དགེ་ཆོས་ཀྱི་མགོ་ལེབ་ལེབ་སྟེང་ནས་སའི་གོ་ལ་རིལ་རིལ་ཇི་ལྟར་བྱུང་ཚུལ།

རྡོ་སྦིས་བློ་བཟང་ཡོན་ཏན་གྱིས།

མཁས་དབང་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱིས་གསར་འགྱུར་མེ་ལོང་སྟེང་བཀོད་པའི་འཇིག་རྟེན་རིལ་མོའམ་ཟླུམ་པོ་ཟེར་བའི་རྩོམ་ཐུང་འདི་ནི་བོད་ཀྱི་གཞོན་སྐྱེས་གཡམ་ལ་རྒྱུགས་པ་དག་གི་ཁྲོད་དུ་སྙན་གྲགས་ཆེ་ཞིང་། དགེ་ཆོས་དང་ཚན་རིག་གི་སྐོར་གླེང་སྐབས་ཁོ་ཚོས་གཟི་བརྗིད་ཆེན་པོས་རྩོམ་འདི་དྲངས་ཏེ། དགེ་ཆོས་ནི་སྔོན་གྱི་མཁས་བ་རྣམས་དང་མི་འདྲ་བར་མིག་རྒྱ་རིང་པོ་དང་།་ཚན་རིག་ལ་མཁས་བ་ཡིན་པ་སོགས་སྒྲུབ་བཞིན་འདུག་ཅིང་། ཕྱི་རྒྱལ་གྱི་མཁས་བ་འགའ་ཤས་ཀྱིས་ཀྱང་རི་བོང་ཅལ་གྱི་རྗེས་སུ་འབྲངས་ཏེ། དགེ་ཆོས་མ་བྱུང་བའི་སྔོན་དུ་བོད་མི་རྣམས་ཀྱིས་སའི་གོ་ལ་ལེབ་ལེབ་ཡིན་པར་འདོད་ཅེས་བོད་མི་རྣམས་ལ་འཕྱ་སྨོད་གཏོང་བྱེད་ཤིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད་པ་རེད། དེ་བཞིན་ཉེ་ལམ་ཕྲན་གྱིས་ཕྱི་རྒྱལ་དུ་ཡོད་པའི་བོད་ཀྱི་དྲ་རྒྱ་ཁ་བརྡ་ཟེར་བ་ཞིག་གི་སྟེང་དུ་དགེ་ཆོས་དང་འབྲེལ་བའི་འཆན་འགའ་ཤས་བཏབ་པ་ལ་བོད་ཕྱི་ནང་གཉིས་སུ་གྲགས་འགུལ་མི་ཉུང་བ་ཤིག་བཟོས་ཡོད་པར་མངོན་ཞིང་། ་སྤྱིར་དང་སྒེར་གྱིས་ལམ་ནས་ཕྲན་ལ་ཡི་གེ་མང་པོ་དང་།་་ངོ་་ཤེས་འགས་ཤས་ཀྱིས་ཁ་པར་སོགས་་བཏང་ཏེ། བསྟོད་བསྔགས་དང་། ཟུར་ཟ། མཐོང་ཆུང་སོགས་ཀྱི་སྐད་ཆ་མང་པོ་ཤིག་བཤད་སོང་། སྤྱིར་བཏང་་ཨུ་ཚུགས་དང་ཕྲག་དོག་གིས་བཀང་བའི་མཁས་བར་བྱ་འདོད་པ་དེ་དག་ལ། ཇི་ལྟར་ངན་སྐྱུགས་ཁྲོན་པ་སུ་ཡིས་སློགས་ཞེས་གསུངས་ཡོད་པ་བཞིན་ལན་འདེབས་པ་དང་་རྗེས་སུ་མཇུག་པར་ཅི་ཡང་མི་སྤྲོ་མོད། ཡང་མང་ཤོས་ཤིག་གིས་ངེད་ཀྱིས་བཤད་པའི་གཏམ་དེ་རྣམས་བདེན་པ་ཨེ་ཡིན་སྙམ་པ་དང་། ལྷག་པར་ཏུ་དགེ་ཆོས་ཀྱིས་བྲིས་བའི་ས་གོ་ལ་རིལ་མོའམ་ཟླུམ་པོ་ཟེར་བའི་རྩོམ་ཐུང་དེ་བསྐུར་ཡོང་ནས་འདི་ཚན་རིག་གི་གཞུང་མ་ཡིན་ནམ་ཞེས་དྲི་བ་བཏོན་པ་དང་། ཁ་ཅིག་གི་དགེ་ཆོས་ནི་བོད་དུ་སའི་གོ་ལ་རིལ་རིལ་ཞེས་བཤད་མཁན་དང་པོ་རེད་ཟེར་བ་དང་། ཁ་ཅིག་གིས་དགེ་ཆོས་ཀྱི་སྔོན་དུ་བོད་དུ་སའི་གོ་ལ་རིལ་རིལ་ཟེར་ཡིན་མཁན་མེད་ཟེར་བ་དང་། ཁ་ཅིག་གིས་ཁྱེད་དངོས་གནས་དགེ་ཆོས་ལ་མི་དགའ་བ་ཞིག་རེད་ཅེས་དང་། ཡང་ཁ་ཅིག་གིས་ང་ཚོ་བོད་པ་རྣམས་ཀྱིས་ཀྱང་སྔོན་གྱི་ཡོ་རོབ་གླིང་གི་ཡེ་ཤུའི་ཆོས་ཀྱི་བདག་པོ་ལྟར་དགེ་ཆོས་ཀྱི་ས་གོ་ལ་རིལ་རིལ་ཡིན་ཞེས་བཤད་པ་ལ་གསོན་བསྲེགས་མ་བཏང་ཡང་དོན་མེད་དུ་ཁྲིམས་ཆད་ཕོག་ཏེ་་ལོ་གསུམ་གྱི་བཙོན་ཏུ་སྡོད་དགོས་བྱུང་བ་རེད་སོགས་གཏམ་འདྲ་མིན་་བཤད་བཞིན་འདུག་པ་ཐོས་སོ་། ཡང་དེ་བས་མི་བསམ་ཤེས་ཅན་འགའ་ཤས་ཀྱིས་ཕྲན་ལ་དགེ་ཆོས་ཀྱི་སའི་གོ་ལ་རིལ་རིལ་ཡིན་ཟེར་བའི་རྩོམ་འདི་ལ་དགོངས་ཚུལ་ཤིག་གསུངས་དང་ཞེས་བཤད་བྱུང་བས་།ཕྲན་གྱིས་མི་དེ་དག་གི་རེ་བ་སྐོང་བ་དང་རྣམ་དཔྱོད་ཅན་དག་ལ་ཕན་པ་རེ་ཐོགས་ན་སྙམ་པའི་ཀུན་སློང་ཤིག་གིས་དགེ་ཆོས་ཀྱིས་བྲིས་བའི་རྩོམ་ཐུང་དེ་ལ་དཔྱད་གཏམ་འདི་བརྗོད་པར་བྱའོ།                                                                                                        དེ་ཡང་ཐོག་མར་དགེ་ཆོས་ཀྱིས་༼སྔོན་ཕྱི་གླིང་ཡོ་རོབ་ཀྱི་ཡུལ་རྣམས་ན་ཡང་མ་བརྟག་པའི་སེམས་ཀྱི་འཆར་ཚུལ་བཞིན་འཇིག་རྟེན་འདི་ལེབ་ལེབ་ཡིན་བྱ་བ་ཤ་སྟག་ལབ། རིལ་མོ་ཡིན་ཞེས་སྨྲ་མཁན་ཅིག་ཀྱང་མེད། ཡུལ་སོ་སོའི་ཆོས་ལུགས་རྙིང་པ་ཐམས་ཅད་ན་ཡང༌། འཇིག་རྟེན་ལེབ་ལེབ་ཡིན་བྱ་བ་ཤ་སྟག་ལས།རིལ་རིལ་ཡིན་བྱ་བ་ཡེ་མེད། དེའི་ཕྱིར་དང་པོར་རིག་པ་ཅན་འགའ་ཞིག་གིས་རིལ་རིལ་ཡིན་སྨྲས་ཚེ། གསོན་པོར་མེ་ལ་བསྲེགས་པ་སོགས་གཏམ་དེ་མི་འཕེལ་བའི་ཐབས་ཁོ་ན་བྱས།འོན་ཀྱང་མཐར་རིགས་པ་བདེན་པའི་གཟི་བརྗིད་མ་བཟོད་བར་ཐམས་ཅད་ཀྱིས་རིལ་རིལ་དུ་ཡིད་ཆེས་པ་འདི་བྱུང༌། ཞེས་གསུང་འདུག་མོད། འདི་ཡང་་དགེ་ཆོས་ཀྱི་ཚན་རིག་ལས་འཕྲོས་བའི་བསྟན་བཅོས་་གཞན་དག་དང་འདྲ་བར་ཧམ་བཤད་དང། མ་ཤེས་་ཤེས་ཁུལ་བྱས་བའི་འཆལ་གཏམ་་ཤིག་ལ་ཚིག་རྒྱན་ཡག་པོ་འགས་རྒྱན་ཏེ་་བོད་མི་གཅམ་བུ་རྣམས་ལ་བསླུ་བྲིད་གཏོང་བྱེད་དུ་བྲིས་བ་་ཤིག་ལས། ཚན་རིག་གི་གཞི་རྩ་ཡོད་པ་དང་། ལོ་རྒྱུས་ལ་དྲང་བཤད་བྱས་པའི་རྩོམ་ཤིག་མ་ཡིན་།་ཅི་ཕྱིར་ཞེ་། སྔོན་ནས་བཟུང་ཏེ་ཕྱི་གླིང་ཡོ་རོབ་རྣམས་ལ་འཇིག་རྟེན་འདི་རིལ་རིལ་ཡིན་པའི་འདོད་པའི་ལྟ་བ་དར་ཡོད་པ་ལས་ལེབ་ལེབ་ཡིན་ཞེས་འདོད་མཁན་་ཤིན་ཏུ་་ཉུང་ཉུང་ཡིན་ཞིང་། ཡེ་ཤུ་གཙོ་བྱས་བའི་ཡོ་རོབ་ཀྱི་ཆོས་ལུགས་རྙིང་པ་ཕལ་ཆེར་གྱིས་སའི་གོ་ལ་ནི་རིལ་རིལ་་ཡིན་ཞེས་འདོད་པ་ལས་ལེབ་ལེབ་ཡིན་ཞེས་འདོད་མཁན་ཉུང་ལ། དེ་བས་རིག་པ་ཅན་འགའ་ཞིག་གིས་སའི་གོ་ལ་རིལ་རིལ་ཡིན་ཞེས་སྨྲས་ཚེ། དེ་ལ་མི་འདོད་མཁན་ཕལ་་ཆེར་མེད་ལ། ད་བར་ཏུ་ཡོ་རོབ་གླིང་དུ་སའི་གོ་ལ་རིལ་རིལ་ཡིན་ཞེས་ལབ་ནས་གསོན་པོར་མེ་ལ་བསྲེགས་པ་ཤིག་ཡོ་རོབ་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་གང་གི་ནང་དུ་ཡང་མེད། 

དེ་ཡང་ཡོ་རོབ་གླིང་ཏུ་སའི་གོ་ལ་རིལ་རིལ་ཡིན་ཟེར་བ་བའི་ལྟ་གྲུབ་འདི་བདག་ཅག་གི་སྟོན་པ་མ་སྐྱེས་བའི་ལོ་བརྒྱ་ཙམ་གྱི་སྔོན་ནས་དར་ཡོད། སྟོན་པ་མ་འཁྲུངས་བའི་ལོ་བརྒྱ་ཙམ་ཤིག་གི་ནང་དུ་ཐོག་མར་ཕ་ས་གོ་ར་ས Pythagoras (སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི570-c. 495 ) ཟེར་བའི་རྟོག་གེ་སྨྲ་བ་ཞིག་གིས། འཇིག་རྟེན་ནི་ཐོག་མཇུག་སོགས་ཅི་ཡང་མེད་པས་བདེ་བ་དང་སྙོམས་པར་བྱ་བའི་གཞི་ཡིན་ཞིང་། བདེ་བ་དང་སྙོམས་པའི་ཁྱབ་པའི་དབྱིབས་ནི་རིལ་རིལ་ཡིན་པས་སའི་གོ་ལ་དང་གཞན་གྱི་གོ་ལ་རྣམས་ཀྱི་དབྱིབས་ནི་་རིལ་རིལ་ཡིན་ཞེས་སའི་གོ་ལ་རིལ་རིལ་ཡིན་པའི་་གྲུབ་མཐའི་ལུགས་བཏོན། དེའི་རྗེས་གྷི་རིག་གི་སློབ་དཔོན་ཆེན་པོ་ཕོ་ལ་ཐོ་ Plato (སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་428/427  348/347 ) ཟེར་བའི་མཁས་བ་དེ་དེང་དུས་ཀྱི་ཡི་ཏ་ལིའི་ལྷོ་ཕྱོགས་སུ་ཕེབས་ཏེ། ཕ་ས་གོ་རའི་རྩིས་ཀྱི་རྣམ་བཞག་སློབ་གཉེར་བྱས་པ་དང་། ཁོས་ཀྱང་སའི་གོ་ལ་རིལ་རིལ་ཡིན་པ་ལས་ལེབ་ལེབ་ཡིན་པའི་ལྟ་བ་བཏོན་མེད། དེའི་རྗེས་ཨིས་ཏོལ་ Aristotle (སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི384 BCE – 322 ) ཟེར་བ་དེས་ཡང་་སའི་གོ་ལ་རིལ་རིལ་ཡིན་་པའི་སྒྱུབ་བྱེད་མང་པོ་་བཏང་། ཁོང་གིས་སའི་གོ་ལ་རིལ་རིལ་ཡིན་པའི་སྒྲུབ་བྱེད་རྣལ་མ་ཅིག་་ནི། དཔེར་ན་གྲུ་ཤིག་རྒྱ་མཚོ་འགྲམ་ནས་ཕར་མཚོ་ནང་དུ་བཏང་ན་རིམ་གྱི་གྲུ་མཚོ་ནང་དུ་ཕར་་སོང་བ་ན་མཐར་གྲུའི་རྩེ་མོ་ཙམ་ལས་མཐོང་བར་མི་འགྱུར་ཅིང་། དེ་ནི་སའི་གོ་ལ་རིལ་རིལ་ཡིན་པའི་སྒྲུབ་བྱེད་ཡིན་ཞེས་དགེ་ཆོས་ཀྱིས་ཀྱང་སློབ་དཔོན་འདིའི་སྐོར་མགོ་མ་ཚོས་བ་ཤིག་བཤད་ཡོད་པ་ཕྲན་གྱིས་འཛམ་གླིང་རྒྱས་ཀྱི་དོགས་སློང་ནང་དུ་བཀོད་ཡོད། དེའི་རྗེས་་གྷི་རིག་གིམཁས་བ་ཆེནཔོ། ཨ་རོ་ཐ་སོ་ནིས Erotesthens (སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི 276 ནས་ 194 )ཟེར་བའིརྟོག་གེ་སྨྲ་བ་དེ་སའི་གོ་ལ་འདི་རིལ་རིལ་ཡིན་པའི་སྒྲུབ་བྱེད་དང་། སའི་གོ་ལའི་ཕྱིའི་སྐོར་ཚད་ཀྱི་རྣམ་བཞག་གསལ་བོ་ཨང་གྲངས་དང་བཅས་བཀོད་ཐུབ་པ་བྱུང་ཡོད་།་།་སྐྱེས་ཆེན་དམ་པ་འདི་བདག་ཅག་གི་སྟོན་པ་འཁྲུངས་བའི་ལོ་ཉིས་བརྒྱ་ཙམ་གྱི་རྗེས་སུ་གྷི་རིག་ནས་སྐུ་འཁྲུངས། ཁོ་ནི་སྐད་གྲགས་ཅན་གྱི་ཨཻ་རྗིབ་ཀྱི་ཨེ་ལེག་ཟན་དར་་དཔེ་མཛོད་ཁང་གི་དཔེ་གཉེར་བ་་གཙོ་བོ་དེ་གྱུར་ཡོད། དཔེ་མཛོད་ཆེན་མོ་འདི་ནི་དམག་དཔོན་ཆེན་མོ་ཨེ་ལེག་ཟན་དར་རྒྱ་གར་ནས་རང་གི་རྒྱལ་ས་མ་སར་རྡོ་ནེ་ལ་འགྲོ་དུས་།་ད་ཟིག་ཏུ་འདས་་ཤིང་། ཁོང་གི་བློན་པོ་རྣམས་རྒྱལ་སྲས་གཉིས་ཀྱི་ནང་ནས་སུ་་ཞིག་རྒྱལ་སྲིད་དུ་བསྐོ་བ་ཁ་མ་མཆམས་པར་མཐར་དམག་དཔོན་་ཤིག་གིས་ཨེ་རྗིབ་ཀྱི་གྲོང་ཁྱེར་ཅིག་ལ་་ཨེ་ལག་ཟན་དར་ཞེས་བཏགས་ནས་རང་གི་རྒྱལ་ཁབ་དུ་བྱས།་་དེ་ལ་དཔེ་མཛོད་ཁང་ཆེན་པོ་འཛམ་གླིང་དུ་དཀོན་པ་ཤིག་རྒྱབ་ནས་མིང་ལ་ཨེ་ལེག་ཟན་དར་་དཔེ་མཛོད་ཁང་ཞེས་བཏགས། དུས་སྐབས་དེ་རྒྱ་གར་དུ་ཆོས་རྒྱལ་མྱ་ངན་མེད་ཀྱི་དུས་དང་མཉམ་པས་ཡུལ་དེར་ཆོས་ཀྱི་ཕོ་ཉ་མངགས་ཚུལ་དང་རྒྱལ་བོ་དེའི་མིང་དང་བཅས་ཆོས་རྒྱལ་མྱ་ངན་མེད་ཀྱི་སྐབས་སུ་བཞེངས་བའི་རྡོ་རིང་ལ་བྲིས་ཡོད་པ་དགེ་ཆོས་ཀྱིས་ཀྱང་གཏམ་རྒྱུད་གསེར་ཐང་དུ་བཀོད་་ཡོད་པ་དེ་བཞིན་རེད། ཕྱི་ལོ་སྔོན་གྱི༢༤༠་ཙམ་ལ་ཁོས་ཨེ་རྗིབ་ཀྱི་ས་ཚིགས་གཉིས་ལ་བརྟེན་ནས་སའི་གོ་ལའི་རིལ་རིལ་ཡིན་པའི་ཚད་གཞལ་བ་རེད། ལོ་༢༥༥་ཙམ་ལ་ཁོས་སའི་གོ་ལ་རིལ་རིལ་ཡིན་ཚུལ་གྱི་གོ་ལའི་ཁ་བྱང་ཤིག་ཀྱང་་ཐོག་མར་བཞེངས་བ་དང་། དེ་མིན་ཁོང་ནི་འཛམ་གླིང་གི་ས་ཁྲ་ཐོག་མར་བཟོ་མཁན་དུ་ཡང་གྲགས། ཨ་རོ་ཐ་སོ་ནིས་་གྷི་རིག་གི་མཁས་བ་ཆེན་པོ་ཨར་གི་མི་ཏའིArchimedes of Syracuse (སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི 287 BC – c. 212 BC་དང་གྲོགས་པོ་ཡིན་པ་བཤད་ཅིང་། བཙན་པོ་ཚང་་གིས་སྟོན་པ་འདིའི་མིང་ཨར་གི་མི་ཏ་ཞེས་རྣམ་ཐར་ཉུང་ཙམ་བཀོད་ཏེ་ནུབ་ཀྱི་མཁས་བ་ཐམས་ཅད་ཀྱི་མཁས་བ་་ཞེས་བསྟོད་བསྔགས་བྱས་ཡོད་པ་ཡང་དོན་ལ་གནས་བ་ཤིག་ཡིན།    

དེའི་རྗེས་རིམ་བཞིན་་ཡོ་རོབ་པའི་རྒྱལ་ཁམས་ཡོངས་རྫོགས་ཡེ་ཤུའི་ཆོས་་སུ་བསྒྱུར་ནས་ཡེ་ཤུའི་ཆོས་བ་རྣམས་ཀྱིས་རོམ་གྱི་ཆོས་བརྒྱུད་ཟེར་བ་དེ་འཛུགས། ཡེ་ཤུ་ཆོས་ལུགས་པས་རྣམས་ཀྱིས་ཀྱང Ptolemaeus་Claudius ཕུ་ཐུ་ལེབ་མིན་ཁུ་ལུ་རྡི་ཟེར་བའི་བརྩམས་པའི་རྩིས་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་ཀྱི་གཞུང་ལུགས་ཆེན་མོ་ཨ་མི་ལ་རྒྱ་སི་ཐུ་ Almagest (ཕྱི་ལོ་147 ནམ 148) ཟེར་་ལ་གཞིར་བཙུགས་ཏེ། ལོ་ཐོ་དང་། ཉི་འཛིན་ཟླ་འཛིན། བཟའ་སྐར་འཕྲོད་སྤྱོར་སོགས་བརྩིས་བ་དང་། རྩིས་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་འདི་ནང་དུ།་སའི་གོ་ལ་ནི་སྐར་ཁྱིམ་ཐམས་ཅད་ཀྱི་དཀྱིལ་དུ་ཡོད་པ་དང་་ཉི་ཟླ་སྐར་གསུམ་ཐམས་ཅད་སའི་གོ་ལ་སྐོར་ཅིང་འཁོར་བར་འདོད་པའི་གྲུབ་མཐའ་ཡིན་པས།་་འདིའི་ནང་དུའང་་ཕྱིའི་གོ་ལ་རྣམས་ནི་ཟླུམ་པོའམ་རིལ་རིལ་ཡིན་པ་ལས་ལེབ་ལེབ་ཡིན་པའི་འདོད་ཚུལ་མེད། གྲུབ་མཐའ་འདི་ལ་ཕྱིས་་སུ་ནུབ་གྱི་ཚན་རིག་གི་ཤིང་རྟའི་སྲོལ་འབྱེད་ཆེན་པོ་བཞི་རུ་འབོད་པའི་ནང་གི་ཐོག་མར་་ཕོ་ལ་ཤའི་ཡེ་ཤུ་ཆོས་ཀྱི་གྲྭ་བ་ནི་ཁུ་ལེ་སུ་ཁོ་་ཕུ་ནི་ཁུ་Nicolaus Copernicus ( 1473 – 1543)ཟེར་བ་དེས་དོགས་གཞིར་བཟུང་ཏེ། ཉི་མ་ནི་སྐར་མ་ཐམས་ཅད་ཀྱི་དབུས་སམ། སའི་གོ་ལ་སོགས་སྐར་མ་ཐམས་ཅད་ཉི་མ་ལ་སྐོར་་བ་རྒྱག་བཞིན་པའི་གྲུབ་མཐའ་བཏོན། དེ་ནས་རིམ་གྱི་ཚན་རིག་དར་བའི་མགོ་བརྩམས་ཤིང་། དེ་དུས་བོད་དུ་རྒྱལ་བ་དགེ་འདུན་རྒྱ་མཚོའི་དུས་རེད། ཁོ་་ཕུ་ནི་ཁུ་ཡི་རྗེས་སུ་ཇོ་ཧེ་ནི་སུ་ཁ་ཕི་ལེ་ Johannes Kepler  ( 1571 –  1630དང་།་ཀ་ལི་ལེ་ཨོ་་Galileo Galilei ( 1564– 1642) དང་སྐུ་ཞབས་ཨ་ཟེར་གི་ཉིག་ཏོན་ Sir Isaac Newton ( 1642 – 20 March 1727]) རྣམས་ནས་རིམ་གྱིས་ཉི་མ་ནི་སྐར་ཁྱིམ་་ཡོངས་ཀྱི་དཀྱིལ་དུ་ཡོད་པའི་ལྟ་བ་འདི་དར་་ཤིང་རྒྱས་བར་བྱས་ཏེ། ཚན་རིག་གི་ལྟ་བའི་གཞུང་མགོ་ཚུགས། ་དེ་ཡང་ཐོག་མར་ཁོ་ཕུ་ནི་ཁུ་ཡིས་ཉི་མ་སྐར་ཁྱིམ་ཐམས་ཅད་ཀྱི་ལྟེ་བ་ཡིན་པའི་གྲུབ་མཐའ་བཏོན་སྐབས། ཁོས་སའི་གོ་ལ་ཉི་མར་སྐོར་བ་རྒྱག་བཞིན་པ་དང་། སའི་གོ་ལར་སྤྱི་འཁོར་དང་། རང་འཁོར་གཉིས་ཡོད་པའི་ལྟ་བ་ཤིག་བཏོན་པ་ལས་སའི་གོ་ལ་རང་ནི་རིལ་རིལ་ཡིན་པའི་ལྟ་བ་གསར་ཏུ་བཏོན་མེད་།་དེ་བཞིན་རིམ་གྱིས་ཁ་ཕི་ལེས་སའི་གོ་ལ་་ཉི་མར་ཕྱི་འཁོར་ཇི་ལྟར་བྱ་ཚུལ་གྱི་སྐོར་ཨང་རྩིས་ལམ་ནས་བཏོན་སྐབས་་དང། ཀ་ལི་ལེ་ཨོ་ཡིས་ལྟ་བ་དེ་དག་ལ་རྒྱབ་སྐྱོར་བྱས་བའི་གཞུང་ལུགས་བརྩམས་པ་དང་།་་ཉིག་ཏོན་གྱིས་འཐེན་ཤུགས་ཀྱི་ལྟ་བ་བཏོན་པ་དེ་དག་ཀྱང་་ཉི་མ་སྐར་ཁྱིམ་ཐམས་ཅད་ཀྱི་དབུས་སུ་ཡིན་པས་སྒྲུབ་བྱེད་་གཏོང་བ་ཡིན་པ་ཡེ་ཤུ་ཆོས་ཚོགས་ཀྱི་ཕུ་ཐུ་ལེབ་མིན་གྱི་སའི་གོ་ལ་དབུས་སུ་ཡོད་པའི་ལྟ་བ་དང་འགལ་བ་བྱུང་ཡོད་མོད། རྩོད་རྙོག་དེ་དག་ནི་སའི་གོ་ལ་ལམ། ཡང་ན་་ཉི་མ་སྐར་ཁྱིམ་ཐམས་ཅད་ཀྱི་ལྟེ་བ་ཡིན་པའི་རྩོད་པ་ཤིག་ལས། སའི་གོ་ལ་རིལ་རིལ་དང་ལེབ་ལེབ་ཀྱི་རྩོད་པ་མིན་།་་ཀ་ལི་ལེ་ཨོ་ལ་ཡེ་ཤུ་ཆོས་ཀྱི་ཁྲིམས་ཆད་ཕོག་པ་དང་གཞན་ཚན་རིག་པ་འགའ་ཤས་་མེ་ལ་བསྲེགས་གཏོང་དགོས་བ་ཡང་སའི་གོ་ལ་རིལ་རིལ་དང་ལེབ་ལེབ་ཀྱི་རྩོད་པ་མ་ཡིན་པར། སའི་གོ་ལ་དང་། ཉི་མ་གཉིས་ཀྱི་གང་ཤིག་སྐར་ཁྱིམ་ཡོངས་ཀྱི་དཀྱིལ་དུ་ཡོད་མེད་ཀྱི་རྩོད་པ་དེ་ཡིན། འདི་ལྟར་ཤེས་ན་་དགེ་ཆོས་ཀྱིས་སྔོན་་ཕྱི་་གླིང་ཡོ་རོབ་ཀྱི་འཇིག་རྟེན་འདི་ལེབ་ལེབ་ཡིན་ཟེར་བ་་ཤ་སྟག་དང་། རིལ་མོ་ཡིན་ཞེས་སྨྲ་མཁན་གཅིག་ཀྱང་མེད་ཟེར་བ། རིལ་རིལ་ཡིན་ཞེས་སྨྲས་ཚེ་གསོན་པོ་མེ་ལ་བསྲེགས་པ་སོགས་སྨྲས་བ། དགེ་ཆོས་་རང་གིས་ཡོ་རོབ་ཀྱི་ཚན་རིག་གི་ལོ་རྒྱུས་མ་ཤེས་པར་།་བོད་མི་རྣམས་ལ་མགོ་སྐོར་བའི་སྐད་ཆ་ཡིན་པ་ལས། ཚན་རིག་དང་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཁུངས་ལུང་ཅི་ཡང་མེད་།                                               

ཡང་དགེ་ཆོས་ཀྱིས་”འོན་ཀྱང་རང་རེ་བོད་དུ་ནི་ད་དུང་ཡང་མིན་པའི་ཕྱོགས་ལ་ཨུ་ཚུགས་བྱེད།ཁ་ཤས་ཕྱི་གླིང་པ་གྲུ་བཏང་ནས་རྒྱ་མཚོའི་ནང་དུ་མགོ་འཁོར་པ་ཡིན་སོགས་བྱིས་པ་སེམས་མེད་ཀྱི་གཏམ་སྨྲ།བློ་ལྔན་དགའ་རེས་ཁོང་དུ་ཆུད་ཀྱང་གཞན་གྱིས་ཁ་ཟེར་བ་ལ་འཇིག་ནས་ཁ་ནས་བཤད་མི་ནུས་པར་སྡོད་པ་ཡང་མཐོང༌། ཡོ་རོབ་ཀྱི་མཁས་པ་རྒྱུ་མཚན་མངོན་སུམ་མ་མཐོང་པར་གང་ལ་ཡང་ཡིད་མི་ཆེས་པའི་མགོ་ཁྲེགས་མཐར་ཐུག་དེ་དག་གིས་ཀྱང་མིན་པའི་ཕྱོགས་ལ་སྡོད་མ་ནུས་པར་ཁས་བླངས་ཚར་ན།རང་རེའི་ཨུ་ཚུགས་འདིས་མཁའ་མི་འཁྱོལ་བ་སྨྲ་མ་དགོས།སངས་རྒྱས་ཀྱིས་ལེབ་ལེབ་དུ་གསུངས་པའི་ཕྱིར་བྱ་བ་འདིས་ནི་གཞན་སྡེ་ལུང་ཁས་མི་ལེན་པ་ལ་གནོད་པ་ཁབ་རྩེ་རྩམ་ཡང་མི་འཁྱོལ་བར་མ་ཟད། རང་སྡེ་ལུང་ཁས་ལེན་པ་ལ་ཡང༌། སངས་རྒྱས་ཀྱི་མདོ་ཕལ་ཆེར་སེམས་ཅན་གྱི་བསམ་པ་དང་མཐུན་པར་གསུངས་པས།འདི་ཡང་དྲང་དོན་དང་ངེས་དོན་གང་ཡིན་མི་ཤེས།སྟོང་ཉིད་དང་ཐར་པའི་ལམ་རིམ་ལྟ་བུའི་དོན་ཆེན་པོ་དག་ཀྱང་སེམས་ཅན་གྱི་བསམ་པ་བཞིན་དྲང་དོན་གྱི་སྒོ་སྣ་ཚོགས་སུ་གསུངས་ན་ཡང་སྣོད་བཅུད་ཀྱི་རྣམ་བཞག་འདི་འདྲ་ལ་སྨྲས་ཅི་དགོས།སངས་རྒྱས་ཞལ་བཞུགས་དུས་དགེ་སློབ་རྣམས་ཀྱི་ཟས་ཟ་སྟངས་ཡུལ་དུས་དང་མི་མཐུན་པ་ཁྱིམ་པ་རྣམས་ཀྱི་སེམས་ལ་མི་འགྲོ་བ་ཕྲན་བུ་རེ་བྱུང་བ་ལ་ཡང༌། དེ་འདྲ་མི་རུང་ཞེས་ཁྲིམས་བཅའ་བར་མཛད་ན།དེ་དུས་འཇིག་རྟེན་ཐམས་ཅད་ལས་ལེབ་ལེབ་ཡིན་ཞེས་རླུང་ལྟར་གྲགས་པས།སངས་རྒྱས་ཀྱིས་རིལ་རིལ་ཞེས་གསུང་ཀྱང་སུའི་རྣ་བར་འགྲོ།ནན་གྱིས་གསུང་ཀྱང་ངོན་ཅི་ཡང་མོད་རྫུ་འཕྲུལ་ཀྱིས་དངོས་སུ་བསྟན་ན་ཡང༌། དེང་སང་སྐྱེས་བོ་ཚོས་ཡང་ཁྲག་ཁྲིག་གིས་མངོན་གསུམ་དུ་གྱུར་བའི་སྐབས་སུ་ཡང༌། ད་དུང་རང་རེས་ཁོང་ཚོ་མགོ་འཁོར་བ་ཡིན་ཞེས་སྨྲ་བ་ལྟར། གོ་ཏ་མའི་མིག་འཕྲུལ་ཡིན་བྱ་བ་ལས་ཡིད་ཆེས་བ་མི་འོང་ངེས། དེ་ན་རང་རེ་ཀུན་གྱིས་ཡི་གེ་ལས་མཐོང་པའི་འཇིག་རྟེན་དེ་ལས་མིག་གིས་མཐོང་པའི་འཇིག་རྟེན་འདི་ལ་ཡིད་ཆེས་ན་ལེགས་སོ།།”                    

ཞེས་་ཀ་ཐོག་སི་ཏུ་ཆོས་ཀྱི་རྒྱ་མཚོའི་གནས་ཡིག་དཔྱིད་ཀྱི་ཉི་མ་འཕུད་བྱེད་ལ་དགག་པ་གཏོང་ཁུལ་གྱི་འདི་ལྟར་བཤད་འདུག་མོད། དོན་གྱིས་དགེ་ཆོས་ཁོ་རང་གིས་བོད་དུ་སའི་གོ་ལ་་རིལ་རིལ་ཡིན་པར་འདོད་པའི་ལྟ་བ་འདི་སྔོན་ནས་དར་ཡོད་པ་དེའི་སྐོར་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཏིལ་འབྲུ་ཙམ་ཡང་མ་མཐོང་། རང་ལ་་སྤོབས་པ་ཆེ་མདོག་དང་། བོད་ལ་་ཤ་ཚ་ཁུལ་གྱིས་་གྲོས་འདེབས་ཁུལ་དང་། མ་བརྟག་ཅོལ་ཆུང་གི་གཏམ་དག་ལས། ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཁུངས་ལུང་ཡོད་པ་དང་ཚན་རིག་གི་སྟེང་ནས་ར་སྤྲོད་ཐུབ་པ་ཤིག་རྩ་བ་ཉིད་ནས་མིན། གལ་སྲིད་ཁོ་རང་གི་རྒྱ་རྩིས་ལ་་སློབ་གཉེར་ཅུང་ཙམ་བྱས་ཡོད་པ་དང་། བོད་དང་ཡོ་རོབ་གཉིས་ཀྱི་འབྲེལ་བའི་་སྐོར་ལ་ཞིབ་དཔྱད་ཉུང་ཙམ་རེ་བྱས་ཡོད་ན། སྐད་ཆ་འདི་འདྲ་ཤིག་བཤད་མི་ཕོད། ཅི་ཕྱིར་ཞེ་ན། མདོ་སྨད་ཁུལ་དུ་དར་བའི་རྒྱ་རྩིས་འདིའི་ནང་དུ་སའི་གོ་ལ་རིལ་རིལ་ཡིན་པ་གཞིར་བཞག་གི་སྟེང་ནས། དེའི་ཏུའུ་ཚད་དང་། སེར་ལམ། དམར་ལམ། དེ་བཞིན་དཀྱིལ་ཞག་བརྩི་ཚུལ་བཅས་གསལ་བོ་་གསུང་ཡོད་པ་མ་ཟད། ཀུན་མཁྱེན་འཇམ་དབྱངས་བཞད་པ་སྐུ་ཕྲེང་བཞི་བའི་སྐབས་སུ་བླ་བྲང་གི་ཀྱེ་རྡོར་གྲ་ཚང་གི་མདུན་དུ་་རྒྱ་རྩིས་ཀྱི་རི་མོ་ལམ་ནས་བྲིས་བའི་སའི་གོ་ལའི་ཁ་བྱང་ཆེན་པོ་ཞིག་བཞེངས་ཡོད་པ་དེ་རྗེས་སུ་མེ་རུ་འཚིགས་ནས་མ་ལུས་མོད། དགེ་ཆོས་བླ་བྲང་དུ་ཡོད་དུས་།་གོ་ལའི་རི་མོ་རྣམ་བཞག་དེ་དེ་རུ་ཡོད་པར་བཤད། ཡ་མཚར་བ་ཞིག་ལ་དགེ་ཆོས་ཀྱི་འདིའི་སྐོར་ལ་སྒྲོས་གླེང་ཙམ་ཡང་བྱས་མི་འདུག མདོ་སྨད་ཁུལ་དུ་དར་པའི་རྒྱ་རྩིས་འདི་ནི་རྒྱལ་དབང་བཞི་བ་དང་ལྔ་བའི་སྐབས་སུ་ཡོ་རོབ་གྱིས་ཡེ་ཤུའི་ཆོས་སྤེལ་བ་འགའ་ཤས་མིང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་རྒྱལ་བོ་ཐ་མ་ཁྲུང་ཀྲུན་ཟེར་བའི་སྐབས་སུ་རྒྱ་ནག་ཏུ་སླེབས་ཏེ། རྒྱ་ནག་གི་མཁས་དབང་གྲགས་ཅན་ཞིས་ཀོང་ཆིས་ཀྱིས་རོགས་རམ་འོག་ཁྲུན་ཀྲོང་རྩིས་གསར་ཞེས་བའི་གཞུང་མང་པོ་བྲིས་ནས་གོང་མར་ཕུལ་ཡང་། རྒྱལ་རབས་མཇུག་རྫོགས་ཏེ། ལག་བསྟར་བྱ་མ་ཐུབ་པ་་རེད་། དེའི་རྗེས་མན་ཛུའི་རྒྱལ་རབས་སྐབས་སུ་བཙན་པོ་ཚང་གི་ཀིརྨ་ནི་འམ་ཛར་མྨ་ཎི་ཡ་ཟེར་བ་དེང་དུས་ཡོངས་གྲགས་སུ་འཇར་མན་ཟེར་བའི་ཡུལ་ནས་ཡོང་བའི་མཁས་བ་འཇར་མན་གྱི་མིང་ལ་ཇོན་ཨ་དམ་ཤིལ་ལམ་རྒྱ་ནག་གི་སྐད་དུ་་མིང་དུ་ཐང་རོ་དབང་་(Johann Adam Schall von Bell  汤若望) (1591-1666)ཟེར་བ་དེས་དེའི་གོང་གི་རྩིས་དཔེ་དེ་དག་ཡང་བསྐྱར་བསྡུས་ཏེ། མིང་ལ་ནུབ་ཀྱི་རྩིས་གསར་ཅེས་བཏགས་ནས་ ༡༦༤༥་ལོར་མན་ཇིའི་གོང་མར་ཕུལ་བ་དང་། ལྔ་བ་ཆེན་པོ་རྒྱ་ནག་ཏུ་ཕེབས་དུས་། མི་འདིའི་་མིང་དངོས་སུ་དྲངས་ཏེ། རྩིས་བ་་ཞེས་གསུང་འདུག༼དེ་ཉིན་ཁ་འཚུབ་ཆེ་བ་ཞིག་བྱུང་རྒྱ་གར་གྱི་མུ་སྟེགས་པའི་རྩིས་བ་ཐང་ཤི་དབང་གིས་ཇི་ལྟར་འོང་བར་ལུང་བསྟན་པ་ལྟར་བྱུང་ཞེས་དབང་ཡ་མཚན་དུ་བཟུང་ཏེ་བསྔགས་བརྗོད་བྱེད་སྐབས་ཞེས་་ཐང་ཤི་དབང་ཟེར་ཡིག་ནོར་ཡིན་ཏེ། དོན་གྱི་ཐང་རོ་དབང་ཟེར་བཞིན་ཡོད།༽ ཕྱིས་སུ་རྒྱ་ནག་རྩིས་རྣམས་ཡོ་རོབ་ཀྱི་རྩིས་སྟེང་ནས་སྤེལ་མགོ་བརྩམས། ཡིད་སྐྱོ་བ་ཞིག་དེང་དུས་རྒྱ་རྩིས་ཀྱི་སྐོར་ལ་ཞིབ་དཔྱད་བྱ་བཞིན་པ་ཉུང་ཤིང་། ཡོད་པ་རྣམས་ཀྱིས་ཀྱང་།་རྒྱ་རྩིས་ཀྱི་ཁུངས་ནི་ནུབ་ཕྱོགས་ནས་དར་བ་དང་། ཁྱད་པར་ཐ་ཁོ་པུ་ར་ཧེ་ཡི་ (Tycho Brahe 1546 – 1601) ལྟ་གྲུབ་དང་། རི་མོ་ཡིན་པ་ཧ་མ་གོ་བར། ཅི་མི་སྙམ་པར་རྒྱ་ནག་རང་དུ་ཡོད་པའི་རྩིས་ཤིག་ཡིན་ཞག་གིས་བཤད་་བཞིན་པ་འདི་བཞིན་རེད། ཕྱི་ལོར་༡༧༡༥་གོང་མ་བདེ་སྐྱིད་རྒྱལ་བོས་་བོད་ཀྱི་མཁས་བ་ཆེན་པོ་རབ་འབྱམས་ངག་དབང་ཚུལ་ཁྲིམས་བཟང་བོ་སོགས་ལ་བཀའ་བབས་ཏེ། ནུབ་གྱི་རྩིས་གསར་དེ་བོད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར། དེ་ནི་ཏ་ལྟ་ཡང་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད་པའི་རྒྱ་རྩིས་ཆེན་པོ་ཞེས་འབོད་པའི་སྐད་གྲགས་ཅན་གྱི་གླེགས་བམ་དེ་རེད། ༼ཕྱི་ལོ་༢༠༠༨་ལོར་བོད་ཀྱི་རྩིས་བ་རྣམ་དཔྱོད་ཅན།་་དགེ་བསྙེན་ཚུལ་ལྡན་ཤིག་གིས་ཕྲན་ལ་རྒྱ་རྩིས་ཆེན་མོའི་གླེགས་བམ་ཤིག་བསྩལ་བྱུང་བ་དེ་ལ་ནམ་ཡང་དགའ་བ་སྒོམ་གྱིན་ཡོད༽་རྒྱ་རྩིས་ཆེན་མོའི་འདིའི་ནང་དུ་ནུབ་ཀྱི་རྩིས་དང་། ཚན་རིག་གི་ལྟ་གྲུབ་མང་པོ་ཤིག་ཡོད་པ་དང་། བོད་ཡིག་ཏུ་་ཡོ་རོབ་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་བསྒྱུར་བ་ཐོག་མ་དེ་ཡིན་པར་བསམ་པས། འདིའི་སྐོར་ད་དུང་མི་འཐུད་ཞིབ་མཇུག་བྱ་མུས་དང་། འདིའི་སྐོར་གྱི་ཆེད་རྩོམ་ཤིག་ཀྱང་བྲིས་ཏེ།་མགྱོགས་པོ་བཏོན་རྩིས་ཡོད།                        

དེའི་རྗེས་མ་ཡང་བཟོད་པའམ་་སེར་ཆེན་ཞབས་དྲུང་གང་རུང་ཤིག་གིས་རྒྱ་རྩིས་ཀྱི་སྙིང་བོ་ཐམས་ཅད་བསྡུས་ནས། དཔེ་མིང་ལ་་རྒྱ་རྩིས་ལས། རྒྱལ་ཁབ་ཆེན་པོ་པེའི་ཅིང་གནས་པའི་ཡུལ་གྲུ་གཙོ་བོར་བྱས་ཏེ་ཉི་ཟླ་གཟའ་འཛིན་བརྟགས་ཚུལ་་ཟེར་བ་ཤིག་བརྩམས་ནས། སོག་ཡུལ་དང་།་མདོ་སྨད་ཡུལ་དུ་དར་བར་བྱས་པ་དང་། དེའི་རྩིས་མགོ་༡༧༤༤་ལོ་ལ་བྱས། བསྟན་བཅོས་དེས་ཀྱང་སའི་གོ་ནི་རིལ་རིལ་ཡིན་པའི་སྟེང་ནས་ཉི་འཛིན་དང་ཟླ་འཛིན་སྒྲུབ་བཞིན་ཡོད་པ་ལས་།་སའི་གོ་ལ་ལེབ་ལེབ་ཡིན་པའི་སྐད་ཆ་གཅིག་ཀྱང་མེད། དེའི་གོ་དོན་ཐད་ལ་ཨ་ཀྱ་བློ་བཟང་བསྟན་པའི་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་ (1708-1767) སའི་གོ་ལ་རིལ་རིལ་ཡིན་པའི་གསལ་བོ་གསུང་ཡོད། ཁོང་གིས་”འཇིག་རྟེན་ཆགས་པའི་ས་འདི་ཟླུམ་པོ་ལ་ཉི་ཟླ་བཟའ་སྐར་ཕལ་ཆེ་བ་ཤིག་སྟེང་འོག་ཏུ་འཁོར་ཞིང་། འགྲོ་བས་བགྲོད་ཚུལ་གྱི་དབང་གིས་ཉི་མ་ཟླ་བས་སྒྲིབ་པ་དང།ཟླ་བ་ས་གཞི་ཉི་མ་རྣམས་ཐད་ཀར་དྲང་བོ་བབས་ན་ས་གཞི་གྲིབ་མ་ཕོག་པའི་དབང་གིས་ཟླ་འཛིན་བྱུང་”ཞེས་གསལ་བོ་གསུང་ཡོད། གསུང་འདི་ནི་དགེ་ཆོས་ཀྱིས་སའི་གོ་ལ་རིལ་རིལ་ཡིན་པར་བཤད་པའི་རྩོམ་ཐུང་དེ་མ་བརྩམས་པའི་ལོ་ཉིས་བརྒྱ་ཙམ་གྱི་གོང་རེད། རྗེས་སུ་ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་རིན་པོ་ཆེས་ཨ་ཀྱ་བློ་བསྟན་གྱི་ལྟ་བ་འདི་ལན་གཅིག་མ་ཡིན་པར་ཡང་དང་བསྐྱར་ཏེ་དྲངས་ཏེ་བོད་ཀྱི་གཅམ་བུ་རྣམས་ལ་གསུང་ཡོད་མོད་།་ཁོ་ཚོས་དགེ་ཆོས་ཀྱི་སའི་གོ་ལ་རིལ་རིལ་དང་ལེབ་ལེབ་ཀྱི་རྩོམ་ཐུང་དང་དོན་རྒྱལ་སད་ཀྱི་བཅོམ་པའི་མེ་ཏོག་སོགས་ལ་མགོ་འཁོར་ཏེ་། ལུང་དང་རིགས་པའི་ཁྱབ་པའི་གསུང་མན་ངག་ཅན་འདི་དག་ལ་སྒྲོས་གླེང་ཙམ་ཡང་བྱུང་མེད་པ་འདི་ནི་ཡིད་སྐྱོ་བའི་གནས་ཚུལ་དེ་བྱུང་བ་རེད། དེབཞིན་ཉེ་དུས་ཀྱི་བླ་བྲང་གི་དུས་མཁོར་བ་སྨད་སོག་བཛྲ་་གྱིས། ༼གསུང་རྩོམ་པོད་གསུམ་པ་།་༩༦་ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་༽་འཇིག་རྟེན་ས་གཞི་ཟླུམ་པོ་འདིའི། སྟེང་ཐད་ཉི་ཟླ་གཟའ་སྐར་རྣམས། བརྩེགས་ཚུལ་འཁོར་བའི་འགྲོས་དབང་གིས། ཟླ་བས་ཉི་མ་སྒྲིབ་པར་འདོད། ཟླ་བ་ས་གཞི་ཉི་མ་རྣམས། ཐད་དྲངས་བབས་ཚེ་ས་གཞི་ཡིས། གྲིབ་མ་དཀྱིལ་འཁོར་ལ་ཕོག་པར། ཟླ་འཛིན་སྣང་བ་བྱུང་བར་གླེང་། “་ཞེས་གསལ་བོ་གསུང་ཡོད་པ་ལྟར་།་རྒྱ་རྩིས་ཀྱི་ལུགས་ལ་སའི་གོ་ལ་ནི་ཟླུམ་པོའམ་རིལ་རིལ་ཡིན་པ་ལས་།་ལེབ་ལེབ་ཡིན་པའི་སྐད་ཆ་གཅིག་ཀྱང་མེད་པ་་ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་རིན་པོ་ཆེའི་རྒྱ་རྩིས་ཀྱི་གོ་དོན་དང་། དེ་མིན་གཞན་གྱི་རྒྱ་རྩིས་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་མང་པོ་བརྩམས་ཡོད་པ་དེ་དག་གི་ནང་དུ་གསལ་བོ་གསུང་ཡོད་པ་རེད།                                                                       

དེའི་མི་ཚད་ད་དུང་སྔོན་གྱི་དུས་ནས་བོད་ཀྱི་མཁས་བ་མང་པོས་སའི་གོ་ལ་ནི་རིལ་རིལ་ཡིན་པར་རྟོགས་ཡོད་པ་མ་ཟད་། འདོད་ཚུལ་འདི་དུས་འཁོར་དང་། མཛོད་ལུགས་ཀྱི་འཇིག་རྟེན་ཆགས་ཚུལ་དང་ཡང་མི་མཐུན་པ་ཡང་ཧ་གོ་ཡོད། དཔེར་ན་བཙན་པོ་ནོ་མོན་ཧན་གྱིས་དེའི་སྐོར་པན་ཆེན་བདུན་པ་དཔལ་ལྡན་བསྟན་པའི་་ཉི་མ་མཆོག་ལ་དོགས་གཞིའི་ཡི་གེ་བསྐུར་དུས། པན་ཆེན་་དཔལ་ལྡན་བསྟན་པའི་ཉི་མས། “ཕེ་རེཾ་ཀི་པ་(ཡོ་རོབ་པ)ལ་སོགས་པ་རྣམས་ཀྱིས་རང་རང་གིས་ལུགས་སྲོལ་རྩོད་མེད་དུ་བཟུང་སྟེ་གོ་ལའི་རྣམ་བཞག་བཀོད་པ་ལ་ཁོ་པ་རང་ལུགས་སོར་བཞག་གི་ལོ་ཟླ་ཞག་འཕྱུག་མེད་འཛིན་ཐུབ་པ་འདུག་པས་འདི་ཡང་གོལ་སར་མ་བཟུང་པར་སྒྲོ་འདོགས་གཅོད་པའི་གནས་སུ་ཁྱེར་དགོས་བ་ལགས་”ཞེས་གསལ་བོ་གསུང་ཡོད་པ་འདི་རེད། ་དགེ་ཆོས་ཀྱིས་རྒྱ་རྩིས་དང་།་བཙན་པོ་ནོ་མོན་ཧན། དཔལ་ལྡན་བསྟན་པའི་ཉི་མ་སོགས་ཀྱི་ཐད་ལ་སྒྲོས་གླེང་དང་རྟོག་དཔྱོད་ཙམ་ཡང་མེད་པར། རང་གིས་གཞན་གྱི་མ་གོ་བ་་ཤིག་གོ་ཁུལ་དང་། ཤ་ཚ་མདོག་གི་སྐད་ཆ་འདི་འདྲ་བཤད་པ་དང་། ཐ་མ་དཔར་ཏུ་བཀོད་ནས་ཕྱོགས་མཐར་བཀྲམས་པ་འདི་དག་གིས་དགེ་ཆོས་ནི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ལ་འདྲིས་ཆ་ཆུང་པའི་མཚོན་རྟགས་དང།་དགེ་ཆོས་ལ་དོན་མེད་ཀྱི་འུད་བསྟོད་བྱས་བ་དག་ཡང་དོན་གྱིས་སྤྲེའི་གར་འཁྲབ་འགའ་ཡིན་པ་ཞོར་གྱི་་ཤེས་པར་བྱའོ།                                                             

སྐབས་འདིར་ང་ཚོས་ངེས་པར་ཏུ་ཉེ་དུས་ཀྱི་མཁས་བ་ཆེན་པོ་ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་རིན་པོ་ཆེ།་ཨ་ཁུ་བསམ་གྲུབ་ཚང་། ཨ་ཁུ་བཛྲ་ཚང་། རྒྱ་མི་བ་བསོད་ནམས་རྒྱ་མཚོ་སོགས་ལ་བཀའ་དྲིན་ཆེ་ཞུ་དགོས་ཡོད།་ཅི་ཕྱིར་ཞེ་ན། ཁོ་ཚོ་ལ་བརྟེན་ནས་དུས་ཀྱི་མཐར་ཡང་་རྩིས་རྒྱུན་འདི་རྒྱུན་མ་ཆད་པར་མི་མཐུད་དུ་གནས་ཐུབ་པར་བྱུང་བ་རེད། སྔོན་གྱི་བོད་ཀྱི་མཁས་བ་དག་གི་ལྟ་བ་འདི་འདྲ་བ་།་རྩིས་ཐབས་འདི་ལྟ་བུ་བོད་དུ་དྲངས་་བ་ལ་་དོན་མེད་ཀྱི་དགེ་ཆོས་ཀྱི་་རྗེས་སུ་རྒྱུགས་མཁན་དག་གིས་བློ་ངོར་མི་འབབ་ལ། དོན་རྒྱལ་གྱི་རྗེས་སུ་འབྲངས་བ་དག་གིས་རྩིས་གཞུང་འདི་ལྟ་བ་རྙིང་བ་རེད་ཅེས་དཔྱད་པ་སོགས་ཅི་ཡང་མེད་པར་གད་སྙིགས་ནང་དུའང་གཡུགས་སྲིད་མོད། བློ་གཟུ་བོ་རྣམས་ལ་བསྟན་བཅོས་འདི་དག་གིས་་བོད་ཀྱི་སྔོན་གྱི་མཁས་བ་དག་ནི་ཕྱི་ནང་རིགས་པའི་ལྟ་བ་ཀུན་ལ་འདྲིས་ཆེ། བློ་གཟུ་བོ་ཡིན་པ། གང་ལ་བདེན་པ་དང་། རིགས་པ་ལྡན་ན་ཕྱི་ནང་གི་ཕྱོགས་ཞེན་མེད་པར་ཚུལ་བཞིན་དུ་དྲངས་བ་དེ་མཚོན་བཞིན་ཡོད།                              
མཐར་དགེ་ཆོས་ནས་བཟུང་ཏེ་།་བོད་དུ་ལྟ་བ་ཡ་མཚར་བ་ཤིག་དར་བའི་མགོ་ཚུགས་པ་རེད། ལྟ་བའི་དེའི་གནད་ནི་རྡོག་རྡོག་པོ་བཤད་ན་འདི་རེད།་དུས་ལ་གསར་རྙིང་གཉིས་སུ་དབྱེ།་རིགས་པའི་གཞུང་ལུགས་ལ་ཡང་སྲོལ་རྒྱུན་དང་། དེང་རབས་ཅན་ཞེས་གཉིས་སུ་ཕྱེས།་་སྔོན་གྱི་དུས་རབས་ནི་། ཀླ་ཀློ་དང་།་མུན་ནག་།་བདུག་རྩུབ་ཡིན་པ་སོགས་དང་།་དེང་གི་དུས་ནི་ཚན་རིག་ཡོད་པ།དམངས་གཙོ་ཡིན་པ། གསར་གཏོད་ཡོད་པ་སོགས་བཤད་བཞིན་ཡོད་པ་དེ་རེད། སྤྱིར་བཏང་་དེང་རབས་ཅན་ཟེར་བ་འདི་གླེང་དུས་འདི་མི་རྣམས་ཀྱི་སྣང་ངོར་ཅི་མི་སྙམ་པར་སྔོན་སྲོལ་གཏོར་ནས་གསར་བ་ཤིག་བཤད་དགོས་བ་དང་།་བྱས་དགོས་བར་འཆར་བཞིན་ཡོད་མོད། ལྟ་བ་འདི་ལ་་དེང་དུས་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་མཁས་བ་མང་པོས་་དགག་བཞག་བྱས་ཏེ་ད་ལྟ་དེང་རབས་ཅན་རྗེས་མ་ཞེས་བའི་གྲུབ་མཐའ་་དར་བཞིན་ཡོད་པ་དང་། མཁས་བ་ཁ་ཅིག་གིས་དུས་གསར་རྙིང་དང་། སྲོལ་རྒྱུན་དང་དེང་རབས་ཀྱི་ཁྱད་པར་འདི་ནུབ་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དང་སྤྱར་ན་ཆོག་པ་ལས་ས་ཕྱོགས་གང་དུ་སྤྱོར་མི་ཆོག་པའི་ལྟ་བ་ཡང་འཛིན་བཞིན་ཡོད་མོད། བོད་ཀྱི་གཅམ་བུ་དག་གིས་་དགེ་ཆོས་དང་དོན་རྒྱལ་སོགས་དཔུང་དུ་བཞག་ནས་གསར་བ་དང་རྙིང་བ། སྲོལ་རྒྱུན་དང་་དེང་རབས་ཀྱི་ཁྱད་པར་་ཕྱེས་ཅི་ཐུབ་ཀྱིས་སྔོན་གྱི་མཁས་བ་རྣམས་ལ་འཕྱ་སྨོད་དང་། བརྙས་བཅོས། དོན་མེད་ཀྱི་དགག་པ་གཏོང་བཞིན་པ་དེ་ནི་དམར་པོ་ལྟ་བ་རང་དུ་ངེས། ད་ནི་གསར་རྙིང་གི་རྩོད་པ་མཚམས་ཞོག སྲོལ་རྒྱུན་དང་དེང་རབས་ཞེས་ཡིན་མདོག་མདོག་གི་སྐད་ཆ་ཆེན་པོ་ཡང་མ་བཤད། གང་ལ་རིགས་པ་དང་། བདེན་པ་ཡོད་ན་གཙུག་ཏུ་བཀུར་ཏེ། སྔོན་གྱི་དུས་ལྟར་མི་སྡེ་ཡ་རབས་ཡག་པོ་ཤིག་འཛུགས་སྐྲུན་བྱེད་པར་བྱ་ཞེས་ཞུ་འདོད་པ་དེ་ཡིན།