བོད་མཐོ་སྒང་ཁུལ་དུ་ཆུ་ལོག་འབྱུང་ཉེན་ཆེ་བའི་སྙན་ཐོ་བཏོན།

ཁ་སང་ཕྱི་ཚེས་ ༦ ཉིན་རང་བྱུང་གནམ་གཤིས་འགྱུར་ལྡོག་ (Nature Climate Change) ཅེས་པའི་བརྟག་དཔྱད་ཁང་ཞིག་གིས། སྲུང་སྐར་གྱི་པར་རིས་དང་ས་གནས་སུ་བརྒྱབས་པའི་པར་རིས་ཁག་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་ཏེ། བོད་མཐོ་སྒང་གི་འཁྱག་རོམ་དང་འབྲེལ་སྙན་ཐོ་ཞིག་བཏོན་པའི་ནང་། འཛམ་གླིང་ཁྱོན་ཡོངས་ཀྱི་ཚ་དྲོད་འཕེལ་བ་དང་འཁྱག་རོམ་བཞུ་ཚད་ཇེ་མྱུར་དུ་ཕྱིན་པ་ལ་བརྟེན། བོད་མཐོ་སྒང་ཁུལ་དུ་ཆུ་ལོག་འབྱུང་བའི་ཉེན་ཁ་སྔར་ལས་ལྡབ་གསུམ་གྱིས་ཆེ་བ་ཡོད་སྐོར་བཀོད་འདུག

སྙན་ཐོའི་ནང་། སྤྱི་ཚོགས་དང་འཛུགས་སྐྲུན་གྱི་ལས་གཞི་ཁག་རང་བྱུང་ཁམས་དང་མ་མཐུན་པ་ལ་བརྟེན། འཁྱག་རོམ་ལས་གྲུབ་པའི་མཚོ་ཆུ་ཤོར་ཏེ་ཆུ་ལོག་རྒྱུག་རྐྱེན་ཇེ་མང་དུ་བཏང་ཡོད་པ་དང་། ས་གནས་སུ་བརྟག་དཔྱད་བྱས་པའི་གྲུབ་འབྲས་ཀྱི་ནང་འཁྱག་རོམ་ལས་གྲུབ་པའི་མཚོ་ཆུ་སྟོང་ཕྲག་མང་པོ་ཞིག་ཉེན་ཁ་ཆེན་པོ་ཡོད་པའམ་ཉེན་ཁ་ཧ་ཅང་ཆེ་བའི་ཁོངས་སུ་ཚུད་ཡོད་ལ། དེ་བཞིན་འཛམ་གླིང་གི་སྣེ་གསུམ་པར་འབོད་པའི་བོད་མཐོ་སྒང་གི་འཁྱག་རོམ་གྱི་བཞུ་ཚད་ཇེ་དལ་དུ་མ་སོང་བར་མུ་མཐུད་ཕྱིན་པ་ཡིན་ཚེ། དུས་རབས་འདིའི་སྨད་ཙམ་ལ་འཁྱག་རོམ་ལས་གྲུབ་པའི་མཚོ་ཆུ་ཕལ་མོ་ཆེ་ཆེས་ཉེན་ཁ་ཆེ་བའི་གནས་སུ་ལྷུང་རྒྱུ་ཡིན་སྐོར་བཀོད་འདུག

ཡང་སྙན་ཐོ་དེའི་ནང་། གལ་སྲིད་གོ་ལའི་ཚ་དྲོད་འཕེལ་བཞིན་པའི་མགྱོགས་ཚད་དལ་དུ་གཏང་མ་ཐུབ་པར་མུ་མཐུད་ཚ་དྲོད་འཕེལ་ཚེ། ད་ལྟ་ཉེན་ཁ་ཆེ་བའམ་ཉེན་ཁ་ཧ་ཅང་ཆེ་བའི་ཁོངས་སུ་ཡོད་པའི་འཁྱག་རོམ་ལས་གྲུབ་པའི་མཚོ་ཆུ་གྲངས་ ༡༢༠༣ ཡོད་པ་དེ་དག་ཕྱི་ལོ་ ༢༡༠༠ ལོར་གྲངས་ ༢༩༦༣ ལ་འཕར་ངེས་ཡིན་སྐོར་དང་། འཁྱག་རོམ་བཞུ་བ་ལ་བརྟེན་ནས་བྱུང་བའི་ཆུ་ལོག་གི་ཉེན་ཁ་འབྱུང་ས་གཙོ་བོ་ཁག་ནི་ཧི་མ་ལ་ཡའི་ནུབ་བརྒྱུད་དང་ཀཱ་ར་ཀོ་རམ་ (Karakorum) རི་བརྒྱུད་ཁུལ། དཀྱིལ་དབུས་ཨེ་ཤ་ཡ་ཁུལ་ཡིན་སྐོར་དང་། ས་གནས་དེ་དག་ལ་འཁྱག་རོམ་བཞུ་བར་བརྟེན་ནས་ཆུ་ལོག་ཡོང་ཡོད་ནའང་། མ་འོངས་པར་ཆུ་ལོག་གི་རང་བཞིན་ལ་ཚན་རིག་པ་ཚོས་ཀྱང་ཚོད་དཔག་དཀའ་བ་ཞིག་ཏུ་འགྱུར་རྒྱུ་ཡིན་སྐོར་བཀོད་འདུག

སྙན་ཐོ་དེ་དང་འབྲེལ་ནས་ཇི་ནི་ཝ་གཙུག་ལག་སློབ་གཉེར་ཁང་གི་ཁོག་ཡུར་ཚན་རིག་ཁང་ (Institute of Environmental Sciences at the University of Geneva) གི་ཉམས་ཞིབ་པ་མར་ཁུ་སུ་སི་ཊོལ་ཧྥིལ་ (Markus Stoffel) གྱིས། ཉེན་ཁ་ནི་འཁྱག་རོམ་གྱི་མཚོ་ཆུ་རྒྱས་པ་ལ་བརྟེན་ནས་ཆུ་ལོག་བྱུང་བ་ཙམ་མིན་པར། མཚོ་ཆུ་རྒྱས་པ་ཡིས་བྲག་འདབས་བཟས་ནས་བྲག་ཉིལ་འབྱུང་བ་དང་དེ་ལ་བརྟེན་ནས་མཚོ་ཆུ་ཤོར་བ་སོགས་ཀྱི་གནད་དོན་འབྱུང་ཉེན་ཆེ་བ་མ་ཟད། འཁྱག་རོམ་བཞུ་ཚད་འདི་འདྲ་ཞིག་གི་འོག་ནས་ང་ཚོས་རང་ཉིད་ཀྱི་བློ་ཡུལ་མི་ཤོངས་བའི་གོད་ཆགས་མཐོང་ངེས་པ་རེད། ང་ཚོས་གོད་ཆགས་དེ་དག་དུས་རབས་གཅིག་གཉིས་ནང་འབྱུང་བའི་སྐད་ཆ་བཤད་ཀྱི་མེད་པར། དེ་ནི་མ་འོངས་པའི་བཅུ་ཕྲག་རེ་འགའི་ནང་འབྱུང་ངེས་པ་བཤད་ཀྱི་ཡོད་སྟབས། སྲིད་གཞུང་ཁག་དང་མགོ་ཁྲིད་ཁག་གིས་གནད་དོན་འདིའི་ཐད་དོ་སྣང་ཤུགས་ཆེན་བྱ་དགོས་པ་ཞིག་རེད། ཅེས་བརྗོད་འདུག

དེ་བཞིན་ཁོར་ཡུག་ཉམས་ཞིབ་པ་ཨ་ལེན་ (Allen) གྱིས། ཐེངས་འདིའི་སྙན་ཐོ་ཡིས་ཧི་མ་ལ་ཡའི་རི་བརྒྱུད་ཁུལ་གྱི་རྒྱལ་མཚམས་ཁག་ཏུ་ཆུ་ལོག་གི་ཉེན་ཁ་ཆེ་རུ་འགྲོ་རྒྱུ་ཡིན་པ་དང་། ལྷག་པར་དུ་བལ་བོད་ས་མཚམས་སུ་རྒྱ་ནག་དང་བལ་ཡུལ་གཉིས་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་རྩོད་རྙོག་ལ་བརྟེན་ནས་ཆུ་ལོག་གི་འཇིག་པ་ལ་གྲ་སྒྲིག་དང་སྔོན་དཔག། གདོང་ལེན་བྱེད་པའི་བྱ་བ་རྙོག་འཛིང་ཅན་ཏུ་འགྱུར་རྒྱུ་ཡིན་པ་གསལ་བོ་བསྟན་ཡོད་སྐོར་དང་། ཚན་རིག་པ་ཚོས་ཞིབ་འཇུག་གི་སྙན་ཐོ་དེའི་ཐོག་ནས་གོ་ལའི་གནམ་གཤིས་འགྱུར་ལྡོག་གི་ཤུགས་ཚད་ཆུང་དུ་གཏོང་ཐུབ་ཐབས་ལ་རེ་བ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པ་མ་ཟད། འཛམ་གླིང་གི་སྣེ་གསུམ་པར་ས་འབྲེལ་ཡོད་ཡོད་པའི་རྒྱལ་ཁབ་ཁག་གིས་མཉམ་འབྲེལ་ཐོག་འཁྱག་རོམ་བཞུ་བཞིན་པ་སྔོན་འགོག་དང་། མ་འོངས་འཁྱག་རོམ་བཞུས་པའི་ཆུ་ལོག་གི་གོད་ཆགས་ལ་གྲ་སྒྲིག་བྱེད་པའི་སྐུལ་འདེབས་བྱས་པ་ཞིག་ཡིན་སྐོར་བརྗོད་འདུག

ཚན་རིག་པས་བོད་མཐོ་སྒང་གི་ཚ་དྲོད་འཕེལ་བ་ནི་གོ་ལའི་བྱང་ཕྱེད་ (Northern Hemisphere) ཀྱི་ཚ་དྲོད་འཕེལ་བ་དང་བསྡུར་ན་མགྱོགས་པ་དང་། བོད་མཐོ་སྒང་གི་འཁྱག་རོམ་གྱི་བཞུ་ཚད་ཇེ་མགྱོགས་སུ་ཕྱིན་པ་ལ་བརྟེན། འཁྱག་རོམ་ལས་གྲུབ་པའི་མཚོ་ཆུ་གསར་བ་ཆགས་པ་དང་མཚོ་ཆུ་རྒྱ་ཆེ་རུ་འགྲོ་བཞིན་པ་མ་ཟད། མཚོ་ཆུའི་འོག་བརྒྱུད་དུ་ཆགས་པའི་ཡུལ་ཚོ་ཁག་ལ་ཆུ་ལོག་གི་འཇིག་པ་སྔར་ལས་ཆེ་བ་ཡོད་པའི་ཚོད་དཔག་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པ་དང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༩ ལོར་ཚན་རིག་དུས་དེབ་ (Science Advances) ཀྱི་ནང་བཀོད་པའི་གནས་ཚུལ་ལྟར་ན། འདས་པའི་ལོ་ངོ་ ༤༠ ཙམ་གྱི་ནང་ཧི་མ་ལ་ཡའི་རི་བརྒྱུད་ཁུལ་གྱི་འཁྱག་རོམ་འབོར་ཆེན་བཞུས་ཟིན་པ་དང་། དུས་རབས་ཉི་ཤུ་པའི་མཇུག་དང་བསྡུར་ན་དུས་རབས་ཉེར་གཅིག་གི་ནང་འཁྱག་རོམ་ལྡབ་གཅིག་གི་བཞུ་ཚད་མགྱོགས་པོ་ཡོད་པ་རེད།