ཚན་རིག་པས་འཇིག་རྟེན་གྱི་ཆེས་ཐོག་མའི་གསང་བ་བརྟོལ་བ།

ཡོ་རོལ་དངོས་ལུགས་ཞིབ་འཇུག་ཁང་ (Cern European physics research centre) ནི་ཧེ་རྒུའུས་བྷོ་སོན་(Higg Boson) ནམ་“ལྷའུ་རྡུལ”ཞེས་བརྗོད་པ་དེ་འཚོལ་རྙེད་ཐུབ་ཆེད་འཛམ་གླིང་རྒྱལ་ཁབ་དག་གིས་ཨ་སྒོར་ཐེར་འབུམ་བརྒྱད་ལྷག་བཏང་ནས་བཙུགས་པའི་སིར་སུ་ཡི་རྒྱལ་མཚམས་སུ་ཡོད་པའི་རྡུལ་ཕྲན་ཚོད་ལྟ་ཁང་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡིན་ཞིང་།  ཉེ་བའི་ཆར་སུན(Cern) གྱི་ཚན་རིག་པ་ཚོས་ཚོད་དཔག་བྱས་ཚོད་ལྟར་ན་ཁོང་ཚོས་གོང་དུ་བརྗོད་པའི་རྡུལ་དེ་འཚོལ་རྙེད་བྱུང་ཡོད་པ་གསལ་བསྒྲགས་བྱས་ཡོད་པ་རེད།    རྡུལ་ཀྱི་ཆ་དུམ་འདི་ནི་འཇིག་རྟེན་གྲུབ་རྐྱེན་གྱི་ཆེས་ཐོག་མའི་རྨང་གཞིའི་གྲུབ་རྐྱེན་ཅིག་ཡིན་པས། འཛམ་གླིང་གི་ཆེས་ནུས་ཤུགས་ཅན་གྱི་རྡུལ་ཕྲན་འགད་ཆས་ (Large Hadron Collider (LHC)ནི་ཚན་རིག་པ་རྣམས་ཀྱི་རྣམ་ཀུན་རྟོགས་འདོད་ཆེ་བའི་གནས་ཤིག་ཀྱང་ཡིན།“ལྷའི་རྡུལ”ནི་ “ཚད་ལྡན་དཔེ་གཟུགས” (standard model) ཞེས་བ་དེ་རྡུལ་ཕྲན་དངོས་ལུགས་ཀྱིས་ད་དུང་ཡང་འཇིག་རྟེན་སྟེང་ཡོད་པ་བརྗོད་མ་ཐུབ་པའི་ཆེས་ཐ་མའི་ཁམས་རྫས་དེ་ཡིན་པ་རེད། སྤྱི་ལོ་ ༡༩༦༠ ལོ་ནས་ཤེས་རྟོགས་བྱུང་བའི་གནས་ཚུལ་ལ་གཞིགས་ནས་བརྗོད་ན། རྡུལ་དེས་རྡུལ་གཞན་ལ་བོངས་ཚད་མཁོ་སྤྲོད་བྱེད་པའི་དབང་གིས་ཀོན་ཊམ་འཐབ་ཤུགས་རིག་པའི་རྣམ་གཞག་ (quantum mechanics) གཅིག་པུའི་ལམ་ནས་མ་གཏོགས་འགྲེལ་བརྗོད་བྱེད་ཐུབ་ཀྱིན་མེད། སྟབས་བདེ་བོའི་ངང་བརྗོད་ན་ནི། “སྣང་ཚུལ” གྱི་ “ལྷའི་རྡུལ” ཕན་ཚུན་བརྡབ་སྐྱོན་ཀྱི་ཤུགས་ལས་གྲུབ་པའི་བོངས་ཚད་དེ་ནི་སྟོང་ཁམས་ཆེན་པོར་སྐབས་འགར་མངོན་པ་དང་སྐབས་འགར་ཡལ་འགྲོ་ཡི་ཡོད་པ་རེད།

 “ལྷའི་རྡུལ” དེས་རྡུལ་ཕྲན་གཞན་ལ་བོངས་ཚད་མཁོ་སྤྲོད་བྱེད་པ་མ་ཟད་དེ་རང་ཉིད་ལའང་བོངས་ཚད་ཡོད། དེ་བས་ལྟ་གྲུབ་ཚན་རིག་པ་ཚོས་རྡུལ་དེའི་ངེས་བརྟན་གྱི་བོངས་ཚད་ཅིག་མ་རྙེད་པ་དེ་ནི་དེང་རབས་ཚན་རིག་གི་དཀའ་ངལ་ཆེ་ཤོས་ཅིག་ཡིན་པ་བརྗོད་ཡོད་པ་དང་། དཔྱད་བརྗོད་པའི་བཤད་སྲོལ་ལྟར་ན་རྡུལ་དེ་ལ་ཕོ་རྡུལ་འམ་མ་ནིང་རྡུལ་ལས་ལྡབ་ ༡༢༥ ལས་ཆེ་བའི་བོངས་ཚད་ཡོད་པའི་གནས་ཚུལ་བརྗོད་ཡོད། སུན་(Cern) གྱིས་“ལྷའི་རྡུལ” ཡོད་པའི་ར་སྤྲོད་བྱེད་མ་ཐུབ་པའི་རྒྱུ་མཚན་ཞིག་ནི། དངོས་ལུགས་རིགས་པའི་སྤྱི་སྲོལ་ལྟར་ན་རྡུལ་གསར་བ་ཞིག་ལ་རྣམ་གྲངས་ཀྱི་གདེངས་ཚོད (statistical confidence) “སེའུ་མ་ ༥ ” (5-sigma) དགོས་བ་དང་། དེ་ཡོད་ཚེ་སྤྱིའི་ཚོད་ལྟའི་སྟོང་ཆའི་གཅིག་མ་གཏོགས་ཐམས་ཅད་འགྲིགས་པས་ཁག་ཐེག་བྱེད་ཐུབ་པས་ཡིན། འོན་ཀྱང་ད་ལྟའི་གནས་བབ་ལ་གཞིགས་ན་ “ལྷའི་རྡུལ” དེར་རྣམ་གྲངས་ཀྱི་གདེངས་ཚོད་ “ སེའུ་མ་ ༣ ” ལས་མེད་པ་རེད།

 “ལྷའི་རྡུལ་ཕྲན་”ཞེས་བ་དེ་ནི་ཐོས་བ་ཙམ་གྱིས་ཡ་མཚན་དེ་འདྲ་ཞིག་མི་སྐྱེས་མོད། འདི་ནི་དེང་རབས་ཚན་རིག་པའི་ཁྲོད་ཀྱི་ཚ་ཚ་འུར་འུར་ཀྱི་བརྗོད་གཞི་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡིན་ཞིང་། དེ་ཡང་དེང་རབས་ཚན་རིག་གི་རྨང་གཞི་དང་རྒྱབ་འགལ་དུ་སོང་བའི་སྔ་དར་དངོས་ལུགས་རིག་པའི་ནོར་འཁྲུལ་ཐོག་མའང་དེ་ནས་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན། དུས་རབས་བཅུ་དགུ་བའི་རླབས་ཆེན་ཚན་རིག་པ་ཆེན་པོ་ཉུག་ཁྲོམ་ (I.NEWTON) ལགས་ཀྱི་ཁོང་གི་འགུལ་ཤུགས་ཀྱི་གྲུབ་མཐའ་ཁག་སྟེ།  “འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་ཆོས་ཉིད་གསུམ” བཏོན་གནང་བའི་རྨང་གཞི་ནི། དུས་ཚོད་དང་ས་ཆ་ནི་དུས་དང་རྣམ་པ་ཀུན་ཏུ་རྟག་བརྟན་དང་འགྱུར་མེད་ཀྱི་རིང་བཞིནཅན་ཞིག་ཡིན་པར་འདོད་པ་དེ་རེད། དེ་བས་ཁོང་གི་ཚན་རིག་གི་གྲུབ་མཐའ་ཐམས་ཅད་ཀྱི་སྒྲོམ་གཞི་ཡོད་ཚད་ཡང་ལྟ་བ་དེའི་ཐོག་ནས་ར་སྤྲོད་བྱས་པ་ཞིག་ཡིན། ཡིན་ཡང་དུས་རབས་ཉི་ཤུ་བའི་ནང་སྙན་གྲགས་ཀྱི་བ་དན་དགོངས་ལ་འཕྱོ་བའི་ཚན་རིག་པ་ཆེན་པོ་ཨའན་སུ་ཐན་ (EINSTEIN) མཆོག་གིས་དུས་ཚོད་དང་ས་ཆ་ནི་ནམ་ཡང་རྟག་བརྟན་ཞིག་མིན་པར་དེ་གཉིས་ནི་ལྟོས་བཅས་ཀྱི་རང་བཞིན་ཅན་ཞིག་དང་། གཅིག་ལ་གཅིག་བརྟེན་གྱི་རྟེན་འབྱུང་གི་ཚུལ་དུ་གནས་ཡོད་པ་བརྗོད་ཡོད་པ་རེད། ཁོང་གི་ “རྟེན་འབྲེལ་ཀྱི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་གྲུབ་མཐའ” (Special Theory Of  Relativity)ཞེས་པར་ཆ་ཚད་ཀྱི་ཕྱོགས་མཐའ་བཞི་སྟེ། ས་གནས་དང་དུས་ཚོད་ནི་ངེས་ཅན་གྱི་རྟག་པ་ཞིག་མིན་པར་ཕན་ཚུན་ལྟོས་བཅས་ཀྱི་རང་བཞིན་ཡིན་པ་གསུངས་པ་དང་། འོད་ཀྱི་མགྱོགས་ཚད་ནི་འཇིག་རྟེན་ཀུན་ཁྱབ་ཀྱི་འགྱུར་མེད་ཚད་ཐིག་ཏུ་བཟུང་ནས།  “མཚེ་ཕྲུག་གཉིས་ཀྱི་སྔ་ཕྱི་འགལ་ཟླ” (TWINS  PARADOX) ཞེས་པ་དེ་ཡོངས་སུ་བསྒྲགས་ནས་དུས་ཚོད་ནི་སོར་གནས་ཀྱི་བྱ་དངོས་ཤིག་མིན་པར་ཕན་ཚུན་ལྟོས་གྲུབ་ཡིན་པ་ར་སྤྲོད་བྱས་པ་རེད།

 དེ་ཡང་དེང་རབས་ཚན་རིག་དང་ཆོས་ལུགས་འདྲ་མིན་ལ་སོགས་པའི་སྲོལ་རྒྱུན་ཀྱི་ཚད་ཉིད་རིག་པ་(ཤེར་རྟོགས་རིག་པ) ཁག་གི་ཆེས་མི་འདྲ་ས་ཞིག་ནི། སྔ་མ་དེ་གཏན་ལ་ཕབ་པའི་གཞུང་ལུགས་ཤིག་མིན་པར་གལ་ཏེ་རྨང་གཞི་དང་འགལ་བའི་གྲུབ་མཐའ་ཞིག་རྩིས་རིག་གི་ལམ་ནས་ར་སྤྲོད་བྱས་ན་དེ་མ་ཐག་ཏུ་ཡོངས་སུ་མཐུན་པའི་ངང་བཅོས་བསྒྱུར་བྱེད་པ་རེད། དེ་ནི་ཆོས་ལུགས་ཁག་དང་མ་འདྲ་བའི་ངོ་མཚར་ཀྱི་གནས་ཤིག་ཡིན་པ་རེད། དཔེར་བཞག་ནས་བཤད་ན། གལ་ཏེ་གོང་དུ་གླེང་ཟིན་པའི་ “ལྷའི་རྡུལ” ཞེས་པ་དང་(NUTRINO) ཞེས་པ་དེའི་མགྱོགས་ཚད་ནི་འོད་ལས་ཆེ་བ་ཡིན་པ་ར་སྤྲོད་ཁུངས་སྐྱེད་བྱེད་ཐུབ་ཚེ། རླབས་ཆེན་གྱི་དངོས་ལུགས་ཚན་རིག་པ་ཆེན་པོ་ཨའན་སུ་ཐན་(EINSTEIN)མཆོག་གིས་བཏོན་གནང་བའི་རྟེན་འབྲེལ་ཀྱི་གྲུབ་མཐའ་ཁག་ལ་བཅོས་བསྒྱུར་ཆེན་པོ་ཞིག་བྱེད་དགོས་པ་ཆགས་ཡོད་པ་རེད།

དེང་རབས་ཚན་རིག་གི་ཆེས་ཆུང་བའི་རྡུལ་ཕྲན་ “ལྷའི་རྡུལ” ཞེས་བ་དེ་འཚོལ་རྙེད་ཐུབ་པ་དང་། དེའི་རང་བཞིན་ནི་རྡུལ་དང་ནུས་བའི་ངོ་བོ་ཟུང་ལྡན་ཅན་ཞིག་ཡིན་པར་རྙེད་པ་མ་ཟད། དེའི་མིང་གཞན་ཞིག་ལ་“རྫས་ཀྱི་འགལ་བ”(Anti-matter) ཞེས་ཡང་བརྗོད་པ་རེད། དེའི་རྒྱུ་མཚན་ནི་གལ་སྲིད་ “ལྷའི་རྡུལ” དེ་སྐད་ཅིག་ངང་རྫས་ཀྱི་རང་བཞིན་ལ་འགྱུར་འགྲོ་བ་དང་དེ་དང་མཉམ་དུ་ཕུང་འདུས་ནུས་ཤུགས་ཧ་ལས་པ་ཞིག་འདོན་པ་རེད།