བོད་རིགས་དང་གདོད་མའི་མི་རིགས་བར་ག་དུས་ལུས་འབྲེལ་བྱུང་ཡོད་དམ།

ཉེ་བའི་ལོ་ཤས་གོང་ཚན་རིག་པས་མགོ་མཇུག་བསྒྱུར་ནས་བོད་རིགས་ཀྱི་རིགས་རྒྱུན་ལ་བརྟག་དཔྱད་བྱས་པ་བརྒྱུད། བོད་རིགས་ཚོར་གདོད་མའི་འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་ཀྱི་ཕ་མེས་ཌེ་ནི་སཱོ་ཝན་ (Denisovans) གྱི་རིགས་རྫས་(genome) ཡོད་པ་ཤེས་རྟོགས་བྱུང་ཡོད། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༠ ལོར་འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་ཀྱི་རིགས་རྒྱུན་ལ་བརྟག་དཔྱད་བྱེད་མཁན་གྱི་ཚན་རིག་པའི་རུ་ཁག་ཅིག་གིས་བོད་རིགས་ཀྱི་རིགས་རྒྱུན་ལ་བརྟག་དཔྱད་བྱས་ཏེ། བོད་རིགས་ལ་འཚོ་རླུང་ཉུང་ཞིང་ས་བབ་མཐོ་བའི་མཐོ་སྒང་ནང་དུས་ཡུན་རིང་པོ་འཚོ་སྡོད་བྱེད་ཐུབ་མཁན་གྱི་དམིགས་བསལ་རིགས་རྫས་ཤིག་ཡོད་པ་གསར་རྙེད་བྱུང་བ་མ་ཟད། རིགས་རྫས་དེ་མེད་ན་ད་ལྟ་བོད་རིགས་ཕལ་ཆེ་བ་གྲོངས་ཚར་ཡོད་སྲིད་པ་ཞིག་རེད་ཅེས་བརྗོད་ཡོད།

༢༠༡༤ ལོར་གོང་བརྗོད་ཚན་རིག་རུ་ཁག་གིས་བོད་རིགས་ལ་རིགས་རྫས་འདི་དབང་དགོས་དོན་ནི། གདོད་མའི་མི་རིགས་ཌེ་ནི་སཱོ་ཝན་གྱི་ཐག་རིང་གི་གཉེན་རྒྱུད་འདོད་རྩེད་ལ་རོལ་མཁན་གྱི་མི་རིགས་ཤིག་ལྷོ་ཤར་ཨེ་ཤ་ཡའི་མངའ་ཁུལ་ནང་རྒྱལ་ཁམས་འགྲིམ་སྐབས། བོད་རིགས་དང་ལུས་འབྲེལ་བྱུང་སྟེ་བོད་རིགས་ལ་རིགས་རྫས་དེ་ཁྱབ་ཡོད་པ་ཤེས་རྟོགས་བྱུང་ཡོད། གདོད་མའི་བོད་རིགས་དང་རྩ་སྟོང་དུ་ཕྱིན་པའི་གདོད་མའི་མི་རིགས་དེའི་ཡ་མཚན་ཅན་གྱི་གཉེན་རྒྱུད་བར་བརྩེ་གདུང་གི་མདུད་པ་འཆིང་སྟེ། ལུས་འབྲེལ་བྱུང་ནས་ས་བབ་མཐོ་བའི་ཡུལ་གྲུར་འཚོ་སྡོད་བྱེད་ཐུབ་མཁན་གྱི་བུ་ཕྲུག་འཕེལ་ཡོད་སྟབས། དེང་རབས་ཀྱི་བོད་རིགས་ཚོ་འཚོ་རླུང་ཉུང་ཞིང་ས་བབ་མཐོ་བའི་ས་ཁུལ་ནང་འཚོ་སྡོད་བྱེད་ཐུབ་ཀྱི་ཡོད་པའི་མཚན་སྙན་དེ་འབར་བ་རེད།

བོད་རིགས་ཀྱི་འདོད་རྩེད་ལོ་རྒྱུས་ཀྱིས་ང་ཚོའི་འཕེལ་རིམ་ལ་འོད་མདངས་གསར་པ་ཞིག་སྦྱིན་གྱི་རེད།
ཚན་རིག་པས་འདིར་ཉམས་ཞིབ་བྱ་རྒྱུ་མཚམས་འཇོག་བྱས་ནས་བསྡད་མེད། ད་ལྟ་ཌ་ཎེ་ཞི་ལྷན་ཚོགས་ཀྱི་རང་དབང་ཞིབ་འཇུག་ཁང་གིས་འགྲོ་གྲོན་བཏང་སྟེ། ཚན་རིག་པ་ཚོས་བོད་རིགས་དང་ཌེ་ནི་སཱོ་ཝན་གྱི་གཉེན་རྒྱུད་བར་ལུས་འབྲེལ་ག་དུས་བྱུང་ཡོད་མེད་ཐད་ཉམས་ཞིབ་བྱེད་བཞིན་ཡོད་སྟབས། ཁོ་ཚོས་མི་རིགས་གཉིས་བར་ལུས་འབྲེལ་ག་དུས་བྱུང་ཡོད་མེད་འཕྱུག་པ་མེད་པར་གང་མགྱོགས་ཤེས་རྟོགས་ཐུབ་ཀྱི་རེད། ཉེ་ལམ་ལས་འཆར་འདིའི་འགན་ཁུར་མི་སྣ་ཀོ་པན་ཧེ་གྷན་གཙུག་ལག་སློབ་ཆེན་གྱི་རང་བྱུང་ཁམས་ཀྱི་བྱུང་བ་བརྗོད་པའི་འགྲེམ་སྟོན་ཁང་དང་། ཨ་རིའི་བྷར་ཁེ་ལི་གཙུག་ལག་སློབ་ཆེན་གྱི་དགེ་རྒན་ཆེན་མོ་བ་གཅིག་ལྕོགས་ཚན་རིག་པ་རཱ་སི་མུ་སི་ནེལ་སཱན་ (Rasmus Nielsen) ལགས་ཀྱིས། “ང་ཚོས་ཌེ་ནི་སཱོ་ཝན་སྐོར་ལ་ཧ་ལམ་གང་ཡང་ཤེས་རྟོགས་ཐུབ་མེད་པ་ལྟ་བུ་ཆགས་ཡོད། ད་ལྟ་ང་ཚོས་ཁོ་ཚོས་དེང་རབས་མི་དང་ལུས་འབྲེལ་ག་དུས་བྱུང་ཡོད་མེད་འཚོལ་ཞིབ་བྱེད་དགོས་ན། ང་ཚོས་མ་མཐར་ཡང་ཁོ་ཚོ་ག་པར་འཚོ་སྡོད་བྱས་ཡོད་མེད་སྐོར་ལ་སློབ་སྦྱོང་བྱེད་དགོས། དེ་ནི་ཤེས་བྱ་གསར་པ་ཞིག་ཡིན་པ་མ་ཟད། དེས་ང་ཚོའི་ལོ་རྒྱུས་ཤེས་རྟོགས་ཐུབ་རྒྱུ་མ་ཟད་དང་ང་ཚོའི་ཕ་མེས་ཚོས་ཇི་ལྟར་བྱས་ཏེ། གདོད་མའི་དུས་ཀྱི་ཡུལ་ལྗོངས་ཁག་ལ་གཡས་སྐོར་གཡོན་སྐོར་བརྒྱབ་ནས་གནས་སྤོ་དང་། འགྲོ་བ་མི་རིགས་གཞན་དག་དང་གླེང་མོལ་གང་འདྲ་བྱས་ཡོད་མེད་ཀྱི་གནས་ལུགས་རྟོགས་ཀྱི་རེད།” ཅེས་བཤད་ཡོད། 

ཁྲག་ལིང་འགོག་མཁན་གྱི་རིགས་རྒྱུན་ས་བོན་ཞིག
ད་ལྟ་ཚན་རིག་པས་ཉམས་ཞིབ་བྱ་ཡུལ་གྱི་ལས་འཆར་གསར་པ་འདིའི་དམིགས་ཡུལ་གཙོ་བོ་ནི། ས་བབ་མཐོ་སར་འཚོ་སྡོད་ཐུབ་པའི་རིགས་རྫས་ (EPAS1) ཞེས་པ་འདིས་རྐྱེན་བྱས་ཏེ། བོད་རིགས་ལ་དབང་བའི་ལུས་ཟུངས་ཀྱིས་ལུས་ཁམས་ནང་འཚོ་རླུང་སྐྱེལ་མཁན་སྐྱེ་ལྡན་ཕྲ་ཕུང་བརྒྱུད་ལས་ཟུངས་ཀྱིས་ཁྲག་དམར་སྤྲི་དཀར་འདོན་སྤེལ་བྱ་རྒྱུར་ཕན་ཐོགས་སྐྲུན་གྱི་ཡོད་མེད་རྟོག་ཞིབ་བྱ་རྒྱུ་དེ་ཆགས་ཡོད། གདོད་མའི་མི་རིགས་ཀྱི་རིགས་རྫས་ (EPAS1) ཞེས་པས་ལུས་ཟུངས་ཀྱིས་ཁྲག་དམར་སྤྲི་དཀར་འདོན་སྤེལ་བྱ་རྒྱུར་དོན་ཐོག་ཁེལ་བའི་བཀག་འགོག་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་སྟབས། ས་བབ་མཐོ་བོར་སྡོད་མཁན་གྱི་མིས་རང་ཉིད་ཀྱི་ལུས་ཟུངས་ཀྱིས་ཁྲག་དམར་སྤྲི་དཀར་འཕེལ་རྒྱས་གཏོང་རྒྱུར་དོ་ཕོག་འགྲོ་ཡི་ཡོད་པ་ནི་གོར་མ་ཆག 

མིའི་ལུས་ཁམས་ནང་ཁྲག་དམར་སྤྲི་དཀར་ག་ཚོད་འཕེལ་རྒྱས་ཕྱིན་པ་དེ་བཞིན་དུ་སྙིང་ནད་དང་ཁྲག་ལིང་གི་ཉེན་ཁ་ཆེ་བ་ཡོད་སྟབས། ས་བབ་མཐོ་བོར་འཚོ་སྡོད་བྱེད་མཁན་གྱི་བོད་རིགས་ལ་ཁྲག་དམར་སྤྲི་དཀར་ནང་ཁྲག་ལིང་འགོག་བྱེད་ཀྱི་རིགས་རྫས་ (EPAS1) ཞེས་པ་ཡོད་སྟབས། སྙིང་ནད་དང་ཁྲག་ལིང་གི་ནད་གཞི་ལངས་བའི་ཉེན་ཁ་མེད། ཚན་རིག་པ་ཚོས་རིགས་རྫས་འདིར་རྟོག་ཞིབ་བྱས་པ་བརྒྱུད། འདི་ཁོ་ཚོའི་འགྲོ་བ་མི་རིགས་ཀྱི་འཕེལ་རིམ་འདྲ་གཟུགས་ནང་བཅུག་ན་འཇུག་པོ་མེད་པའི་དམིགས་བསལ་གྱི་རིགས་རྫས་ཤིག་ཡིན་པ་ངེས་ཤེས་རྙེད་ཡོད་ཀྱང་། རིགས་རྫས་ (EPAS1) ཞེས་པ་འདི་དང་ཌེ་ནི་སཱོ་ཝན་གྱི་རིགས་རྫས་གཉིས་གཤིབ་བསྡུར་བྱེད་སྐབས། རིགས་རྫས་གཉིས་ཀྱི་རིགས་རྒྱུན་གཅིག་མཚུངས་ཡིན་པ་ཤེས་རྟོགས་བྱུང་ཡོད། 

ང་ཚོས་དོན་དངོས་ཐོག་ཌེ་ནི་སཱོ་ཝན་གྱི་སྐོར་ལ་གང་ཡང་ཤེས་རྟོགས་ཐུབ་མེད།
ཌེ་ནི་སཱོ་ཝན་ནི་འགྲོ་བ་མིའི་ཁྱིམ་རྒྱུད་ཀྱི་རྒྱུས་མེད་ཡན་ལག་ཅིག་ཡིན། ང་ཚོས་ཁོ་ཚོའི་སྐོར་གྱི་ཤེས་བྱ་ནི་ལོ་ཤས་གོང་ཨེ་ཤ་ཡའི་ནུབ་ཁུལ་སེར་བྷེ་ཡའི (Siberia) བྲག་ཕུག་ཅིག་ནས་གསར་རྙེད་བྱུང་བའི་གནའ་བོའི་མི་རིགས་ཀྱི་མཛུབ་མོ་ཆུང་ཆུང་གཉིས་ཀྱི་མཛུབ་རྩེ་དང་སོ། དེ་བཞིན་ཞི་བདེ་རྒྱ་མཚོའི་ལྷོ་ནུབ་ཁུལ་གྱི་གདོད་མའི་རྒྱལ་ཁབ་པཱ་པུ་ (Papua New Guinea) ཡི་མི་རིགས་ཀྱི་རིགས་རྒྱུན་དང་། དེང་རབས་བོད་རིགས་ཀྱི་དམིགས་བསལ་རིགས་རྫས་ལ་སློབ་སྦྱོང་བྱས་ན་ཤེས་རྟོགས་ཐུབ་ཀྱི་རེད། ད་ལྟ་ཚན་རིག་པས་གདོད་མའི་མི་རིགས་ཌེ་ནི་སཱོ་ཝན་དང་དེང་རབས་མིའི་བར་ལུས་འབྲེལ་བྱུང་སྟེ། ཕྲུག་གུ་སྐྱེ་འཕེལ་གང་འདྲ་བྱས་ཡོད་མེད་རྟོག་ཞིབ་བྱ་རྒྱུ་ཙམ་མིན་པར། ཁོ་ཚོའི་ཕ་མ་སྤུན་ཕྲུག་སྐོར་ལ་ཏོག་ཙམ་ཤེས་རྟོགས་མང་བ་བྱས་ན་རང་གཞན་གཉིས་ཀར་ཕན་ཐོགས་ཆེ་བ་ཡོང་གི་རེད།  ཚན་རིག་པ་ནེལ་སཱན་ལགས་ཀྱིས། “ང་ཚོས་ལོ་ ༡༠༠༠༠ སྔོན་ལ་ད་ལྟའི་རིགས་རྒྱུན་ས་བོན་དེ་དེང་རབས་ཀྱི་འགྲོ་བ་མི་རིགས་ནང་ཡོད་པ་ཤེས་རྟོགས་བྱུང་ན། ང་ཚོས་སྐབས་དེར་ཌེ་ནི་སཱོ་ཝན་གྱི་མི་རིགས་འཛམ་གླིང་འདིའི་ཐོག་གསོན་གནས་བྱས་ཡོད་པ་ཤེས་ཀྱི་རེད། དེ་བཞིན་ང་ཚོས་གདོད་མའི་མི་རིགས་ཀྱི་གནས་ཡུལ་སྤོ་བཤུད་ཀྱི་དུས་ཚིགས་ལ་བལྟས་ཏེ། གདོད་མའི་མི་རིགས་དང་དེང་རབས་ཀྱི་མི་རིགས་བར་འབྲེལ་བ་གང་འདྲ་བྱུང་ཡོད་མེད་རྟོགས་སད་ཐུབ་ཀྱི་རེད།”ཅེས་བརྗོད་ཡོད།

ང་ཚོས་ངེད་ཅག་གི་འདས་པའི་ལོ་རྒྱུས་ལ་སློབ་སྦྱོང་བྱེད་དགོས།
ད་ལྟའི་ཉམས་ཞིབ་ཀྱི་སྒྲུབ་བྱེད་གསར་པ་འདིས་ང་ཚོའི་ལོ་རྒྱུས་སྐོར་ལ་གནས་ཚུལ་གང་མང་ཞིག་འཆད་སྲིད་པ་ཞིག་རེད། གལ་སྲིད་གདོད་མའི་དུས་སྐབས་སུ་བོད་རིགས་དང་ཌེ་ནི་སཱོ་ཝན་གྱི་མི་རིགས་བར་ལུས་འབྲེལ་བྱས་ཡོད་ན། དེས་ག་རེ་གསལ་བཤད་བྱས་པ་རེད་ཟེར་ན། སྔོན་བྱོན་གྱི་བོད་རིགས་ཁ་ཤས་རིམ་གྱིས་ཞི་བདེ་རྒྱ་མཚོའི་ལྷོ་ནུབ་ཁུལ་གྱི་གདོད་མའི་རྒྱལ་ཁབ་པཱ་པུ་ (Papua New Guinea) ནང་གནས་སྤོ་དང་འབྲེལ་དེར་གཞིས་ཆགས་ནས་བསྡད་པ་མཚོན་ཡོད། གལ་ཏེ་ཉེ་ལམ་གདོད་མའི་ཌེ་ནི་སཱོ་ཝན་གྱི་མི་རིགས་དང་དེང་རབས་ཀྱི་མི་རིགས་བར་ལུས་འབྲེལ་བྱུང་ཡོད་ཚེ། ཌེ་ནི་སཱོ་ཝན་གྱི་མི་རིགས་འཛམ་གླིང་གི་ལྷོ་ཕྱོགས་ས་ཁུལ་དུ་འཚོ་སྡོད་བྱེད་སྐབས་འགྲོ་བ་མི་རིགས་དང་ལུས་འབྲེལ་བྱུང་ཡོད་པ་མ་ཟད། དེའི་རྗེས་རིམ་པས་ད་ལྟའི་ལྷོ་ཤར་ཨེ་ཤ་ཡའི་མི་རིགས་དང་དེ་ནས་ཨེ་ཤ་ཡའི་ནུབ་རྒྱུད་ནས་བོད་ནང་བསྐྱོད་དེ། བོད་རིགས་དང་ལུས་འབྲེལ་བྱུང་ཡོད་པ་གསལ་པོ་རེད། ཚན་རིག་པ་ནེལ་སཱན་ལགས་ཀྱིས། “ང་ཚོས་ཇི་ལྟར་བྱས་ཏེ་ཌེ་ནི་སཱོ་ཝན་གྱི་མི་རིགས་ཁྱབ་སྤེལ་བྱུང་ཡོད་མེད་ཐད་སློབ་སྦྱོང་བྱེད་དགོས། ད་ལྟ་ང་ཚོས་ཁོ་ཚོའི་སྐོར་ལ་ཤེས་རྟོགས་བྱུང་བ་དག་ནི། ཨེ་ཤ་ཡའི་ནུབ་ཁུལ་སེར་བྷེ་ཡའི་བྲག་ཕུག་ཅིག་ནས་གསར་རྙེད་བྱུང་བའི་གནའ་བོའི་མི་རིགས་ཀྱི་མཛུབ་མོ་ཆུང་ཆུང་གཉིས་ཀྱི་མཛུབ་རྩེ་དང་སོ། དེ་བཞིན་བོད་རིགས་ཀྱི་རིགས་རྫས་ཀྱི་གནས་བསྡུས་དཔྱད་གཞི་དང་ཞི་བདེ་རྒྱ་མཚོའི་ལྷོ་ནུབ་ཁུལ་གྱི་གདོད་མའི་རྒྱལ་ཁབ་པཱ་པུ་ (Papua New Guinea) ཡི་མི་རིགས་ཀྱི་རིགས་རྒྱུན་བཅས་ལས་ལྷག་པ་ད་བར་ང་ཚོས་ཁོ་ཚོའི་སྡོད་གནས་སོགས་གང་ཡང་ཤེས་རྟོགས་ཐུབ་མེད་སྟབས། ད་ལྟ་ང་ཚོས་ཁོ་ཚོས་ག་དུས་འགྲོ་བ་མི་རིགས་དང་མཉམ་དུ་གླེང་མོལ་བྱས་ཡོད་མེད་སྐོར་ལ་ཤེས་རྟོགས་འབྱུང་ཚེ། ང་ཚོས་ཁོ་ཚོ་སྔོན་མ་ག་པར་བསྡད་ཡོད་མེད་ཐད་གང་ཙམ་རྟོགས་ཐུབ་ཀྱི་རེད།” ཅེས་བརྗོད་ཡོད།

ཉམས་ཞིབ་ལ་རིམ་པ་གསུམ་ཡོད། 
ཉམས་ཞིབ་པས་གཤམ་འཁོད་གནད་འགག་ཅན་གྱི་དྲི་བ་གསུམ་པོ་དེར་ལན་རྒྱག་ཐུབ་པ་བྱེད་དགོས། དང་པོ། ཉམས་ཞིབ་པས་བོད་རིགས་དང་ཌེ་ནི་སཱོ་ཝན་གྱི་མི་རིགས་བར་ལུས་འབྲེལ་ཐོག་མ་ག་དུས་བྱུང་ཡོད་མེད་འཚོལ་ཞིབ་བྱེད་དགོས། གཉིས་པ། ཚན་རིག་པ་ཚོས་རིགས་རྫས་ (EPAS1) ཞེས་པ་འདིས་ལས་དོན་ག་རེ་སྒྲུབ་ཀྱི་ཡོད་མེད་རྟོགས་དགོས་པ་མ་ཟད། རིགས་རྫས་འདིས་བོད་རིགས་དག་རྒྱ་མཚོའི་ངོས་ནས་རྨི་ཌར་ ༤༠༠༠ ཡན་གྱི་ས་བབ་ནང་འཚོ་སྡོད་ཐུབ་པར་ནུས་པ་ག་རེ་སྟོན་གྱི་ཡོད་མེད་ཤེས་དགོས། གསུམ་པ། ཚན་རིག་པ་ཚོས་རིགས་རྫས་ (EPAS1) ཞེས་པས་བོད་རིགས་ཀྱི་རིགས་རྒྱུན་ (genome) ཁག་ལ་ཤུགས་རྐྱེན་གང་འདྲ་བཟོ་ཡི་ཡོད་མེད་འཚོལ་ཞིབ་བྱེད་དགོས། བོད་རིགས་ཀྱིས་ཁྲག་དམར་སྤྲི་དཀར་ཉུང་བ་ཐོན་སྐྱེད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་སྟབས། ཁོ་ཚོར་གུན་གསབ་སྤྲོད་མཁན་གྱི་རིགས་རྫས་གཞན་ཞིག་ཡོད་སྲིད་པ་ཞིག་རེད། དེར་བརྟེན། ཚན་རིག་པ་ཚོས་བརྟག་དཔྱད་བྱས་ནས་རིགས་རྫས་དེ་ཚོ་འཚལ་ཏེ། བོད་རིགས་ཚོས་ས་བབ་མཐོ་བའི་ཁོར་ཡུག་ནང་ཡུལ་དུས་དང་བསྟུན་ནས་འཚོ་སྡོད་གང་འདྲ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་མེད་ཤེས་རྟོགས་བྱེད་དགོས།

རིགས་མི་འདྲ་བའི་དཔེ་གཟུགས་ཀྱི་འཕེལ་རིམ།
ཚན་རིག་པ་ནེལ་སཱན་ལགས་ཀྱི་ཉམས་ཞིབ་ཀྱི་དམིགས་ཡུལ་ལྟེ་བ་ནི། རྩིས་རིག་དང་རྣམ་གྲངས་རིག་པའི་དཔེ་གཟུགས་ཤིག་བཟོས་ཏེ། བོད་རིགས་ཀྱི་རིགས་རྫས་ལ་དབྱེ་ཞིབ་བྱས་ཏེ། དེས་བོད་རིགས་དང་ཌེ་ནི་སཱོ་ཝན། དེང་རབས་མི་བཅས་ཀྱི་རིགས་རྫས་ལ་རྟོག་ཞིབ་བྱ་རྒྱུ་དེ་ཡིན་འདུག རྟོག་ཞིབ་དེ་བྱས་རྗེས་རྣམ་གྲངས་རིག་པའི་དཔེ་གཟུགས་དེས་གདོད་མའི་བོད་རིགས་དང་ཌེ་ནི་སཱོ་ཝན་བར་ལུས་འབྲེལ་བྱུང་སྟེ། ཌེ་ནི་སཱོ་ཝན་གྱི་རིགས་རྒྱུན་ལས་མཆེད་པའི་བོད་རིགས་ཀྱི་རིགས་རྫས་ (EPAS1) ཞེས་པ་ལས་ལྷག་པའི་རིགས་རྫས་གཞན་དེ་འདྲ་ད་བར་འབྱུང་ཡོད་མེད་ཐོག་རྟོག་ཞིབ་བྱས་ཏེ། ངེས་པ་རྙེད་པའི་ཐག་གཅོད་བྱེད་ཀྱི་རེད། དཔེ་གཟུགས་འདིས་བོད་རིགས་ལ་ཡོད་པའི་དམིགས་བསལ་ཅན་གྱི་རིགས་རྒྱུན་གྱི་རིང་ཚད་ལ་རྟོག་ཞིབ་བྱས་ཚེ། གདོད་མའི་མི་རིགས་ཀྱི་རིགས་རྫས་དེ་བོད་རིགས་ཀྱི་རིགས་རྒྱུན་ནང་མཉམ་བསྲེས་གང་འདྲ་བྱུང་ཡོད་མེད་ཤུགས་ཀྱིས་བསྟན་གྱི་རེད། རིགས་རྒྱུན་ས་བོན་གྱི་རིང་ཚད་ག་ཚོད་ཀྱིས་ཐུང་བ་ཡོད་པ་དེ་ཚོད་ཀྱིས་དུས་ཡུན་རིང་བ་ཕྱིན་ཡོད་པ་དང་། རིགས་རྒྱུན་ས་བོན་གྱི་རིང་ཚད་ག་ཚོད་ཀྱིས་རིང་བ་ཡོད་པ་ཙམ་གྱིས་དེ་ཚོད་ཀྱིས་རིགས་རྒྱུན་དེ་གསར་བ་ཡིན་པ་རྟོགས་ཐུབ་ཀྱི་ཡོད་པར་བརྟེན། བོད་རིགས་ལ་གདོད་མའི་མི་རིགས་ཀྱི་རིགས་རྫས་ (EPAS1) ཞེས་པའི་རིང་ཚད་ཀྱི་སྒྲུབ་ཆ་ཆ་ཚང་ལྡན་ཡོད་སྟབས།  ད་ལྟ་བོད་རིགས་ལ་ཌེ་ནི་སཱོ་ཝན་གྱི་མི་རིགས་བསྐྱར་དུ་སྐྱེ་འཕེལ་གཏོང་རྒྱུའི་ནུས་པ་ལྡན་ཡོད།

དཔེ་གཟུགས་འདི་ཚོ་འགྲོ་བ་མི་རིགས་གཞན་ལ་བཀོལ་སྤྱོད་བྱེད་ཆོག་གི་རེད།
ཉམས་ཞིབ་འདིར་དཔེ་གཟུགས་བཀོད་པ་འདི་ཚན་རིག་དང་མཐུན་པ་འགྲོ་བ་མི་རིགས་དང་དུད་འགྲོའི་རིགས་ཀྱི་རིགས་རྒྱུན་གྱི་འཕེལ་རིམ་ཁག་ལ་སློབ་སྦྱོང་བྱེད་བར་བཀོལ་སྤྱོད་བྱེད་ཐུབ་ཀྱི་རེད། ཚན་རིག་པ་ནེལ་སཱན་ལགས་ཀྱིས་དཔེ་གཟུགས་འདི་ཚོས་མི་དང་དུད་འགྲོའི་རིགས་ཀྱི་དྲི་རྟགས་སྣ་ཚོགས་ལ་ལན་རྒྱག་ཐུབ་ཀྱི་ཡོད་པ་མ་ཟད། ད་ལྟ་ང་ཚོས་འདི་ཚོ་བཀོལ་སྤྱོད་མ་གཏང་ན་ལན་གང་ཡང་རྒྱག་ཐུབ་ཀྱི་མེད་པར་འདོད་ཀྱི་ཡོད། ཚན་རིག་པ་ནེལ་སཱན་ལགས་ཀྱིས། “དཔེར་ན། ང་ཚོའི་གྲོགས་པོ་ཁ་ཤས་ཀྱིས་གྲང་ངར་ཆེ་བའི་གནམ་གཤིས་ནང་འཚོ་སྡོད་བྱེད་ཐུབ་མཁན་གྱི་གདོད་མའི་མི་རིགས་སྐོར་ལ་སློབ་སྦྱོང་བྱེད་བཞིན་ཡོད། སྟབས། ང་ཚོའི་དཔེ་གཟུགས་འདིས་རིགས་རྒྱུན་དང་རིགས་རྫས་ག་དུས་མཉམ་བསྲེས་དང་ག་ནས་རིགས་རྒྱུན་འཕེལ་ཡོད་མེད་ཐད་ཕན་ཐོགས་བསྐྲུན་ཐུབ་ཀྱི་ཡོད།”ཅེས་བརྗོད་ཡོད།

མ་རྩོམ་གྱི་འབྲེལ་ཐག  http://sciencenordic.com/when-did-tibetans-have-sex-prehistoric-humans