ཨེན་སྒྲེའུ་ཕྷི་སི་ཆར་(Andrew Fischer)གྱིས་བརྩམས།
བློ་བཟང་ཡེ་ཤེས་ཀྱིས་བསྒྱུར།
བོད་དང་ཤིན་ཅང་གཉིས་ཀྱི་བར་གནས་སྟངས་འདྲ་བའི་ཆ་མང་པོ་ཡོད་ཅིང་མི་འདྲ་བའི་ཆ་ཞིག་ཡོད་པ་ནི་བོད་རིགས་དང་ཡུ་གུར་མི་རིགས་གཉིས་ཀྱི་ཆོས་ལུགས་ཐ་དད་ཡིན་པ་དེ་རེད། མི་རིགས་འདི་གཉིས་ཀྱི་འདྲ་བའི་ཆ་འགའ་ནི་དཔལ་འབྱོར་གྱི་ཡར་རྒྱས་ཆག་ཡང་དང་རོགས་དངུལ་ལ་ཤུགས་ཆེན་བརྟེན་ཞིང་། དབྱེ་འབྱེད་དང་བཙན་གནོན་གྱི་ཆབ་སྲིད་སྒྲོམ་གཞིའི་འོག་རྒྱ་ནག་ཧན་མི་རིགས་འབོར་ཆེན་ནང་འཛུལ་གྱི་དཀའ་རྙོག་ལ་གདོང་ལེན་བྱེད་བཞིན་པ་དེ་རེད། ཡིན་ན་ཡང་། འདས་པའི་ལོ་ཉི་ཤུ་ལྷག་གི་རིང་སྤྱི་ཚོགས་དང་དཔལ་འབྱོར་གྱི་རྨང་གཞིའི་འགྱུར་ལྡོག་འགར་བརྟག་དཔྱད་ཞིབ་ཚགས་བྱས་སྐབས། རྒྱ་ནག་གི་ནུབ་ཁུལ་ཡར་རྒྱས་ཟེར་བའི་ལས་གཞི་དེ་དག་ནས་ས་ཁུལ་འདི་གཉིས་ལ་མི་འདྲ་བའི་ཆ་མང་དག་ཅིག་བྱུང་བཞིན་པ་ཕྱིར་མངོན་གསལ་ཆགས་ཡོད། ས་གནས་འདི་གཉིས་ནང་གཞི་རྩའི་འགྱུར་ལྡོག་དེ་དག་གིས་རྐྱེན་པས་ཆབ་སྲིད་དང་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་གནད་དོན་ཏེ་ངོ་རྒོལ་དང་ཡར་ལངས་སོགས་ཀྱི་བྱུང་རྐྱེན་གཏེ་བ་དེ་ཆགས་ཡོད་ཅེས་བརྗོད་མི་ཐུབ་ཀྱང་། ཉེ་ཆར་རང་ཉིད་ཀྱི་དེབ་ནང་འགྲེལ་བརྗོད་གཏིང་ཟབ་བྱས་པ་བཞིན། གཞི་རྩའི་འགྱུར་ལྡོག་དེ་ཚོ་ནས་ང་ཚོས་སྤྱི་ཚོགས་དང་དཔལ་འབྱོར་གྱི་འགྱུར་བ་དེ་དག་རྐྱེན་པས་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་འདི་གཉིས་ཀྱི་མི་དམངས་ཁྲོད་དབྱེ་འབྱེད་དང་གྱོང་གུན་གྱི་ཚོར་བ་ཤུགས་ཆེན་སླེབ་བཞིན་ཡོད་པ་ཤེས་རྟོགས་ཐུབ་པ་དང་། དེ་ལྟར་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཀྱི་མི་མང་ཚོས་གཞུང་ལ་མི་དགའ་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན་གལ་ཆེན་འགའ་མཐོང་ཐུབ་པའི་དགེ་མཚན་ལྡན་ཡོད།
མི་མང་གི་འཚོ་བ་དང་འཚོ་རྟེན་ལ་ཐད་ཀར་འབྲེལ་བ་དམ་ཟབ་ལྡན་པའི་གཞི་རྩའི་དགོས་དམིགས་ནི་མི་མང་གི་ལས་ཞུགས་ཀྱི་གནས་བབ་ཆགས་ཡོད་པ་རེད། ཅུང་ཞིབ་ཚགས་སྒོ་ནས་བརྗོད་ན་འདིར་དོ་སྣང་སྤྲོད་ཡུལ་གཙོ་བོ་དེ་ཡང་ངལ་རྩོལ་གྱི་འཕོ་འགྱུར་ཡིན་པ་དང་། ངལ་རྩོལ་འཕོ་འགྱུར་ཞེས་པ་ནི་ཞིང་ལས་ཐོག་ཆ་སྙོམས་ལས་ཞུགས་མི་འབོར་དེ་དག་ལས་གནས་སྡེ་ཚན་གཞན་པ་སྟེ། བཟོ་སྐྲུན་དང་འཛུགས་སྐྲུན་ནམ་ཞབས་ཞུ་སོགས་ལས་ཁོངས་གཞན་དག་དང་བརྗེ་སྤོ་བྱས་ཙང་བྱུང་བ་རེད། འཕོ་འགྱུར་དེ་འདྲའི་ཁྲོད་རྒྱུན་དུ་གྲོང་ཁྱེར་ཅན་དུ་ཁ་ཕྱོགས་པ་ཡོང་སྲིད་དེ་མི་རྣམས་ཞིང་ལས་ནས་ཁ་བཀྱེད་སྐབས་སུ་རང་བཞིན་གྱིས་གྲོང་གསེབ་ས་ཁུལ་ནས་གཏན་དུ་གནས་སྤོ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པ་རེད། དམིགས་བསལ་ས་ཁུག་དང་མི་འབོར་ཁ་ཐོར་ཡོད་སའི་གྲོང་གསེབ་ས་ཁུལ་ཁག་ལ་དཔལ་འབྱོར་གྱི་གོ་སྐབས་དབེན་པས་མང་བ་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད་པ་རེད།
རྨང་གཞིའི་འབྲེལ་བ་གྲུབ་སྟངས་ཀྱི་ལྟ་ཚུལ་འདི་ནི་སྡོམ་རྩིས་ཀྱི་དན་གྲངས་(Statistical data)ལ་གཞི་བཞག་ཐོག་ནས་སྤྱི་ཚོགས་དང་དཔལ་འབྱོར་གྱི་གནས་སྟངས་ཁྱོན་ཡོངས་ནས་མཚོན་ཐབས་བྱས་ཡོད་དེ། གཞན་ཡིན་ན་ས་གནས་གཅིག་གམ་རྒྱ་ཆུང་བའི་ཉམས་ཞིབ་ཀྱིས་ཐོག་ནས་དེ་ལྟར་ཁ་གསལ་པོ་བཟོ་ཐུབ་ཀྱི་མེད་པ་རེད།༼ང་ཚོས་གྲོང་ཁྱེར་གསར་སྐྲུན་གྱི་ལས་གཞི་དག་ས་གནས་རང་ནས་ཉམས་ཞིབ་བྱས་ནས་ཤེས་ཐུབ་ཀྱང་མི་འབོར་ཞིབ་བཤེར་གྱི་སྙན་ཐོ་མེད་པར་ང་ཚོས་དེ་གྲོང་ཁྱེར་ཅན་དུ་འགྱུར་བའི་ལས་གཞི་ངེས་ཅན་ཞིག་ཡིན་པར་ཁ་ཚོན་གཅོད་མི་ཐུབ་པ་བཞིན་རེད།༽ དེ་བཞིན། ལས་ཞུགས་ཀྱི་གནས་བབ་ལ་རྨང་གཞིའི་དཔྱད་ཞིབ་འདི་ཁོ་ནས་དབྱེ་འབྱེད་ཀྱི་གནད་དོན་རྣམས་གསལ་འདོན་མི་ཐུབ་ཀྱང་། ཐབས་ལམ་འདིས་ས་གནས་ཀྱི་ཉམས་ཞིབ་པ་ཚོ་ལ་གཞོགས་འདེགས་ཀྱིས་དབྱེ་འབྱེད་ཀྱི་གནས་ཚུལ་གང་དུ་ལྷག་སྲིད་མིན་སོགས་ལམ་སྟོན་བྱ་ཐུབ་པའི་ཕན་ཡོན་ལྡན་པ་དང་། འདི་ནི་གཅིག་ལ་གཅིག་བརྟེན་གྱི་ཉམས་ཞིབ་བྱེད་སྟངས་ཚད་ལྡན་ཞིག་ཏུ་རློམ།
དཔྱད་གཞིའི་དགོས་མཁོ་བསྐོང་སླད་དུ་བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་དང་ཤིན་ཅང་ཡུ་གུར་མི་རིགས་རང་སྐྱོང་ཁུལ་དང་དེ་བཞིན་རྒྱ་ནག་ནུབ་ཁུལ་གྱི་ཞིང་ཆེན་འགའ་དང་རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་ཆ་སྙོམས་བཅས་ཀྱི་ཐོག་རང་ཉིད་ཀྱིས་ཉེ་བའི་དེབ་ཅིག་ནང་ཞིབ་བསྡུར་སྒོས་གསལ་སྟོན་བྱས་ཟིན་པ་དང་ད་ཐེངས་སྙིང་བསྡུས་ཤིག་ཞུ་རྒྱུ་ཡིན། ཤིན་ཅང་ནང་ཡུ་གུར་མི་རིགས་ད་ལྟ་གྲངས་ཉུང་ཅན་དུ་འགྱུར་ཟིན་པ་དང་བོད་ནང་ཤིན་ཅང་ནང་ལྟར་བོད་རིགས་མི་འབོར་གྲངས་ཉུང་ཅན་དུ་ད་དུང་འགྱུར་ཐུབ་མེད། ང་ཚོས་ཀྰ་ཤི་གྷར་(Kashgar)དང་(Khotan(ch.Hotan)ཁཱོ་ཐན་ས་ཁུལ་གཉིས་ཀྱི་ཐོག་གནས་ཚུལ་རྙེད་པར་གཞིག་ན་ཁུལ་འདི་གཉིས་ནང་ད་དུང་བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ལྟར་ཡུ་གུར་མི་རིགས་ཤུགས་ཆེ་བ་ལྷག་ཡོད་འདུག
བོད་དང་ཤིན་ཅང་གཉིས་ཀྱི་ནང་དཔལ་འབྱོར་ཡར་རྒྱས་ལ་བརྟེན་ནས་ལས་གནས་འཕོ་འགྱུར་འགྲོ་བཞིན་པའི་རྒྱབ་ལྗོངས་སུ་ས་ཁུལ་འདི་གཉིས་ཀྱི་བར་ལ་མཚུངས་པ་དང་མི་མཚུངས་པའི་ཆ་དག་སྙིང་བསྡུས་སུ་གཤམ་ལ་བཀོད་ཡོད།
- བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཀྱི་ནང་དཔལ་འབྱོར་ཡར་རྒྱས་དེ་ནི་རོགས་དངུལ་དང་ཆག་ཡང་ལ་ཤུགས་ཆེར་བརྟེན་གྱི་ཡོད་པ་དང་དེ་རྒྱ་ནག་གི་ཞིང་ཆེན་གཞན་པ་ཁག་དང་བསྡུར་ན་ཧ་ཅང་གིས་ཚད་མཐོ་པོ་ཡོད་པ་རེད། དཔལ་འབྱོར་ཡར་རྒྱས་དང་འབྲེལ་བའི་ཆག་ཡང་དེ་དག་ཐོན་ལས་གསུམ་པའམ་(Tertiary Sector)ཞབས་ཞུའི་ལས་རིགས་དང་ཨར་ལས་སོགས་ལ་དོ་སྣང་ཆེ་བ་བྱེད་པ་དང་གཏེར་ཁ་སྔོག་གདོན་དང་བཟོ་སྐྲུན་གྱི་ལས་གཞི་དག་ལ་འབྲེལ་བ་དེ་ཙམ་མེད་པར་འགྱུར་ཡོད། ཐོན་ལས་དང་པོ་སྟེ་(Primary Sector)ཞིང་ཁ་དང་སྒོ་ཕྱུགས་སེམས་ཅན་གསོག་ཉར་སོགས་དང་འབྲེལ་བའི་ལས་རིགས་ཁག་གི་ནང་ལས་ཞུགས་ཀྱི་གྲངས་ཚད་ད་དུང་མཐོ་ཤོས་ཡིན་པ་ལ་མ་ལྟོས་པར་ལོ་རེའི་རྒྱལ་ནང་ཐོན་སྐྱེད་ཕྱོགས་བསྡོམས་(GDP)ཀྱི་ཆ་ཤས་མར་ལྷུང་ཟིན་ཡོད།
- རྒྱ་ནག་གི་ནུབ་ཕྱོགས་ས་ཁུལ་གཞན་པ་དག་གི་ནང་གཞུང་གི་ཆག་ཡང་དང་འཛུགས་སྐྲུན་ལས་གཞི་དག་གི་དམིགས་ཡུལ་གཙོ་བོ་དེ་ནི་བཟོ་གྲྭ་གསར་རྒྱག་སྟེང་ཆགས་ཡོད་པ་དང་། བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་དང་མི་འདྲ་བར་མངའ་ཁུལ་དེ་དག་ནང་ཕྱི་ལོ་ཉིས་སྟོང་གི་དཀྱིལ་ཙམ་ནས་བཟོ་སྐྲུན་དང་རང་བྱུང་གཏེར་ཁ་སྔོག་གདོན་གྱི་ལས་རིགས་ལ་བརྟེན་ནས་དཔལ་འབྱོར་ཡར་རྒྱས་གཏོང་ཐུབ་ཡོད། ཡིན་ཡང་བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་དང་འདྲ་བའི་ཆ་ཞིག་ཡོད་པ་ནི་ཐོན་ལས་དང་པོའི་ལོ་རེའི་རྒྱལ་ནང་ཐོན་སྐྱེད་ཕྱོགས་བསྡོམས་ཀྱི་ཆ་ཤས་མར་ལྷུང་ཡོད་པ་དང་དཔལ་འབྱོར་ཡར་རྒྱས་ལ་དེ་ཙམ་གྱིས་ཕན་ཐོགས་བྱུང་ཐུབ་མེད་པ་རེད།
- ཤིན་ཅང་ནང་གི་འགྱུར་འགྲོས་དེ་དག་རྒྱ་ནག་ནུབ་ཁུལ་གྱི་ཞིང་ཆེན་དག་དང་ཧ་ཅང་མཚུངས་ཀྱང་། བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་དང་ཐ་དད་དུ་མངོན་ཡོད། བཟོ་སྐྲུན་དང་གཏེར་ཁ་སྔོག་གདོན་དེ་བཞིན་བཟོ་གྲྭ་བསྐྱར་འཛུགས་དང་འབྲེལ་བའི་ལས་གཞི་དག་ཤུགས་ཆེར་དར་ཁྱབ་ཕྱིན་ཡོད། ཐོན་ལས་དང་པོའི་རྒྱལ་ནང་ཐོན་སྐྱེད་ཕྱོགས་བསྡོམས་ཀྱི་ཆ་ཤས་གཞན་དག་ལས་ཚད་མཐོ་བ་བྱུང་ཡོད་པ་འདི་ནས་ཤིན་ཅང་དང་། དམིགས་བསལ་ནུབ་ཁུལ་དག་ལ་ཞིང་ལས་དང་བཟོ་ལས་གཉིས་ཧ་ཅང་གི་ཤུགས་ཆེར་གཉེར་བཞིན་པ་ཤེས་ཐུབ།
- ཡིན་ན་ཡང་ཤིན་ཅང་གི་ལྷོ་ཁུལ་གྱི་ཀྰ་ཤི་གྷར་དང་ཁཱོ་ཐན་ས་ཆར་ཐོན་ལས་གཉིས་པའི་ཁོངས་ཀྱི་བཟོ་གྲྭའི་ཡར་རྒྱས་ཆེན་པོ་ཕྱིན་མེད་དེ་རྒྱལ་ནང་ཐོན་སྐྱེད་ཕྱོགས་བསྡོམས་ནང་ཐོན་ལས་དང་པོའི་ཆ་ཤས་ཆེ་བ་བཟུང་ཡོད། འདི་ནས་ང་ཚོས་བྱང་གི་ས་ཁུལ་དང་བསྡུར་ན་རྗེས་ལུས་ཆེན་པོ་ཐེབས་ཡོད་པ་ཤེས་ཐུབ་པ་དང་། རོགས་དངུལ་དང་ཐོན་ལས་གསུམ་པ་ཕྱུག་པོ་དེ་ཙམ་པའི་ལོ་རབས་དགུ་བཅུའི་བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་དང་ཧ་ཅང་འདྲ་པོ་ཡོད།
དེ་བཞིན། བོད་དང་ཤིན་ཅང་གཉིས་ཀྱི་ངལ་རྩོལ་འཕོ་འགྱུར་ཐད་ལ་མི་འདྲ་བའི་ཆ་ཆེན་པོ་ཞིག་ཕྱི་ལོ་ཉིས་སྟོང་ལོ་ཙམ་ནས་ཉིས་སྟོང་བཅུ་བར་ཕྱིར་མངོན་གསལ་འདོད་པོ་ཆགས་ཡོད། བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་དང་བོད་ཀྱི་ས་ཁུལ་གཞན་པ་དག་གི་ཡར་རྒྱས་ལས་གཞི་གཙོ་བོ་དེ་ནི་གྲོང་གསེབ་དག་གྲོང་ཁྱེར་ཅན་དུ་འགྱུར་རྒྱུ་དེ་ཆགས་ཡོད་པ་དང་། རོགས་དངུལ་ཤུགས་ཆེན་ལ་བརྟེན་པའི་དཔལ་འབྱོར་མྱུར་སྐྱོད་ཀྱི་ཡར་རྒྱས་དེ་ས་གནས་ཀྱི་ཐོན་ལས་དང་པོ་བ་སྟེ། ཕལ་ཆེ་བ་ཞིང་ལས་དང་སྒོ་ཕྱུགས་བདག་གཉེར་བྱེད་མཁན་གྱི་བོད་རིགས་དག་ལས་ཀ་བརྗེ་སྤོ་བྱ་དགོས་འཁེལ་གྱི་ཡོད། རྒྱ་ནག་གཞུང་འབྲེལ་གྱི་ལོ་འཁོར་ལས་ཞུགས་ཀྱི་དན་གྲངས་དང་ཞིང་ཆེན་རིམ་པའི་ལོ་འཁོར་སྡོམས་རྩིས་གཉིས་ཀྱི་ནང་གསལ་བ་ལྟར་ན། བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཀྱི་ལས་ཞུགས་གྲངས་ཚད་བརྒྱ་ཆ་ ༨༠ ཙམ་གྱིས་ཞིང་ལས་དང་འབྲོག་ལས་གཉེར་གྱི་ཡོད་འདུག ཕྱི་ལོ་ཉིས་སྟོང་ལོ་ཙམ་བར་གྲངས་ཚད་དེ་བརྒྱ་ཆ་ ༧༣ ལ་ལྷག་ཡོད་པ་དང་། དེ་ནས་ཉེ་ཆར་གནས་ཚུལ་ཐོན་པར་གཞིག་ན་ཆ་སྙོམས་བརྒྱ་ཆ་མར་ཆག་ཡོད་དེ། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༢ བར་བརྒྱ་ཆ་ ༥༠ ཐམ་པ་དང་དེ་ནས་ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༤ ལ་བརྒྱ་ཆ་ ༤༤ ཆགས་ཡོད་འདུག དེ་ལྟར་ལོ་བཅུ་ལྷག་གི་ནང་ཚུན་ལ་བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ནས་དཔལ་འབྱོར་གྱི་རྨང་གཞི་བརྟན་པོ་མེད་ཀྱང་རྒྱ་ནག་ཁྱོན་ཡོངས་ཀྱི་འགྱུར་ལྡོག་གི་རྗེས་སྙེག་གང་ཐུབ་བྱས་ཡོད།
ཐོན་ལས་དང་པོ་ནས་ཁ་གཞན་ལ་ཕྱོགས་པ་འདི་ནས་ངལ་རྩོལ་ལས་ཞུགས་གྲོང་ཁྱེར་ཅན་དུ་འགྱུར་བ་མཚོན་ཐུབ་པ་དང་གྲོང་ཁྱེར་ཁག་གི་ནང་ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༠ ལོ་ནས་ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༠ བར་ལས་ཞུགས་གྲངས་འབོར་གཞུང་འབྲེལ་གྱི་བརྒྱ་ཆ་ ༡༨ ནས་བརྒྱ་ཆ་ ༣༠ ལ་ཡར་འཕར་ཡོད། གྲོང་ཁྱེར་གྱི་ལས་ཞུགས་གྲངས་འབོར་འཕར་བ་དེའི་ཁོངས་སུ་རྒྱ་ནག་གི་ངལ་རྩོལ་འཕོ་འགྱུར་ཚུད་ཡོད་ཀྱང་ཕལ་ཆེ་བ་བོད་རང་གི་ངལ་རྩོལ་འཕོ་འགྱུར་ཕྱིན་པ་བསྟན་གྱི་ཡོད།
ཤིན་ཅང་ནང་གི་ངལ་རྩོལ་འཕོ་འགྱུར་གྱི་གནས་བབ་དེ་ནི་བོད་ཀྱི་ལྡོག་ཕྱོགས་ལྟ་བུ་ཆགས་ཡོད། སྒོས་སུ་ཀྰ་ཤི་གྷར་དང་ཁྰོ་ཐན་ས་གནས་གཉིས་ལ་རྒྱ་ནག་གི་ཀན་སུ་ཞིང་ཆེན་ཕུད་པའི་ས་གནས་གཞན་པ་དག་དང་བསྡུར་ན་ངལ་རྩོལ་འཕོ་འགྱུར་འགྲོ་ཚད་ཤིན་ཏུ་དལ་པོ་ཡོད་པ་དང་། ཀན་སུའུ་ཞིང་ཆེན་དང་འདྲ་བར་ཤིན་ཅང་ནང་ལ་ཡང་ངལ་རྩོལ་གྲངས་འབོར་ཆེན་པོ་ཞིག་གྲོང་གསེབ་ས་ཁུལ་ལ་ལུས་ཡོད། ཡིན་ཡང་ཤིན་ཅང་ནང་ས་ཞིང་དང་འབྲེལ་བའི་ལས་ཀ་ཁོ་ན་མ་ཡིན་པར་གྲོང་གསེབ་ཀྱི་ལས་ཞུགས་རྒྱ་བསྐྱེད་ཕྱིན་པ་དེ་ནི་ཞིང་ལས་མིན་པའི་བཟོ་ལས་ཐོན་སྐྱེད་གཉིས་པ་དང་གསུམ་པའི་སྡེ་ཚན་གྱི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་ཡོད་འདུག ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༠ ལོ་ནས་ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༠ བར་ཐོན་ལས་དང་པོའི་ངལ་རྩོལ་ལས་ཞུགས་གྲངས་འབོར་བརྒྱ་ཆ་ ༥༨ ནས་བརྒྱ་ཆ་ ༥༡ ལ་མར་ཆག་ཡོད། ཡིན་ཡང་གྲོང་གསེབ་ས་ཁུལ་གྱི་ཆ་ཤས་བརྒྱ་ཆ་ ༥༣ ནས་བརྒྱ་ཆ་ ༥༥ ལ་ཡར་འཕར་ཡོད་པ་དང་གྲོང་ཁྱེར་གྱི་ཆ་ཤས་བརྒྱ་ཆ་ ༤༧ ནས་བརྒྱ་ཆ་ ༤༥ ལ་མར་ཆག་ཡོད།
ཤིན་ཅང་གི་རྫོང་རིམ་པའི་ལོ་འཁོར་བསྡོམས་རྩིས་དེབ་ཟེར་བ་དེ་ནས་ཀྰ་ཤི་གྷར་དང་ཁཱོ་ཐན་ས་གནས་གཉིས་ཀྱི་གནས་སྟངས་དངོས་ཤེས་རྟོགས་ཐུབ་པའི་གནས་ཚུལ་ཏག་ཏག་རྙེད་ཀྱི་མེད་མོད། གནས་ཚུལ་ལག་ཟིན་ཡོད་པ་ལ་གཞིག་ན་ཤིན་ཅང་གི་ཐོན་ལས་དང་པོའི་ལས་ཞུགས་གྲངས་འབོར་དེ་ལོ་རབས་དགུ་བཅུ་པའི་ནང་གི་བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་དང་ཧ་ཅང་མཚུངས་ཏེ་བརྒྱ་ཆ་ ༧༥ གཡས་གཡོན་ལ་གནས་ཡོད། ཡིན་ཡང་གྲོང་གསེབ་ཀྱི་ངལ་རྩོལ་བགོ་འགྲེམས་ཀྱི་ཚད་གཞི་ཧ་ཅང་མཐོ་པོར་གནས་ཡོད་པ་རེད། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༣ ལོ་ནས་ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༠་བར་ཀྰ་ཤི་གྷར་བརྒྱ་ཆ་ ༧༦ ནས་ ༧༨ ཐམ་པ་དང་ཁྰོ་ཐན་ལ་བརྒྱ་ཆ་ ༨༡ ནས་ ༨༢ བར་གནས་ཡོད། འདི་ནས་ཡུ་གུར་བ་གྲངས་འབོར་མཐོ་བའི་ཤིན་ཅང་གི་ཞིང་ཆེན་འདི་གཉིས་བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་དང་ལྡོག་ཏེ་ངལ་རྩོལ་འཕོ་འགྱུར་འགྲོ་ཤིན་ཏུ་འགོར་པོ་ཡོད་པ་ཤེས་ཐུབ།
ལོ་རབས་དགུ་བཅུ་པའི་མཇུག་ཏུ་བོད་དང་ཡུ་གུར་མི་རིགས་གཉིས་ནི་རྒྱ་ནག་འོག་གི་ཞིང་ལས་ཤུགས་ཆེན་གཉེར་མཁན་གྱི་གྲས་ལ་ཡོད་ཀྱང་། གཞི་རྩའི་འཕེལ་རིམ་འདི་དག་གི་ཆ་ནས་དང་དམིགས་བསལ་ཀྰ་ཤི་གྷར་དང་ཁྰོ་ཐན་ས་གནས་གཉིས་བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་དང་དེ་མིན་བོད་ཀྱི་ས་གནས་གཞན་པ་ཁག་དང་བསྡུར་ན་ཉམས་མྱོང་རྩ་བ་ནས་མི་འདྲ་བ་བྱུང་ཡོད་པ་མངོན་གསལ་འདོད་པོ་ཆགས་ཡོད།
ཤིན་ཅང་གི་ཞིང་ལས་ངལ་རྩོལ་ལ་འཕོ་འགྱུར་འགྲོ་ཁག་པོ་ཡོད་པ་དང་དམིགས་བསལ་ཤིན་ཅང་གི་ལྷོ་ཁུལ་ས་ཆ་དག་ལ་དེ་བས་ཁག་པའི་གནས་སྟངས་དེས་ཅི་ཞིག་གསལ་སྟོན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་ཅེ་ན། རྒྱ་ནག་ས་ཁུལ་གཞན་དང་འབྲེལ་ནས་ཞིང་ལས་མི་འབོར་དེ་དག་ས་ཞིང་དང་གྲོང་གསེབ་ས་ཁུལ་ནས་ཕྱིར་ལོག་ལ་འགུལ་བསྐྱོད་ཞེ་དྲག་བྱེད་ཐུབ་ཀྱི་མེད་པ་དེ་རེད། དེའི་རྒྱུ་རྐྱེན་གཙོ་བོ་དེ་ཡང་དབུས་གཞུང་གི་ཡར་རྒྱས་འཆར་གཞི་ལ་རག་ལུས་ཡོད་པ་ས་གནས་ཁག་ལ་ཉམས་ཞིབ་བྱས་པའི་བརྒྱུད་ནས་ཤེས་རྟོགས་ཐུབ་པ་བྱུང་ཡོད།
རྒྱ་ནག་གཞུང་གི་ཡར་རྒྱས་ཀྱི་ལས་གཞིའི་ཁོངས་སུ་བོད་ཀྱི་ས་ཁུལ་དག་ལ་དེ་ལས་ལྡོག་སྟེ་ཞིང་ལས་དང་ཕྱུགས་འཚོ་སྐྱོང་ལ་སྣང་འཇོག་དེ་འདྲ་བྱས་མེད་པ་དང་། རྒྱུན་དུ་དབུལ་སྐྱོབ་ཀྱི་ཆ་ཤས་ཙམ་ལས་བཟོ་ལས་གོང་འཕེལ་གྱི་ནང་གསེས་གལ་ཆེན་ཞིག་ལ་ཁྱོན་ནས་བརྩིས་མེད་ཅིང་། བོད་ནང་གྲོང་ཁྱེར་གསར་སྐྲུན་གྱི་ལས་རིགས་ཁོ་ནར་དོ་སྣང་བྱས་ཡོད།
འདི་ལྟར་སྒྲོམ་གཞི་འདི་འདྲ་ཞིག་གི་འོག་ནས་སྤྱི་ཚོགས་ཐོག་འདྲ་མཉམ་མེད་པའི་གནས་སྟངས་ལ་ཡང་ཁྱད་པར་ཐེབས་ཡོད། ཤིན་ཅང་གི་ཡུ་གུར་མི་རིགས་རྣམས་ལ་གྲོང་གསེབ་དང་གྲོང་ཁྱེར་གཉིས་ཀར་དབྱེ་འབྱེད་ཀྱི་གནས་ཚུལ་འདྲ་མིན་འཕྲད་བཞིན་པར་འདྲ་ཡང་གྲོང་ཁྱེར་གྱི་ངལ་རྩོལ་ཁྲོམ་རིའི་སྟེང་བོད་རིགས་ཚོར་འགྲན་རྩོད་དང་དཀའ་ཚེགས་ཆེ་བ་འཕྲད་བཞིན་ཡོད་པ་རེད།
ཡིན་ན་ཡང་ས་གནས་འདི་གཉིས་ཀ་ལ་གཅིག་མཚུངས་ཀྱི་ཆ་ཞིག་ཡོད་པ་ནི་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཀྱི་མི་འབོར་མང་བ་ལ་མ་ལྟོས་པར་ཞིང་ཆེན་དང་རྫོང་རིམ་པའི་ལས་རིགས་བྱེ་བྲག་དག་གི་ནང་ལས་ཞུགས་ཀྱི་གོ་སྐབས་ཐོབ་ཀྱི་མེད་པ་དེ་རེད། འདི་དག་ནི་ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༢ དང་ ༢༠༠༣ ཙམ་ལ་གནས་ཚུལ་ཉམས་ཞིབ་བྱས་སྐབས་དངོས་སུ་ར་སྤྲོད་བྱུང་ཡོད། དེ་ལྟར་ཉེ་ཆར་ལག་ཟིན་བྱུང་བའི་གནས་ཚུལ་ལ་གཞིག་ན་ཡང་བོད་རིགས་མི་འབོར་གྱི་བརྒྱ་ཆ་ ༩༣ ཙམ་ཟིན་གྱི་ཡོད་ཀྱང་གྲོང་ཁྱེར་སྡེ་ཁག་གི་ལས་ཞུགས་ཆ་ཤས་ནི་ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༣ ལོར་བརྒྱ་ཆ་ ༦༥ ལ་མར་ལྷུང་ཟིན་ཡོད་པ་དང་ལས་ཞུགས་མི་སྣའི་ཆ་ཤས་ཀྱང་བརྒྱ་ཆ་ ༥༠ ལ་མར་ལྷུང་ཟིན་ཡོད་པ་རེད། ཤིན་ཅང་ནང་ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༢ ལོར་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཏེ་ཡུ་གུར་བ་དང་ཁྰ་ཛ་ཀིསི་དང་ཧཱུ་བཅས་ཀྱི་གྲོང་ཁྱེར་སྡེ་ཁག་གི་ལས་ཞུགས་བརྒྱ་ཆ་ ༣༠ ཙམ་ཟིན་གྱི་ཡོད་པ་དང་མི་འབོར་གྱི་བརྒྱ་ཆ་ ༦༠ ཙམ་ཟིན་གྱི་ཡོད་འདུག
ཤིན་ཅང་ནང་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཚོར་སློབ་སྦྱོང་གི་གོ་སྐབས་བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ལས་ཚད་མཐོ་བ་ཐོབ་ཀྱི་ཡོད་ཀྱང་ལས་རིགས་དྲག་གྲས་ནང་ད་དུང་འཛུལ་ཞུགས་ཐུབ་ཀྱི་མེད་པ་རེད། བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ནང་ལ་ཡང་སློབ་གསོའི་ལས་དོན་སྤེལ་དོན་ནི་ས་གནས་ཀྱི་བོད་རིགས་རྣམས་གཞུང་འབྲེལ་ལས་རིགས་ཆེ་ཁག་ནང་འཛུལ་ཞུགས་ཀྱི་གོ་སྐབས་སྤྲད་ཆེད་ཡིན་ཞེས་པ་དེ་དོན་དངོས་མིན་པ་གསལ་པོ་རེད། དེ་ལས་ལྡོག་སྟེ་ས་གནས་འདི་གཉིས་ནང་རྩལ་ཡོད་ངལ་རྩོལ་བའི་དགོས་མཁོ་སྐོང་ཐབས་སུ་རྒྱ་ཧན་མི་རིགས་ལ་གོ་སྐབས་སྤྲད་ཤུགས་ཆེ་རུ་དང་མང་དུ་འགྲོ་བཞིན་ཡོད་པ་དངོས་སུ་མཐོང་ཐུབ། དབྱེ་འབྱེད་ཀྱི་སྲིད་བྱུས་འདི་དག་བཀོལ་སྤྱོད་བྱེད་སྟངས་ནི་རྒྱ་སྐད་མི་བཀོལ་མཁན་གྱི་མི་སེར་དག་ལ་མི་དགའ་བའི་སྒྲིག་གཞི་གཏན་འབེབས་བྱེད་པའམ་ཡང་ན་མངོན་གསལ་འདོད་པོའི་ཐོག་ནས་མི་རིགས་ཀྱི་ངོ་བོའི་ཐོག་ནས་དབྱེ་འབྱེད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པ་རེད།
ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༢ ལོ་དང་ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༣ ལོ་ནས་བཟུང་སྟེ། གཞུང་ཕྱོགས་ནས་རྒྱ་ནག་ནུབ་ཁུལ་གྱི་ངལ་རྩོལ་ཁྲོམ་རར་བསྒྱུར་བཅོས་ཤུགས་ཆེར་བཏང་ཡོད་པ་དང་གྲོང་ཁྱེར་སྡེ་ཁག་གི་ལས་རིགས་ཁག་གི་ནང་ལས་ཞུགས་ཡོང་བར་མི་རིགས་བྱེ་བྲག་རང་དང་འབྲེལ་བའི་ཆ་རྐྱེན་གསར་པ་འདྲ་མིན་གསར་བཟོ་བྱས་ཡོད་པ་དེས་ལས་རིགས་དེ་འདྲའི་ནང་འགྲན་ཞུགས་བྱེད་པར་རྒྱ་ཡིག་ཀྱི་གནས་ཚད་དང་སྤྱིར་བཏང་ཤེས་ཚད་སོགས་ཚང་དགོས་རྒྱུ་ནི་ཆ་རྐྱེན་ཐོག་མ་དེ་ཆགས་ཡོད་འདུག
ད་དུང་དེའི་ཁར་གཞུང་གི་ལས་གནས་ཁག་ལས་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཀྱི་ལས་བྱེད་འདམ་གསེས་ཀྱི་འགྲོ་སྟངས་ཕྱིིར་འཐེན་སོགས་ཀྱི་གནས་ཚུལ་འདི་དག་ཕྱོགས་གཅིག་ཏུ་སྤུངས་ནས་ལྟ་སྐབས་བོད་དང་ཡུ་གུར་མི་རིགས་གཉིས་ཀས་གྲོང་ཁྱེར་གྱི་མཐོ་རིམ་ལས་གནས་དག་གི་ཟུར་འདོན་དང་ཕྱིར་འཕུད་ཀྱི་གནོན་ཤུགས་ཆེན་པོ་མྱོང་གི་ཡོད་པ་ཤེས་ཐུབ། དཔལ་འབྱོར་ཡར་རྒྱས་ཚད་མྱུར་པོ་འགྲོ་ཞིང་སློབ་སྦྱོང་གི་གོ་སྐབས་ཀྱང་གང་འཚམས་ཡག་པོ་ཐོབ་བཞིན་པའི་དུས་སྐབས་དེ་འདྲ་ཞིག་གི་ནང་ལས་གནས་གོང་འཕར་གྱི་སྒོ་མོ་ཡོད་ཚད་བརྒྱབས་ཟིན་པ་དེས་ཅི་ཞིག་མཚོན་ཐུབ་བམ།
ཤེས་ཡོན་དང་རིག་གཞུང་སྐད་ཡིག་བཅས་ཀྱི་ལམ་ནས་ཟུར་འདོན་དང་དབྱེ་འབྱེད་ཀྱི་སྒོ་ནས་བོད་དང་ཡུ་གུར་མི་རིགས་ཕལ་ཆེ་བ་རང་རང་གི་གྲོང་ཁྱེར་གྱི་ཁྲོམ་ར་ནས་གྱོང་གུན་ཐེབས་བཞིན་ཡོད་པ་རེད། སྤྱི་ཚོགས་དང་དཔལ་འབྱོར་གྱི་སྒྲོམ་གཞི་ཡེ་ནས་མ་མཚུངས་པའི་བོད་དང་ཡུ་གུར་གཉིས་ཀྱི་གནས་སྟངས་དེ་ནས་ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༨ དང་ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༩ ལོའི་ཡར་ལངས་ཀྱི་ངོ་རྒོལ་དང་འབྲེལ་བའི་གནད་འགག་དུ་མ་གསལ་སྟོན་བྱས་ཡོད།
སྤྱི་ཚོགས་དང་དཔལ་འབྱོར་གྱི་གནས་སྟངས་ཁྱད་པར་ཡོད་མིན་ལ་མ་ལྟོས་པར་ངོ་རྒོལ་ལས་འགུལ་གྱི་དུས་ཚོད་གཅིག་མཚུངས་དེས་ཅི་ཞིག་གསལ་སྟོན་བྱས་པ་རེད་ཅེ་ན། ངོ་རྒོལ་དང་སྡུག་བསྔལ་གྱི་འབོད་སྒྲ་དག་དབྱེ་འབྱེད་དང་མཚུངས་འགྱུར་བྱེད་ཐབས་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་དང་དཔལ་འབྱོར་གྱི་སྒྲོམ་གཞི་གཅིག་པ་ཞིག་གིས་བཟོས་པ་རེད།
རྩོམ་པ་པོ་ངོ་སྤྲོད། མཁས་དབང་ཨེན་སྒྲེའུ་ཨེམ་ཕྷི་སི་ཆར་(Dr.Andrew M. Fischer) ཁོང་ནི། སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་བསྟི་གནས་ཁང་དུ་སྤྱི་ཚོགས་སྲིད་བྱུས་དང་ཡར་རྒྱས་ཉམས་ཞིབ་ཀྱི་ཕྱག་སྦྲེལ་སློབ་དཔོན་གྱི་ལས་གནས་བཞེས་བཞིན་པ་དང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༤ ལོར་ཡུ་རོབ་ཁུལ་ཞིབ་འཇུག་བསྟི་གནས་ཁང་གི་གཟེངས་རྟགས་ཐོབ་ཡོད་པ་རེད། ཁོང་ནི་ཨོ་སི་ཕྷོ་ཏྲི་གཙུག་ལག་སློབ་གྲྭའི་མཚན་རྟགས་འཁོད་པའི་རྒྱལ་སྤྱིའི་ཡར་རྒྱས་ཞིབ་འཇུག་གི་མཐའ་མཚམས་གལ་ཆེ་ཁག་ཞེས་པའི་དཔེ་དེབ་ཁག་གི་མགོ་འཛུགས་རྩོམ་སྒྲིག་པ་ཡང་ཆགས་ཡོད་འདུག
མ་རྩོམ་འབྲེལ་ཐག http://blogs.nottingham.ac.uk/chinapolicyinstitute/2016/03/14/comparing-tibet-and-xinjiang-through-the-structural-dimensions-of-socioeconomic-change/
