འདས་པའི་ལོ་ངོ་ ༢༠ ལྷག་གི་རིང་རྒྱ་གར་ནང་གི་བོད་ཀྱི་རིས་མེད་དགོན་སྡེ་ཁག་གི་དགེ་འདུན་པ་རྣམས་ལ་དེང་རབས་ཚན་རིག་ངོ་སྤྲོད་ལ་དམིགས་པའི་དགེ་འདུན་པའི་ཆེད་དུ་ཚན་རིག་ (Science for monks and nuns) ཅེས་པའི་ལས་འཆར་གྱི་ལག་བསྟར་འགན་འཛིན་གསར་པ་ཀརྨ་ཐུབ་བསྟན་ལགས་ནས་འབྱུང་འགྱུར་ཚན་རིག་ངོ་སྤྲོད་ལས་གཞི་དེ་ཉིད་རྒྱ་བསྐྱེད་ཀྱིས་ནང་བསྟན་དང་ཚན་རིག་ཟུང་འབྲེལ་གྱི་ཐོག་ནས་འཛམ་གླིང་སྤྱི་ཡོངས་ལ་ཐུགས་ཕན་གསོ་ཐབས་གང་ཡོད་ཐད་འབད་བརྩོན་གནང་རྒྱུ་ཡིན་སྐོར་བརྗོད་བྱུང་།
དགེ་འདུན་པའི་ཆེད་དུ་ཚན་རིག་ལས་གཞི་དེ་ཉིད་ཐོག་མར་༧གོང་ས་རྒྱལ་བ་རིན་པོ་ཆེ་མཆོག་གི་ཐུགས་དགོངས་གཞིར་བཟུང་ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༡ ལོར་མགོ་བཙུགས་པ་ཞིག་ཡིན་པ་དང་། ལས་འཆར་དེའི་ཐོག་མའི་དམིགས་ཡུལ་ནི་རྒྱ་གར་ནང་གི་བོད་ཀྱི་རིས་མེད་དགོན་སྡེ་ཁག་གི་དགེ་འདུན་པ་རྣམས་ལ་བོད་ཡིག་རང་གི་ཐོག་ནས་དེང་རབས་ཚན་རིག་ངོ་སྤྲོད་གནང་རྒྱུ་དེ་ཡིན་ཞིང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༨ བར་ལོ་རེར་དགེ་འདུན་པ་རྣམས་ལ་ཚན་རིག་གི་ཟབ་སྦྱོང་ཐེངས་རེར་སྤྲད་ཡོད་ཀྱང་། རིམ་པས་ལས་འཆར་དེ་རྒྱ་བསྐྱེད་པར་བརྟེན། ཨ་རིའི་ཨེ་མོ་རི་གཙུག་ལག་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོ་དང་བོད་ཀྱི་དཔེ་མཛོད་ཁང་གཉིས་ནས་མཉམ་འབྲེལ་གྱིས་བོད་དང་ཨེ་མོ་རི་ཚན་རིག་ལས་འཆར་ (Emory Tibetan Science Initiative) ཞེས་པའི་ལས་གཞི་ཞིག་མགོ་བརྩམས་ཏེ། ད་ལྟ་བར་དུ་སྐབས་ལྔ་རིང་ཁྱོན་གྲྭ་བཙུན་ ༣༠ ཨེ་མོ་རི་མཐོ་སློབ་ནས་ཚན་རིག་སློབ་ཐོན་ཟིན་པ་དང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༨ ནས་ ༢༠༡༣ བར་ལས་གཞི་དེའི་འོག་ནས་ཨེ་མོ་རི་གཙུག་ལག་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་ཚན་རིག་སློབ་དཔོན་རྣམས་གདན་དྲངས་ནས་དགེ་འདུན་པ་རྣམས་ལ་ཚན་རིག་སློབ་ཁྲིད་བྱ་རྒྱུའི་ལས་གཞི་སྤེལ་བ་བརྒྱུད། དགོན་སྡེ་ཁག་གི་ནང་ལ་ཚན་རིག་སྐོར་ཤེས་རྟོགས་ཡོད་མཁན་གང་འཚམ་བྱུང་ཡོད་པ་དང་། དགོན་སྡེའི་ནང་ཚན་རིག་གི་ཤེས་ཡོན་སློབ་གསོ་རྒྱུན་གནས་ཡོང་བར་དགོན་སྡེ་རང་ནང་ཚན་རིག་སློབ་ཁྲིད་དང་མཐུན་འགྱུར་གཞན་སྦྱོར་དགོས་པ་མཐོང་སྟེ། ཚན་རིག་སྣེ་ཁྲིད་གཙོ་སྐྱོང་ཁང་ (Science Leadership Institute) ཞེས་པ་ཞིག་ཆེད་འཛུགས་གནང་ཡོད་པ་དང་། དེ་ནི་དགོན་སྡེ་ཁག་ནང་ཚན་རིག་དགེ་རྒན་སྐྱེད་སྲིང་བྱ་རྒྱུ་ཙམ་མིན་པར། སྤྱི་ཡོངས་ནས་དགོན་སྡེ་ཁག་ནང་ཚན་རིག་དང་འབྲེལ་བའི་ལས་གཞི་ཁག་ལག་བསྟར་བྱེད་ཐུབ་མཁན་གྱི་མི་སྣ་སྐྱེད་སྲིང་བྱ་རྒྱུར་དམིགས་པ་ཞིག་ཡིན་པ་རེད། ད་བར་ཚན་རིག་སྣེ་ཁྲིད་གཙོ་སྐྱོང་གི་རུ་ཁག་གཉིས་ལེགས་གྲུབ་བྱུང་ཡོད་འདུག ཚན་རིག་གི་སྣེ་ཁྲིད་རུ་ཁག་དང་པོས་ནང་བསྟན་དང་ཚན་རིག་གི་ཐོག་ནས་དབང་པོ་ལྔས་ཡུལ་འཛིན་སྟངས་ཀྱི་ཐོག་ལ་བཤད་ཚུལ་གང་འདྲ་ཡོད་མེད་སྐོར་ལ་འགྲེམ་སྟོན་གནང་ཡོད་ཅིང་། རུ་ཁག་གཉིས་པས་ནང་བསྟན་དང་ཚན་རིག་སྟེང་ནས་འཛམ་གླིང་གི་གནམ་གཤིས་འགྱུར་ལྡོག་དང་ཁོར་ཡུག་གི་གལ་འགངས་བཅས་ཀྱི་སྐོར་ལ་ལས་འཆར་སྤེལ་ཡོད་འདུག ད་ལྟའི་ཆར་སྣེ་ཁྲིད་རུ་ཁག་གསུམ་པས་རྡུལ་གྱི་རྣམ་གཞག་ཐོག་ལ་ལས་འཆར་བཟོ་མུས་ཡིན་པ་དང་འདི་ལོའི་ལོ་མཇུག་ཙམ་ལ་ལས་འཆར་འགྲུབ་རྒྱུའི་རེ་བ་བྱེད་ཀྱི་འདུག
འདི་གའི་གསར་འགོད་པར་ཀརྨ་ཐུབ་བསྟན་ལགས་ཀྱིས་༧གོང་ས་མཆོག་གི་དགོངས་བཞེད་གང་ཡིན་བརྗོད་ཐབས་བྲལ་ནའང་། རྣམ་ཀུན་མགོན་པོ་ཁོང་ཉིད་ཀྱི་བཀའ་སློབ་ལམ་སྟོན་ཁག་ལ་དཔག་ན། སྤྱིར་འཛམ་གླིང་འདིའི་སྟེང་གི་ཆོས་དང་རིག་གཞུང། སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ལམ་ལུགས། ལྟ་གྲུབ་ཀྱི་རྣམ་གཞག་སོགས་གང་ཡིན་རུང་མུ་མཐུད་གནས་མ་གནས་ནི་ལམ་ལུགས་དང་རྣམ་གཞག་དེ་དག་ཡག་པོ་ཡོད་མེད་ལ་རག་ལས་ཀྱི་མེད་པར། གཙོ་བོ་དུས་ཚོད་དང་རན་མིན་དང་། སྐབས་སུ་བབ་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་དགོས་མཁོར་མཐུན་དང་མ་མཐུན་བཅས་ལ་ལྟོས་དགོས་ཀྱི་ཡོད་པ་རེད། དེར་བརྟེན་བོད་པའི་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་སློབ་སྦྱོང་བྱེད་ཐབས་དེ་དག་ཡག་པོ་ཡིན་ནའང་། མུ་མཐུད་མི་རབས་ཕྱི་མ་རྣམས་ཀྱིས་རྒྱུན་སྐྱོང་བྱེད་ཐུབ་པ་ལ། མི་རབས་ཕྱི་མ་རྣམས་ཀྱི་ལྟ་བ་དང་སྤྱོད་པ། མི་རབས་ཕྱི་མ་རྣམས་ཀྱི་སློབ་སྦྱོང་དག་ལམ་ལུགས་དེའི་སྟེང་ནས་སྤྲོད་ཐུབ་མིན་ལ་བལྟ་དགོས་པ་ཡིན། ད་ལྟ་སོ་སོར་ཡོད་པའི་ལམ་ལུགས་དེ་ཉིད་ངོ་འཕྲོད་ཐབས་ཡག་ཤོས་དེ་གང་རེད་ཟེར་ན། ད་ལྟ་འཛམ་གླིང་སྟེང་ལ་མིས་ལག་ལེན་ཤུགས་ཆེ་ཤོས་བསྟར་བཞིན་པའི་ལམ་ལུགས་དང་ཤེས་ཡོན་དག་རྟོགས་དགོས་ཀྱི་ཡོད། དེར་བརྟེན་༧གོང་ས་མཆོག་གི་དགོངས་པ་གཅིག་དེ། བོད་པའི་ཆོས་དང་རིག་གཞུང་རྣམས་རྒྱུན་གནས་ཡོང་བར་ཚན་རིག་གིས་མཚོན་པའི་དེང་དུས་ཀྱི་ཤེས་བྱ་དག་དེའི་ནང་ཚུད་ཐུབ་པ་ཡིན་ན། མིའི་དགོས་མཁོ་དང་མཐུན་ཞིང་རྒྱུན་གནས་ཐུབ་རྒྱུར་ཕན་ཐོགས་ཡོད་པར་དགོངས་ཡོད་ཀྱི་རེད། སྐད་ཡིག་ལྟ་བུར་མཚོན་ནའང་། སྐད་ཡིག་དེས་དེ་སྔ་འགྲེལ་བཤད་བྱས་མེད་པའི་ཤེས་བྱའི་རིག་ཚན་གསར་པ་ཞིག་སླེབས་ཚེ། སྐད་ཡིག་དེར་ཡར་རྒྱས་འགྲོ་རྒྱུའི་གོ་སྐབས་ཡོད་པ་རེད། དཔེར་ན་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་ལྟ་བུར་མཚོན་ན་ནང་བསྟན་བོད་ལ་དར་བའི་རྗེས་སུ་འཛམ་གླིང་གི་ཤེས་བྱ་དང་རྣམ་གཞག་གཙོ་བོ་ཁག་ནང་འདྲེན་བྱས་མེད་པར་བརྟེན། བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་དེ་ཡར་རྒྱས་དེ་ཙམ་སོང་མེད་ལ་ཐ་སྙད་ཕྱུག་ཏུ་སོང་མེད། འོན་ཀྱང་ཚན་རིག་ལྟ་བུ་དེ་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་ལ་མཚོན་ན་ཤེས་བྱ་གསར་པ་ཞིག་ཡིན་སྟབས། རང་བཞིན་གྱིས་ཐ་སྙད་རྣམས་བོད་བསྒྱུར་བྱས་པ་བརྒྱུད་བོད་ཀྱི་ཐ་སྙད་ཕྱུག་ཏུ་འགྲོ་རྒྱུའི་གོ་སྐབས་ཡོད་པ་རེད། ཅེས་དང་། ཕྱོགས་གཉིས་ནས་ནང་བསྟན་གྱིས་འགྲེལ་བཤད་མ་ཐུབ་པའི་ཤེས་བྱའི་རྣམ་གཞག་རྣམས་ཚན་རིག་གི་ཐོག་ནས་ཁ་བསྐོང་བྱེད་ཐབས་ཤིག་ཀྱང་ཡིན་སྐོར་འགྲེལ་བརྗོད་བྱས་བྱུང་།
ཡང་ཁོང་གིས། ༧སྐུ་མདུན་གྱི་དགོངས་པ་གཞན་ཞིག་ནི། ནང་པའི་རྗེས་འབྲང་བ་དང་། ལྷག་པར་དུ་དགེ་འདུན་པ་རྣམས་ཀྱི་ཆེད་ལས་གཙོ་བོ་ནི་མི་གཞན་ལ་ཕན་ཐོགས་བྱ་རྒྱུ་དེ་ཡིན་སྟབས། མི་གཞན་ལ་ཕན་ཐོགས་བྱེད་ཤེས་པར་དང་པོ་མི་གཞན་དེའི་བསམ་བློ་གཏོང་སྟངས་སོགས་ཤེས་དགོས་སྟབས། ད་ལྟ་འཛམ་གླིང་གི་མིའི་བསམ་བློ་གཏོང་སྟངས་དང་འཚོ་བའི་ཁྲོད་དུ་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེ་ཤོས་ཀྱི་ཤེས་བྱའི་ལམ་ལུགས་དེ་དེང་དུས་ཚན་རིག་ཡིན་པ་རེད། དེར་བརྟེན་དགེ་འདུན་པ་ཞིག་གིས་དེ་ཤེས་སོང་ན་མིར་ཕན་ཐོགས་བྱུ་རྒྱུར་མཐུན་རྐྱེན་དུ་འགྱུར་བ་རེད། ཅེས་འགྲེལ་བརྗོད་བྱས་བྱུང་།
ཀརྨ་ཐུབ་བསྟན་ལགས་ཀྱིས་འདས་པའི་ལོ་ངོ་ ༡༥ རིང་བོད་ཀྱི་དཔེ་མཛོད་ཁང་གི་ཚན་རིག་གི་ལས་འཆར་སྤྱི་དང་། ལྷག་པར་དགེ་འདུན་པའི་ཆེད་དུ་ཚན་རིག་གི་ལས་འཆར་ནང་ཕྱག་ལས་གནང་ཡོད་སྟབས། ད་ཐེངས་ལས་འཆར་དེའི་ལག་བསྟར་འགན་འཛིན་གྱི་མིང་གནས་ཙམ་ལས། དོན་དངོས་ཐོག་ལས་དོན་གྱི་ངོ་བོའི་ཆ་ནས་འགྱུར་བ་དེ་ཙམ་མེད་པ་རེད། འོན་ཀྱང་འགན་འཛིན་གྱི་སྣེ་ཁྲིད་ནུས་པ་དེའི་འོག་ནས་མ་འོངས་ལས་འཆར་གསུམ་ལ་ཤུགས་སྣོན་བརྒྱབ་རྒྱུ་ཡིན་སྐོར་བརྗོད་བྱུང་། དེ་ཡང་འདས་པའི་ལོ་ངོ་ ༢༠ ལྷག་གི་རིང་དགེ་འདུན་པ་རྣམས་ལ་ཚན་རིག་ངོ་སྤྲོད་བྱས་ཡོད་པ་ལྟར་གང་ལ་གང་འཚམ་གྱིས་ངོ་འཕྲོད་ཟིན་པ་ལྟ་བུ་ཡིན་སྟབས། འབྱུང་འགྱུར་ཚན་རིག་གི་ཤེས་བྱ་དང་ནང་བསྟན་གྱིས་བསྟན་པའི་ཉམས་ལེན་དང་བསླབ་བྱ་ཁག་བཀོལ་སྤྱོད་བྱས་ཏེ་འཛམ་གླིང་གི་སྟེང་ལ་ཕན་ཐོགས་ཡོང་བའི་ཐབས་ལམ་ཅི་ཡོད་དང་། དེ་ལ་དམིགས་ཏེ་ཚན་རིག་སྣེ་ཁྲིད་རུ་ཁག་བཞི་པའི་དགེ་འདུན་པ་འདེམས་གྲུབ་ཐད་ལའའང་འགྱུར་གཏོང་འཆར་ཡོད་སྐོར་དང་། དེ་ནས་དགེ་འདུན་པའི་ཆེད་དུ་ཚན་རིག་གི་ལས་འཆར་དེའི་ནང་ཐོག་མར་བཙུན་མ་རྣམས་མཉམ་ཞུགས་བྱས་ཐུབ་མེད་པའི་རྐྱེན་གྱིས། གྲྭ་པ་རྣམས་དང་བསྡུར་ན་ཅུང་རྗེས་ལུས་ཡིན་སྟབས། ཁོང་ཚོར་མུ་མཐུད་ནས་ཚན་རིག་ངོ་སྤྲོད་ཀྱི་ལས་གཞི་དེ་སྤེལ་རྒྱུ་དང་། འགན་འཛིན་ལྷན་ཚོགས་ཀྱི་དགོངས་པ་བཞིན་ཚན་རིག་གི་ལས་འཆར་དེ་ཉིད་གང་མགྱོགས་བལ་ཡུལ་དང་འབྲུག་གི་དགོན་སྡེ་ཁག་ལའང་རྒྱ་བསྐྱེད་བྱ་རྒྱུ་ཡིན་སྐོར་བརྗོད་བྱུང་།
ཀརྨ་ཐུབ་བསྟན་ལགས་ནི། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༩༡ ལོར་བོད་ནས་རྒྱ་གར་དུ་བཙན་བྱོལ་དུ་འབྱོར་ཏེ་བོད་ཕྲུག་ཁྱིམ་སྡེར་ཞུགས་ནས་འཛིན་གྲྭ་ ༡༠ བར་པ་ཏི་ཀུལ་དང་། འཛིན་གྲྭ་བཅུ་གཅིག་བཅུ་གཉིས་དེ་དྷ་སྟེང་བོད་ཁྱིམ་ནས་ཐོན། སློབ་གྲྭའི་སྐབས་སུ་ཁོང་སྙན་ངག་དང་རྩོམ་ཡིག་འབྲི་རྒྱུར་དོ་དབྱིངས་ཡོད་པ་དང་། ལྷག་པར་དུ་ཚན་རིག་དང་ཨང་རྩིས་གཉིས་ལ་དགའ་མོས་ཆེན་པོ་ཡོད་པ་མ་ཟད། སློབ་ཚན་དེ་ཉིད་ཅུང་སླ་མོ་ལྟ་བུར་མཐོང་གི་ཡོད་ནའང་། དེའི་དུས་སློབ་གྲྭ་དང་བོད་མིའི་སྤྱི་ཚོགས་ནང་ཚན་རིག་གི་མཁའ་དབུགས་སྟུག་པོ་མིན་པ་མ་ཟད། སློབ་མ་ཞིག་ལ་མ་འོངས་པར་ཚན་རིག་དང་འབྲེལ་བའི་མདུན་ལམ་གང་ཡིན་སྐོར་དྲིས་ཚེ། སློབ་མའི་བསམ་བློའི་ནང་ཚན་རིག་གི་དགེ་རྒན་མ་གཏོགས་དྲན་ཐུབ་ཀྱི་མེད་ལ། གལ་ཏེ་སློབ་མ་ཞིག་གིས་ང་ཚན་རིག་པ་ཞིག་བྱ་རྒྱུ་ཡིན་ཞེས་ངག་ནས་ཐོན་ཚེ་སློབ་མ་དེ་རང་ཤུགས་ཀྱིས་གད་མོ་སློང་བྱེད་ཅིག་ཏུ་འགྱུར་ངེས་ཡིན་སྟབས། ཀརྨ་ཐུབ་བསྟན་ལགས་ཀྱིས་ཚན་རིག་གི་སྟེང་ནས་བོད་མིའི་སྤྱི་ཚོགས་ལ་ཞབས་འདེགས་ཞུ་ཐབས་བྲལ་བར་བསམ་སྟེ། འཛིན་རིམ་བཅུ་གཉིས་ཐོན་རྗེས་རང་གི་དགའ་མོས་ཡོད་པའི་སློབ་ཚན་བློས་བཏང་ནས་རྒྱ་གར་གྱི་རྒྱལ་ས་ལྡི་ལིའི་(Khalsa College)ནས་དབྱིན་ཇིའི་སྐད་ཡིག་ཐོག་ཆེད་ལས་རབ་འབྱམས་ཐོན། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༦ ལོར་བོད་ཀྱི་དཔེ་མཛོད་ཁང་གི་ཟླ་བ་གསུམ་རིང་གི་ཡིག་བསྒྱུར་ཟབ་སྦྱོང་ནང་ཞུགས་པ་དང་། སྐབས་དེར་དཔེ་མཛོད་ཀྱི་ཚན་རིག་ལས་འཆར་དེ་ཡང་མགོ་བཙུགས་མ་ཐག་ཡིན་པས་ཡིག་སྒྱུར་བས་འདང་གི་མེད་པའི་དཀའ་ངལ་ཡོད་སྟབས། ཁོང་ཚན་རིག་སྡེ་ཚན་གྱི་ལས་བྱེད་ནང་ཞུགས་ཏེ་མཐར་སྡེ་ཚན་དེའི་འགན་འཛིན་དུ་བསྐོ་གཞག་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན་འདུག
གསར་འགོད་པ། པ་སངས་ཚེ་རིང་།
