱི་འགན་སྲུང་མེད་པའི་འཛམ་གླིང་དཔལ་འབྱོར་སྒྲོམ་གཞི་དང་། གཅིག་གྱུར་གྱི་འཛམ་གླིང་སྒྲིག་འཛུགས་སྟོབས་ལྡན་ཞིག་མེད་པའི་གནས་བབ་འདིའི་འོག “དོ་དམ་མེད་པའི” འཛམ་གླིང་གཅིག་གྱུར་ཅན་ཞིག་ལེགས་འགྲུབ་ཀྱི་འདུ་ཤེས་མི་མང་ལ་བསྐྲུན་ཐུབ་རྒྱུ་ཁག་པོ་རེད།
འདི་ལྟའི་བསམ་ཚུལ་རིགས་ལ་སྔར་ལས་ལྷག་པའི་རེ་བ་ཡོད་སྲིད་དེ། འཛམ་གླིང་གཅིག་གྱུར་ཅན་ནི་ “དམའ་རིམ་ནས་གོང་རིམ” དུ་སྐུལ་འདེད་བྱ་དགོས་རྒྱུ་ལས། “གོང་རིམ་ནས་དམའ་རིམ” དུ་ཁྱབ་སྤེལ་བྱ་རྒྱུ་དེ་མ་ཡིན་ནོ། དེར་བརྟེན། གནད་ཀྱི་གཙོ་བོ་དེ་གཅིག་གྱུར་ཅན་ལ་སྐུལ་འདེད་བྱེད་པ་ནས་མཇུག་འབྲས་ལ་དོ་དམ་བྱེད་པའི་ཕྱོགས་སུ་བསྒྱུར་རུང་བ་ཞིག་རེད།
སྣང་ཚུལ་འདི་ལས། དོ་སྣང་བྱ་ཡུལ་དེ་རྒྱལ་སྤྱིའི་ཚོང་ལས་ཆོད་ཡིག་ནས་རྒྱལ་སྤྱིའི་འཆམ་མཐུན་གྲོས་གཞིའི་ཕྱོགས་སུ་སྐྱོད་ཀྱིན་པ་བསྟན་ཡོད། རྒྱལ་སྤྱིའི་འཆམ་མཐུན་གྲོས་གཞིའི་ཁྲོད་ཀྱི་ངལ་རྩོལ་ཁེ་དབང་དང་ཁོར་ཡུག་སྲུང་སྐྱོབ་གནད་དོན་སོགས་ཀྱི་གལ་ཆེ་རང་བཞིན་ནི། ཕྱིའི་ཐོན་སྐྱེད་ཚོང་ལས་ལ་ཆོག་མཆན་སྤྲོད་པ་དང་འབྲེལ་བའི་གནད་དོན་དག་ལས་ཆེས་ཆེར་བརྒལ་ཡོད། ད་དུང་སྣང་ཚུལ་འདི་ལས། རྒྱལ་མཚམས་བརྒལ་བའི་མ་རྩ་འཁོར་སྐྱོད་བརྒྱུད་ཁྲལ་དངུལ་དང་ལྟ་སྐུལ་དོ་དམ་གཡོལ་པའི་མ་དངུལ་འབོར་ཆེན་ལ་རོགས་ཕན་སྒྲུབ་ཀྱིན་པ་དེར། ང་ཚོས་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་མ་རྩ་འདང་ངེས་ཤིག་སྤྱད་ནས་ཁ་གཏད་གཅོག་དགོས་པ་ལས། མིག་སྔའི་ཚོང་དོན་ཆོད་ཡིག་གིས་བསྐྲུན་པའི་ཆབ་སྲིད་མ་རྩའི་ནང་མགོ་འཐོམ་ནས་སྡོད་མི་རུང་བ་བསྟན་ཡོད། གཞན་ཡང་། སྣང་ཚུལ་འདི་ལས། འཛམ་གླིང་ཡུལ་གྲུ་སོ་སོའི་འབྱོར་འབྲིང་གྲལ་རིམ་གྱི་ཕ་མ་རྣམས་ཀྱིས་གདོང་ལེན་བྱ་ཡུལ་ཏེ། ཁོ་ཚོའི་ཕྲུ་གུ་རྣམས་ཀྱིས་རང་ཉིད་ལས་ལེགས་པའི་འཚོ་བ་བཟང་པོ་ཞིག་སྐྱེལ་ཐུབ་མིན་ཐད། ཁོ་ཚོར་དོགས་སློང་སྐྱེ་བཞིན་པའི་མོད་ལ། སྔར་བཞིན་རེ་ལྟོས་ཀྱང་ཆེན་པོ་བྱེད་བཞིན་དེ་གནད་ཀྱི་གཙོ་བོ་འཛིན་དགོས་པ་བསྟན་ཡོད་དོ།།
ཟུར་མཆན། ཞིན་ཝེ་ཡིས་རྒྱ་བསྒྱུར་གྱིས་དབྱིན་ཡུལ་གྱི་ <<དངུལ་རྩ་དུས་བབ>> སྟེང་བཀོད་པའི་རྒྱ་ཡིག་ལས་བོད་བསྒྱུར་བྱས།
རྒྱ་ཡིག་དྲ་ཐག http://www.ftchinese.com/story/001067049?full=y
